Dengue—Kumarkaro a Peggad

“Ti Health Services idiay Morelos . . . , iti pannakitinnulong ti Board of Health iti Emiliano Zapata Town Council, itedda ti pakauna a sertipikasion iti Kingdom Hall dagiti Saksi ni Jehova . . . gapu iti panagtitinnulong [dagiti Saksi] a mamagtalinaed a nadalus iti aglawlaw tapno awan ti pagbalayan dagiti lamok nga agim-imet iti dengue.”

ADDA nasayaat a rason dagiti autoridad idiay Mexico tapno maseknanda maipapan kadagiti lamok nga agim-imet iti dengue. Dagita a makapasuron a babassit nga insekto ti agiwarwaras iti delikado a virus a pakaigapuan ti dengue, maysa a makapapatay a sakit a nangapektar iti nasurok a 57,000 nga umili idiay Mexico idi 2010. Maysa laeng ti Mexico iti nasurok a 100 a pagilian a pagsaksaknapan ti dengue. Kinapudnona, sigun iti kabaruan a pattapatta ti World Health Organization (WHO), posible nga adda 50 a milion nga ag-dengue kada tawen iti intero a lubong. Agarup 40% met ti populasion ti agpeggad a makaptan iti dayta a sakit. Gapuna, nangyusuat dagiti ahensia ti salun-at kadagiti programa tapno mapaksiat ti Aedes aegypti, maysa a kita ti lamok a turikturikan iti puraw ken mangyak-akar iti virus ti dengue.a

Ti dengue ket kangrunaan nga agraraira kadagiti nadagaang a lugar wenno tropiko a rehion, nangruna no panagtutudo ken kalpasan ti natural a didigra a kas iti bagyo wenno layus. Agitlog ngamin ti kabaian a lamok nga Aedes iti sadinoman a pakasarakanna iti naurnong a danum.b Konkreto a tangke ti pagurnongan iti danum dagiti umili iti intero a Latin America ken Caribbean para kadagiti balayda. Gapu iti dayta, dagiti eksperto iti salun-at imbilinda kadagiti umili a kanayonda a kaluban dagiti tangkeda tapno saan a pagitlogan dagiti lamok. Malapdanda met ti iyaadu dagitoy a lamok no pagtalinaedenda a nadalus ti arubayanda—ibellengda dagiti daan a pilid, lata, masetera, plastik a pagkargaan, ken aniaman a mabalin a pakaurnongan ti danum.

No Kasano a Mailasin ken Madaeran ti Dengue

Masansan a kamali ti pannakadayagnos ti dengue gapu iti kasla trangkaso a sintomana. Ngem sigun iti WHO, atapemon nga ag-dengue ti maysa no aggurigor ken adda lumabaga a turikturik a kasla kamuras iti kudilna, agut-ot ti uneg ti matana, ken agut-ot dagiti masel ken susuopna. Agpaut ti gurigor iti lima agingga iti pito nga aldaw.

Awan pay agas a nasarakan dagiti doktor para iti dengue. Ngem kaaduanna, mabalin nga umimbag dayta iti balay babaen ti panaginana ken iyiinum iti adu a pluido. Nupay kasta, masapul a mabantayan a naimbag ti pasiente di la ket ta agtinnag ti sakitna iti dengue hemorrhagic fever wenno dengue shock syndrome. Mabalin a tumaud dagita a makapapatay a komplikasion kalpasan a bimmaba ti gurigorna ken kasla umim-imbagen. Ania ti sumagmamano a sintoma dagita a grabe a komplikasion? Nakaro a sakit ti tian, masansan a panagsarua, panagdaringungo, panagdara ti gugot, nangisit nga ibleng, ken kaadda dagiti nalitem a turikturik iti kudil. Malaksid kadagita, dagiti sintoma ti dengue shock syndrome ket mabalin a ramanenna ti di pannakaidna, nakaro a pannakawaw, panagbebessag ken panaglamiis ti kudil, ken nakababbaba a presion ti dara.

Nakalkaldaang ta ti dengue ket saan a maagasan dagiti antibiotiko. Virus ngamin ti pakaigapuan ti impeksion, saan a bakteria. Nasayaat met no ti pasiente ket saan nga agtomar kadagiti anti-inflammation a kas iti aspirin ken ibuprofen ta pakaruenda laeng ti panagpadara. Adda uppat a kita ti virus ti dengue, ket posible a saan la a mammaminsan nga ag-dengue ti pasiente.

No makaptanka iti dengue, aginanaka a naimbag ken uminumka iti adu a pluido. Inggat’ mabalin, kanayon nga agmoskiteroka tapno dika makagat iti lamok ken dida mayakar dayta a sakit iti sabsabali.

Umuna iti amin, kasano a maliklikam ti makagat iti lamok? Agbadoka iti nagayad, atiddog ti manggasna, agpantalonka, ken agusarka kadagiti pagpaksiat iti lamok. Nupay kumagat dagiti lamok iti aniaman nga oras iti aldaw, aktiboda unay agarup dua nga oras kalpasan a limgak ken sakbay a lumnek ti init. No maturogka, protektadoka met no agusarka iti moskitero a nayuper iti pagpaksiat iti lamok.

Tiempo laeng ti makaibaga no addanto dagiti bakuna kontra dengue. Nupay kasta, ti laeng Pagarian ti Dios ti makaikkat iti amin a sakit, agraman daytoy a kita ti gurigor. Wen, dumtengto ti tiempo inton ti Dios “punasennanto ti amin a lua kadagiti matada, ket awanton ni patay, awanto metten ti panagleddaang wenno panagsangit wenno ut-ot. Ti immuna a bambanag naglabasdan.”—Apocalipsis 21:3, 4.

[Footnotes]

[Diagram iti panid 25]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Sapulenyo Dagiti Pagit-itloganda

1. Nabaybay-an a pilid

2. Kalasugan

3. Masetera

4. Plastik a pagkargaan

5. Din maus-usar a lata ken dram

Tapno Maliklikam ti Makagat ti Lamok

a. Agbadoka iti nagayad, atiddog ti manggasna, wenno agpantalonka. Agusarka iti pagpaksiat iti lamok

b. Agmoskiteroka no maturogka

[Picture Credit Line iti panid 24]

Impaay ti Marcos Teixeira de Freitas