Ti Armada Espaniol—Panaglayag a Nagtungpal iti Trahedia

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY ESPANIA

ITI napalabas nga uppat a siglo, nagdadangadang ti dua a bunggoy dagiti barko idiay English Channel, ti baybay a sakup ti England. Naggugubat dagiti Protestante ken dagiti Katoliko ket nagbalin dayta a paset ti dangadang idi maika-16 a siglo iti nagbaetan dagiti buyot ti Protestante a ni Reyna Elizabeth I ti England ken ti Romano Katoliko a ni Ari Philip II ti Espania. Inlawlawag ti libro a The Defeat of the Spanish Armada: “Kadagiti tattao a sibibiag idi, ti panagdangadang dagiti bunggoy ti barko ti England ken Espania idiay English Channel ket maysa nga ultimo a nakapatpateg a dangadang dagiti puersa ti lawag ken puersa ti sipnget.”

Kadagiti Ingles a sibibiag idi, dineskribirda ti Armada Espaniol, wenno dakkel a bunggoy dagiti barko, kas “ti kadakkelan pay laeng a puersa dagiti marino a nakitada a naglayag iti baybay.” Ngem ti panaglayag ti Armada ket maysa a nakalkaldaang a kamali—nangruna kadagiti rinibu a natay. Ania ti panggep ti Armada ken apay a napaay dayta?

Apay a Ginandatda ti Rumaut?

Iti adun a tawen, dagiti Ingles a pirata sinamsamanda dagiti barko ti Espania, ket ni Reyna Elizabeth I iti England aktibo a sinuportaranna ti iyaalsa dagiti Olandes maibusor iti turay ti Espania. Kanayonanna, ti Katoliko a ni Philip II nariknana a rumbeng a tulonganna dagiti Ingles a Katoliko a mamagpatingga iti bumilbileg a Protestantismo iti pagilianda, nga ibilangda a “kinaerehe.” Gapu iti dayta, inlugan ti Armada ti agarup 180 a papadi ken relihioso a mamalbalakad. Uray idi naguummong dagiti tripulante ti Armada, masapul nga agkompesarda iti padi ken agkomunionda.Ti narelihiosuan a panirigan ti Espania ken ti arina ket nayebkas babaen kadagitoy a sasao ni Pedro de Ribadeneyra, maysa a mabigbigbig nga Espaniol a Jesuita: “Ibagnosnatayto ni Apo Dios yantangay ilablabantayo ti pagayatanna ken ti kasasantuan a pammati​—ket saantayo a mabuteng gapu ta isu ti kapitantayo.” Kadagiti met Ingles, namnamaenda a no naan-anay nga agballigida, nabibiit a maisaknapda ti Protestantismo iti intero a Europa.

Kasla naglaka nga ibanag ti plano ti ari ti Espania nga iraraut. Binilinna ti Armada nga aglayag agingga iti English Channel tapno tumiponda iti Duke ti Parma ken iti 30,000 a beterano a soldadona a nakabase idiay Flanders.a Dagiti nagtipon a puersa ballasiwenda ti English Channel, sumangladda iti kosta ti Essex, sada agmartsa idiay London. Impagarup ni Philip a dagiti Ingles a Katoliko tallikudanda ti Protestante a reynada ken kumapponda kadagiti buyotna.

Ngem ti plano ni Philip ket adda nakaro a depektona. Nupay impagarupna nga adda kenkuana ti suporta ti Dios, dina inkabilangan ti dua a kangrunaan a lapped​—ti kinabileg dagiti marino ti England ken ti kinarigat ti pannakitipon iti buyot ti Duke ti Parma no awan ti natalged a sangladan a pagurayanda.

Nagdakkel nga Armada Ngem Narigat nga Imatonan

Ni Philip dinutokanna ti Duke ti Medina-Sidonia a mangidaulo iti Armada. Nupay bassit ti kapadasanna iti kinamarino, nalaing nga organisador. Gapu iti dayta, naglaka a nagun-odna ti kooperasion dagiti beterano a kapitanna. Nagkaykaysada a nangbukel iti makidangadang a puersa ken inkagumaanda nga abastuan iti taraon ken inumen ti nagdakkel nga Armada. Siaannad a nangipasdekda kadagiti instrumento a pakikomunikar dagiti barko iti dadduma pay a barko. Nangipaulogda met kadagiti bilin a mainaig iti panaglayag ken inyurnosda ti posision ti tunggal barko a mamagkaykaysa iti puersada a naggapu iti nadumaduma a nasion.

Idi Mayo 29, 1588, nagluas met laengen idiay sangladan ti Lisbon ti 130 a barko, dandani 20,000 a soldado, ken 8,000 a marinero a nangbukel iti Armada. Ngem gapu iti napigsa nga angin ken bagyo, napilitanda a sumanglad idiay La Coruña, iti amianan a laud a paset ti Espania, tapno agtarimaanda ken agalada iti ad-adu pay nga abasto. Gapu ta maseknan iti kinakurang ti abasto ken panagsakit dagiti tattaona, ti Duke ti Medina-Sidonia sipaprangka nga insuratna iti ari dagiti pakadanaganna maipapan iti intero a misionda. Ngem impetteng ni Philip nga itungpal latta ti Duke ti misionna. Isu a nupay narigat nga imatonan ti Armada, nagtultuloy dayta a naglayag agingga a nakadanon idiay English Channel, dua a bulan kalpasan ti panagluasna idiay Lisbon.

