Naisangsangayan a Papel a Siudad
‘SIUDAD a naaramid iti papel?’ nalabit maisaludsodmo. Wen, ngem saan nga agpayso a siudad no di ket maysa la a replika wenno modelo. Dayta ket modelo ti siudad ti Prague a kabesera ti Czech Republic. Nakadispley dayta idiay Prague Municipal Museum. Inaramid dayta ni Antonín Langweil iti 11 a tawen, sipud idi 1826 agingga iti ipapatayna idi 1837. Apay a napanunotna a rugian ti kasta a nagrigat a proyekto?
Nayanak ni Langweil idi 1791 iti ili ti Postoloprty, iti pagilian a maawagan itan iti Czech Republic. Kalpasan a nagadal iti lithography idiay Art Academy ti Vienna, Austria, linuktanna ti kaunaan a pagimprentaan ti lithography idiay Prague. Ngem nalugi iti negosiona. Idi 1826, bayat a dardar-ayanna ti maysa nga eksibit idiay Prague, nakitana ti replika ti siudad ti Paris, France a naaramid iti plaster (maysa a kita ti molde). Nagustuanna ti nakitana isu nga inkeddengna ti agaramid iti modelo ti Prague. Nagusar iti cardboard ken sangkabassit a kayo.
Sakbay ti amin, sumagmamano a tawen a siaannad nga inrekord ni Langweil dagiti detalye ti Prague. Sinursorna ti kada kalsada, indrowing ken insuratna dagiti eksakto a lokasion dagiti pasdek, bangko iti parke, bodega, estatua, ken kaykayo. Inramanna pay dagiti dram a nakitana a nakawara, nadadael a tawtawa, agdan a naipasanggir iti pader, ken natuontuon a kayo! Idi agangay, rinugiannan nga aramiden ti modelona iti scale a 1:480. Tapno adda nayon ti bassit a pamastrekanna, nagaramid met kadagiti replika ti balay dagiti babaknang.
Idi 1837, nagsarut ni Langweil ket natay idi Hunio dayta met la a tawen isu a nabalo ni baketna ken naulila ti lima nga annakna a babbai. Tallo a tawen kalpasanna, ti modelona ket naikabil idiay Patriotic Museum, a maawagan itan iti National Museum. Kasano a naipan sadiay? Idi 1840, ti balo ni Langweil inlakona dayta iti emperador a ni Ferdinand I a sipaparabur a nangidonar iti dayta iti National Museum ti Czech Republic. Naisangpet dayta babaen iti siam a kahon. Idi agangay, ti maysa a pannakangiwat ti City of Prague Museum nga ayan itan dayta a modelo, kinunana: “Idi maika-19 a siglo, sagpaminsan laeng a mayeksibit ti modelo ni Langweil. Maysa dayta kadagiti nayeksibit iti Provincial Jubilee Exhibition idi 1891. Dakkel ti nagastos iti pannakatarimaan dayta para iti okasion . . . Sipud idi 1905, nagbalin daytan a permanente a paset dagiti eksibit iti National Museum’s Lapidarium.”
Pagay-ayat Dagiti Historiador
Nakalatlatak ti inaramid ni Langweil a papel a siudad a ti rukodna ket 5.76 metro por 3.24 metro. Naikabil dayta iti uneg ti seliado a sarming a kaha ken nalawag a makita gapu iti adu a babassit a silaw a naikabit iti ngato dayta nga eskaparate. Kasla agpaypayso a “siudad” ta dandani dimo payen mapanunot a replika la gayam ti kitkitaem! Talaga nga eksakto unay dagiti detalye ti nasurok a 2,000 a babassit a pasdek nga inaramid ni Langweil.
Kas pagarigan, inikkan ni Langweil iti numero ti tunggal pasdek. Nangikabil pay kadagiti poste ti silaw, kanal, ken kalsada a kasla nabaldosaan. Natuladna ti eksakto a langa dagiti simbaan uray ti de kolor ken addaan ladawan a sarming a tawtawa dagita—agraman dagiti awanen wenno nabuong a paset dagita. Kadagiti balay a nalkaben dagiti palitadada, dagiti makin-uneg a ladrilio ket makita iti modelona. Innayonna met ti Karayan Vltava, nga agay-ayus iti tengnga ti Prague.
Ita, ti modelo a papel ni Langweil ket saan la a maysa a makapainteres a displey iti museo. Magusgustuan met dayta dagidiay naayat iti arte agraman dagiti historiador a mayat a makakita no kasano a nagbalbaliw ti Prague iti panaglabas ti panawen. Natural laeng a sabalin ti itsura ti dadduma a paset ti siudad gapu ta naibangon manen wenno natarimaan dagiti pasdek, nangruna ti komunidad dagiti Judio ken ti paset ti Prague a maawagan iti Old Town. Ngem gapu iti moderno a teknolohia, napagbalinen a digital ti papel a siudad nga inaramid ni Langweil. Mabalin ngaruden a pasiaren ti Prague iti kasasaadna idi 1837 babaen iti interactive computer model.
Idi Abril 1837, kiniddaw ti masakit a ni Langweil no mabalin nga idispley ti modelona iti maawagan idi iti Patriotic Museum. Ngem di napatgan dayta. Sigurado a naupay! Ngem panunotem ti mariknana no mapasiarna ti museo ita babaen iti kompiuter wenno mabalinna ti “agpagnapagna” iti nagkauna a Prague. Sigurado a mariknana nga adda met la gayam nagmamaayan dagiti nagbannoganna.
[Ladawan iti panid 10]
Antonín Langweil
[Ladawan iti panid 10]
Ti inaramid ni Langweil a papel a siudad ti Prague
[Ladawan iti panid 10, 11]
Ti buya ti papel a siudad nga inaramid ni Langweil no iti asideg
[Picture Credit Lines iti panid 10]
Panid 10, Langweil: S laskavým svolením Národního muzea v Praze; panid 10 ken 11, dagiti retrato ti modelo: S laskavým svolením Muzea hlavního mesta Prahy