Karkarna a Relo Idiay Prague
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY CZECH REPUBLIC
Agiinnuna dagiti aglaklako iti bangketa a mangallukoy iti atension dagiti aglabas a turista. Adda agkakatawa, agtutungtong iti nadumaduma a lenguahe, ken napigsa a musika a mangngegan iti plasa. Ngem agurayka! Apay a nagtalna ti bunggoy? Dandanin ti eksakto nga oras, ket mingmingmingan ti amin ti dua nga asul a tawa iti torre ti munisipio. Kellaat a naglukat dagiti tawa, ket nagparang dagiti rebulto a mangirepresentar kadagiti apostol ni Kristo. Ti nakaiggem iti dakkel a tulbek a ni Pedro ti umun-una iti prosesion. Bayat a sagdudua a nagparang iti tawa ti 12 a rebulto, kas man la palpaliiwenda ti bunggoy iti baba.
BUYBUYAENMI ti nakaskasdaaw a pabuya iti astronomikal a relo iti Daan a Munisipio ti Prague, ditoy Czech Republic. Kada oras, manipud alas otso ti agsapa agingga iti alas otso ti rabii, agandar daytoy nakaskasdaaw a mekanismo. Malaksid iti mekanikal a parada dagiti apostol, adda pay dadduma nga aggargaraw a rebulto iti ruar ti relo. Ipabuya dagitoy dagiti dati a pagam-amkan unay dagiti umili ti Prague. Iti maysa a sikigan, adda mangtimtimbang iti ig-iggamanna a pitaka. Dayta ni Kinakirmet a mangirepresentar iti kinaagum. Ni Kinaubbaw ti kaabayna—maysa a lalaki a mangmingmingming iti bagina iti sarming. Agpadpada nga agtungtung-ed da Kinakirmet ken Kinaubbaw a mangan-anamong iti bagida. Iti maysa pay a bangir ti relo adda iskeleton—ni Patay—a mangbatingting iti maysa a kampana babaen ti tulang laengen nga imana sa ibaliktad ti maysa nga imana ti hourglass wenno pagorasan a buklen iti darat. Kalpasanna, inganga ken ikaem ti iskeleton ti bin-ig ngipen laengen a pangana sana tung-edan ti Turko—a mangirepresentar iti iraraut—a sitatakder iti abayna. Agwingiwing ti Turko ta dina kayat ti makikadua kenkuana.
Adda estoria maipapan iti billit tuleng a nagtayab kano iti ngiwat ti iskeleton apaman a nagkaem para iti maudi a panagpabuya. Maysa nga oras a naibalud sadiay ti nakapimpiman a billit tuleng sakbay a nagnganga manen ti iskeleton! No magustuan ti tattao iti agdama a panawen ti computer daytoy interamente a mekanikal a pagsidsiddaawan, mapanunotmo kadi no ania ti impresion dagidiay sibibiag ginasut a tawenen ti napalabas iti dayta?
Panangmatmat a Naimbag iti Relo
Dagiti aggargaraw a rebulto ti gagangay a kangrunaan a pakaallukoyan dagiti turista, a nainayon kabayatan ti panaglabas dagiti siglo kalpasan idi damo a naaramid ti relo. Ngem ti astronomical dial wenno ti pannakarupa ti relo ti kadaanan ken kasayaatan nga elementona. Ania ti maibagana kadatayo? Umuna, ti oras. Ti nangisit a makinruar a pannakasingsingna ket namarkaan kadagiti balitok a numero a Gothic sigun iti daan a sistema dagiti Czech a panangbingay iti aldaw iti 24 nga oras a mangrugi iti ilelennek ti init. Agpusipos daytoy a pannakasingsing tapno ti maika-24 nga oras ket kanayon a maitupag iti ilelennek ti init, aniaman ti paniempona. Ti numero dagiti Romano iti mismo nga uneg ti makinruar ti pannakasingsing ti mangbingay iti aldaw iti dua a sagsasangapulo ket dua nga oras. Ti agmatuon ti adda iti makinngato ken ti tengnga ti rabii iti makimbaba a paset. Dagiti ramay ti balitok nga ima ti nakatudo iti oras ti aldaw.
Iti met laeng pannakarupa ti relo, ti panaggaraw ti dakkel a balitok a kasla plato ti mangipakita iti desdes ti init, idinto ta ti bassit a nagtimbukel a banag ti mangipakita iti nadumaduma a langa ti bulan. Ti agparang a panagrikus ti namituen a langit iti aglawlaw ti daga ket ipakita ti babbabassit, naiduma a pannakasingsing a namarkaan iti tanda dagiti konstelasion. Ti daga ket adda iti tengnga ti pannakarupa ti relo, agraman dagiti meridian, parallel, ken pole. Adda ti Prague iti tengnga. Iti pannakarupana, adda met tallo a sirkulo a mangirepresentar iti equator ken iti Tropics of Cancer and Capricorn. Ipakita ngarud ti relo ti relatibo a posision ti daga, bulan, init, ken bitbituen iti intero a makatawen. Iti baba ti pannakarupa ti relo, adda ti calendar disk wenno kasla plato a kalendario, a nakaipintaan ti nadumaduma a lugar iti pagilian a mangiladawan iti tunggal bulan ti tawen. Ipakita ti kasla plato a kalendario ti petsa babaen ti panangyabante iti maysa kadagiti 365 nga addang iti kada rabii no tengnga ti rabii, malaksid iti maysa a rabii kabayatan ti tawen a 366 ti aldawna imbes a ti gagangay a 365.