Panagdadangadang Idiay English Channel

Idi nakagteng ti Armada Espaniol iti kosta ti Plymouth, iti abagatan a laud nga England, nakasaganan dagiti Ingles a makidangadang kadakuada. Agpada ti bilang dagiti barko ti agsumbangir a dasig, ngem nagduma dagiti disenioda. Nangatngato dagiti barko ti Espania, ken naintar dagiti babassit a kanyon kadagiti makinngato a kadsaaranda. Gapu ta ti sungo ken kutit dagitoy ket addaan iti sinan torre a pagipuestuan kadagiti kanyon, kasda la tumtumpaw a baluarte. Ti taktika dagiti Espaniol ket umassibayda iti barko dagiti kabusor, umakarda iti dayta, sada parmeken ida. Nababbaba ken napaspaspas ti barko dagiti Ingles, ken addaan dagitoy iti daddadakkel a kanyon. Implano dagiti kapitanda a liklikanda ti iyaasideg kadagiti kabusor ken dadaelenda dagiti barko ti Espania manipud iti adayo.

Tapno masumra dagiti Espaniol nga admiral dagiti napaspaspas a barko ken nabilbileg nga armas dagiti Ingles, dagiti barkoda ket imposisionda iti kasla sukog ti kagudua ti sirkulo. Dagiti kabilgan a barko nga addaan kadagiti daddadakkel a kanyon agpuestoda iti agsumbangir a pungto tapno mangdepensa. Uray ania ti direksion a paggapuan dagiti kabusor, ti Armada kabaelanna latta ti agmaniobra tapno sumango a kas iti nuang a sumangdo iti dumardarup a leon.

Nagrinnupak ti dua a bunggoy dagiti barko iti intero nga English Channel. Malaksid iti dayta, nagdadangadangda iti dua pay a babbabassit a gubat. Epektibo ti posision a pangdepensa dagiti Espaniol isu a ti daddadakkel a kanyon dagiti Ingles dida napalned ti aniaman a barko ti Espania. Gapu iti dayta, inkeddeng dagiti Ingles a kapitan a masapul a dadaelenda ti naurnos a pangdepensa a posision dagiti barko dagiti Espaniol tapno nalaklakada a mapuntaan ida. Naaddaanda iti gundaway a mangibanag iti dayta idi Agosto 7.

Intungpal ti Duke ti Medina-Sidonia ti naibilin kenkuana ken indauluanna ti Armada a makisinnabat iti Duke ti Parma ken kadagiti buyotna. Bayat nga ur-urayenna ti mensahe ti Duke ti Parma, imbilin ti Duke ti Medina-Sidonia iti buyotna nga iyangklada dagiti barkoda iti batog ti Calais, iti kosta ti Francia. Kabayatan dayta, dagiti Ingles pinaglayagda ti walo a barko a kargado kadagiti maur-uram a materiales nga agturong kadagiti nakaangkla ken awanan gaway a barko ti Espania. Nabuak ti kaaduan kadagiti Espaniol a kapitan isu naglayagda tapno makalibasda. Kalpasanna, impaamianan ida ti napigsa nga angin ken dalluyon.

Iti parbangon ti sumaganad nga aldaw, nagdadangadangda iti maudi a gundaway. Dagiti buyot ti barko ti England inasitganda a kinanyon dagiti barko ti Espania. Dinadaelda ti di kumurang a tallo a barko ken ad-adu pay ti pinerdida. Yantangay bassiten ti bala dagiti Espaniol, awanan gaway a rinaut ida dagiti Ingles.

Gapu iti napigsa a bagyo, insardeng dagiti Ingles ti irarautda agingga iti kabigatanna. Iti dayta nga agsapa, imposision manen ti Armada dagiti barkona iti sukog ti kagudua ti sirkulo. Nupay bassiten ti balada, sinangona dagiti buyot ti England ket nagsagana a makiranget. Ngem sakbay a paputokan ida dagiti Ingles, ti awan sardayna nga angin ken dalluyon inturongna dagiti barko ti Espania iti munturod ti darat idiay Zeeland iti baybay ti Netherlands a dandani nakaisadsadanda.

Idi kasla awanen ti namnamada, nagbaliw ti turong ti angin. Impaamiananna ti Armada agingga iti nawayang a baybay. Ngem ti rutada nga agsubli iti Calais ket binangenan ti bunggoy dagiti barko ti England. Maperperdi metten dagiti barko ti Espania ken ipapaamianan latta ida ti angin. Tangay awanen ti maaramidanna, nagdesision ti Duke ti Medina-Sidonia a dinan ituloy ti mision tapno masalbar ti adu a barko ken tattaona. Inkeddengna ti agsubli idiay Espania babaen ti panaglikawna iti Scotland ken Ireland.

