No Kasano a ti Paniempo Mabaliwanna ti Taray ti Pakasaritaan
DAGITI naisurat a pakasaritaan salaysayenda dagiti naisangsangayan a gundaway no kasano a dakkel ti naaramidan ti paniempo iti nagtungpalan ti paspasamak. Usigentayo ti dua la a pagarigan.
Idi Nagbagyo
Idi 1588, ni Ari Philip iti Espania ket nangibaon iti bunggoy dagiti barko a pagaammo kas Armada Espaniol tapno rautenda ti England. Ngem gapu iti paniempo, saan a kas iti implanoda ti napasamak.
Simrek ti Armada Espaniol iti English Channel ket sinabat ida dagiti mangsaneb a bunggoy dagiti barko ti England. Dagiti nalaklaka nga imaniobra a barko ti England ket nakiranget kadagiti barko ti Espania ngem bassit laeng ti nadadael. Inyangkla ti Armada Espaniol dagiti barkoda iti asideg ti Calais. Nabilinda a mangilugan kadagiti soldado para iti naiplano nga irarautda iti England.
Karabiyanna, nangpuor dagiti taga-England iti sumagmamano a barkoda. Babaen iti tulong ti angin ken agus ti baybay, dagita a barko nga awanan iti tripulante ket naglayon kadagiti nakaangkla a barko ti Espania. Tapno saan ida a madungpar dagiti maur-uram a barko, pinuted dagiti Espaniol ti tali dagiti angkla ti adu a barkoda. Dayta nga inaramidda ti nakaigapuan iti sinagabada a didigra idi agangay.
Kalpasan dayta a pasamak idiay Calais, dagiti bunggoy ti barko ti agsumbangir a dasig ket nagturong iti North Sea, a pinasurotanda ti turong ti angin. Dagiti barko ti England ket naibusan iti pulbora isu a simmangladda iti pagilianda. Kabayatanna, gapu ta ti Armada Espaniol ket idurduron ti angin iti sungani a direksion ken adda dagiti barko ti England iti likudanda, napilitanda nga agpaamianan a manglikaw iti Scotland sa agpaabagatan a labsanda pay ti Ireland tapno makaawidda iti Espania.
Maib-ibus idin ti abasto a taraon ken danum ti Armada Espaniol. Dagiti naperdi a barko ket naglaon met iti adu a nasugatan a marino, agraman dagiti masakit iti scurvy. Gapu iti dayta, kasapulan a saggabassit laeng ti maited a taraon iti amin isu nga ad-adda pay a kimmapuy dagiti tripulante.
Kalpasan a nalabsanda ti Scotland, adda napigsa a bagyo iti Atlantico isu a naisadsad dagiti barkoda iti kosta ti Ireland. Gagangay koma nga ibabada dagiti angkla sada urayen a tumalna ti angin. Ngem gapu ta awanen ti adu nga angklada kalpasan ti idadarup dagiti maur-uram a barko, 26 a barko dagiti Espaniol ti nalasang iti kosta ti Ireland a nakatayan ti 5,000-6,000 a lallaki.
Idi nakaawid ti Armada idiay Espania, gistay 20,000 ti natayen ken adun a barkoda ti nadadael. Ti paniempo ti kangrunaan a makagapu. Kasta met ti pagarup dagiti Dutch. Idi agangay, inladawanda dayta a kapanunotan met ti kaaduan a ti Dios ti makinggapuanan kadagiti natural a didigra. Kastoy ti inkitikitda iti maysa a medalia a mangipalagip iti pannakaabak ti Armada Espaniol: “Pimmuyot ni Jehova ket nawarawarada.”
Naabak Gapu iti Tudo
Ti Battle of Waterloo idi 1815 ket sabali pay a pagarigan no kasano a ti paniempo mabaliwanna ti kasasaad ti lubong. Sigun iti historia, nasurok a 70,000 a lallaki ti natay wenno nasugatan kalpasan ti sumagmamano la nga oras a rinnupak idiay Waterloo nga agarup 21 a kilometro iti abagatan ti Brussels, Belgium. Dayta nangatngato a disso ti pinili ti Briton a Duke ti Wellington a pagrarangetan tapno dakdakkel ti tsansada a mangabak. Nupay ad-adu ti Pranses a buyot ni Napoleon ngem iti tropa ni Wellington, masapul a maparmek ni Napoleon ti kabusor sakbay a rumabii ta sumangsangpeten dagiti soldado ti Prussia a tumulong ken Wellington. Ngem dakkel manen ti naaramidan ti paniempo.
Nagpatnag a bumayakabak ti tudo sakbay ti rinnupak. Sigun iti malagip ti kaaduan a soldado, daydi ti karirigatan a rabii iti biagda. Uray no adda babassit a tolda a naibangon ti sumagmamano kadakuada, indayamudom ti maysa a soldado a gapu ta nakabasbasa ti pagiddaanda, kasda la adda iti tukok ti dan-aw. Nagbalin a nakalublubo gapu iti napigsa a tudo. Tapno sierto a dagus a maabakna ni Wellington, kayat ni Napoleon a rugian ti irarautna sakbay nga agbannawag. Ngem limmabas pay ti sumagmamano nga oras sakbay a nakarautda.
Ti kangrunaan a rason a naladawda ket ti kasasaad ti daga, a masapul nga agmaga pay bassit sakbay a mangrugi ti rinnupak. Gapu ta nalubo, saan unayen nga epektibo dagiti kanyon, ti armas a paborito ni Napoleon. Umuna, asideg laengen ti madanon dagiti bala ti kanyon, ta nakarigrigat ngamin nga imaniobra iti kapitakan dagita a nakadagdagsen nga armas. Maikadua, dagiti bala dagiti kanyon ket nairanta nga agballatek tapno ad-adu ti mapuntaanda kadagiti tropa ni Wellington. Ngem saan a napasamak dayta gapu ta nailumlomda. Dakkel ti epekto daytoy iti tropa ni Napoleon. Ngarud, gapu iti dakes a paniempo, naabak ti buyot ni Napoleon ket isu kinautiboda.
Kadagiti nadakamat a dua a pagarigan, agminar a dakkel ti epekto ti paniempo kadagiti pasamak a nangbalbaliw iti kasasaad ti lubong. Dakkel met ti naaramidan dagita a pasamak iti itataud ti Imperio ti Britania.
[Ladawan iti panid 24]
Ti Armada Espaniol
[Credit Line]
© 19th era/Alamy
[Ladawan iti panid 25]
Battle of Waterloo
[Credit Line]
© Bettmann/CORBIS