No kitaem ti uneg ti makina ti relo, makitam ti makapaamanga ti kinaaduna a dadakkel ken babassit a pilid. Ti komplikado nga alikamen ket ay-aywanan ti maysa a mekaniko a mangeksamen a naimbag iti dayta iti kada lawas.
Ti Pakasaritaan ti Astronomikal a Relo
Adu dagiti sariugma a nainaig iti astronomikal a relo ditoy Prague. Sigun iti maysa, adda nagbiag idi nga agnagan Maestro Hanuš a nangaramid iti dayta. Nagsayaat unay ti obra maestra. Ngem nagamak dagiti autoridad iti ili amangan ta mangaramid ni Maestro Hanuš kadagiti kaaspingna a relo iti aniaman a lugar. No kasta ti mapasamak, saanto laengen a ti Prague ti aglatak. Tapno malapdan dayta, nangtangdanda iti lallaki a nangranggas ken nangbulsek ken Maestro Hanuš. Agpatingga ti sariugma iti ipapatay ni Hanuš idi ginaw-atna dagiti pannakapilid ti relo sana dinadael dayta.
Naimbag laengen ta sariugma laeng ti kaaduan iti dayta. Ngem agpayso a nagbiag idi ni Hanuš, a maysa a relohero idiay Prague nanipud 1475 agingga idi 1497. Adu a tawen nga impagarup dagiti eksperto nga isu ti nagaramid iti astronomikal a relo. Ngem ipakita ti nabiit pay a panagsirarak a ni Mikuláš iti Kadaň ti nagaramid iti relo idi pay la 1410. Binalbaliwan dayta ni Hanuš idi 1490. Nanipud idi maika-16 a siglo, namin-adun a natarimaan ken nabaliwan ti relo. Nanipud idi nabaliwan manen idi 1865, nupay kasta, adda pay laeng ti kaaduan a pasetna.
Idi arinunos ti Gubat Sangalubongan II, pinuoran dagiti soldado ti turay a Nazi ti Daan a Munisipio bayat a pimmanawda idiay Prague. Nakaro ti pannakadadael ti astronomikal a relo. Kalpasan ti gubat, nausig ti dua a kangrunaan a singasing a mangisubli iti dati a kasasaad ti relo—isubli ti dati a langana wenno ikabitan kadagiti baro a pannakarupa ken rebulto nga addaan iti naan-anay a nagpaiduma a simbolismo. Umad-adu idi ti ateista idiay Prague, ket saan a magustuan dagiti Komunista nga autoridad ti rebulto dagiti apostol. Ngem sakbay a nabalbaliwan ti disenio, tallo a batidon a relohero ti nangpaneknek a matarimaan ti relo, isu a naisubli ti dati a langana sakbay ti gubat. Isu nga ita, kaskasdi a makitatayo da kinakirmet, iskeleton, Turko, ken dagiti apostol, imbes a ti maysa a karpintero, kantero, dumadait, ken labandera.
Agtaraok met Laengen ti Kawitan
Agmartsa ti 12 nga apostol sigun iti prosesion ti astronomikal a relo, ngem dadduma a paset ket saan a talaga a naadaw iti Biblia. Da Judas Iscariote ken Santiago nga anak ni Alfeo ket sinukatan da Pablo ken Bernabe, a saan a naibilang a karaman kadagiti 12 iti Biblia. (Aramid 1:12-26) Adda silnag iti ulo ti tunggal apostol—maysa a simbolo dagiti pagano a saan nga inusar dagiti immuna a Kristiano.
Kalpasan ti panagparang ti maudi nga apostol, adda bimmalitok a kawitan a nagdisso iti ngatuen dagiti tawa sa nagtaraok. Nagbatingting ti oras, nagserra dagiti tawa, ken pimmanawen ti bunggoy. Kayatmo kadi a makita manen dayta? Bueno, masapul nga aguraytayo iti maysa manen nga oras. Kabayatanna, mabalintay a buyaen a naimbag ti rupa daytoy a relo, a dandani 600 a tawenen a mangat-atrakar kadagiti bisita iti Daan a Munisipio ti Prague.
[Diagram/Ladawan iti panid 17]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
PANNAKARUPA TI RELO
Agdama nga oras nga alas 12:57 ti malem
Alas 5:21 ti malem nga ilelennek ti init
[Diagram/Ladawan iti panid 18]
(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)
KASLA PLATO A KALENDARIO
Enero 1 ti makita a petsa
[Ladawan iti panid 16]
Da Kinaubbaw ken Kinakirmet
[Ladawan iti panid 17]
Ni Patay ken ti Turko