Dagiti Bagyo ken Pannakarba Dagiti Barko

Nagpakarigat nga agawid dagiti maperperdin a barko ti Armada. Nakirang ti taraon ken bassiten ti danumda gapu kadagiti agub-ubo a bariles. Gapu iti iraraut dagiti Ingles, nakaro ti pannakaperdi ti adu a barko ken manmanon ti makapaglayag. Kalpasanna, iti makin-amianan a laud a baybay ti Ireland, nasabet ti Armada ti adu a napigsa a bagyo a nagpaut iti dua a lawas. Limned pay ti dadduma a barko! Narba ti dadduma iti baybay ti Ireland.

Kamaudiananna, inkarkarigatan ti umuna a barko ti Armada ti simmanglad idiay Santander, amianan nga Espania, idi Setiembre 23. Agarup 60 a barko ken 50 a porsiento kadagiti tattaona a nagrubbuat idi idiay Lisbon ti nakaawid. Rinibu ti nalmes idiay baybay. Adu pay a sabsabali ti natay gapu iti sugatda wenno gapu iti panagsakitda bayat ti panaglayagda nga agawid. Uray kadagiti nakadanonen iti kosta ti Espania, nagtultuloy ti rigat a sinagabada.

Kinuna ti libro a The Defeat of the Spanish Armada: “Awanan a pulos iti taraon ti sumagmamano [a tripulante dagiti barko] isu a natayda gapu iti nakaro a bisin,” nupay nakaangklada iti sangladan ti Espania. Impadamag ti libro nga iti Laredo a pantalan ti Espania, maysa a barko ti narba “gapu ta saanen a kabaelan dagiti nabati a tripulante nga ibaba dagiti layag ken itinnag ti angkla.”

Ti Resulta ti Pannakaabak ti Armada

Gapu iti pannakaabak ti Armada, timmured ti pakinakem dagiti Protestante iti Amianan a Europa, nupay nagtultuloy dagiti gubat a maigapu iti relihion. Ti panamati dagiti Protestante a ti panagballigida ket pammaneknek nga inwanwan ida ti Dios ket makita iti medalia dagiti Ingles a mangipalagip iti dayta a pasamak. Naikitikit iti dayta ti, Flavit יהוה et dissipati sunt 1588, kayatna a sawen, “pinuyotan ida ni Jehova ket nawarawarada idi 1588.”

Idi agangay, ti Gran Britania ti nagbalin a kabilgan a turay iti lubong, kas dinakamat ti libro a Modern Europe to 1870: “Ti Gran Britania ket nagbalin a kangrunaan a komersial ken manangsakup a turay iti lubong idi 1763.” Kinapudnona, “idi 1763 ti Imperio ti Britania dinominaranna ti lubong a kas iti nakaungar ken napalawa nga Imperio ti Roma,” kinuna ti libro a Navy and Empire. Idi agangay, kimmappon ti Gran Britania iti dati a koloniana nga Estados Unidos ti America tapno mabukel ti Anglo-Americano a kabilgan a turay iti lubong.

Para kadagiti agad-adal iti Biblia, ibilangda a makapainteres ti itataud ken pannakarbek dagiti napolitikaan a turay iti lubong. Ngamin, ti Nasantuan a Kasuratan ket aglaon iti adu nga impormasion maipapan kadagiti nagsasaruno a sangalubongan a gobierno nga isu ti Egipto, Asiria, Babilonia, Medo-Persia, Grecia, Roma, ken idi agangay ti Anglo-Americano a turay iti lubong. Kinaagpaysuanna, nabayagen nga impadto ti Biblia ti itataud ken pannakarbek ti dadduma kadagita a turay.​—Daniel 8:3-8, 20-22; Apocalipsis 17:1-6, 9-11.

Kas panangusig manen, nabatad a napateg unay ti napasamak idi kalgaw ti 1588, idi a natungday dagiti panagregget ti Armada Espaniol a mangsakup. Dandani 200 a tawen kalpasan a naabak ti Armada, ti Gran Britania ket limmatak iti lubong ket idi agangay, naaddaan iti nagpateg nga akem iti pannakatungpal ti padto ti Biblia.

[Footnote]

[Diagram/Mapa iti panid 26]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Panaglayag ti Armada Espaniol

—— Ruta ti mision

–– Rutada a nagawid

X Panaggugubat

ESPANIA

Lisbon

La Coruña

Santander

FLANDERS

Calais

SPANISH NETHERLANDS

UNITED NETHERLANDS

ENGLAND

Plymouth

London

IRELAND

[Ladawan iti panid 24]

Ni Ari Philip II

[Credit Line]

Biblioteca Nacional, Madrid

[Ladawan iti panid 24]

Ni Reyna Elizabeth I

[Ladawan iti panid 24, 25]

Ti Duke ti Medina-Sidonia a komandante ti Armada Espaniol

[Credit Line]

Cortesía de Fundación Casa de Medina Sidonia

[Picture Credit Line iti panid 25]

Museo Naval, Madrid