Kitaem ken Denggem ti “Ari Dagiti Relo”
KALPASAN a nauram ti Palace of Westminster idi 1834, dagiti politiko iti Britania nangangayda iti kompetision iti panagaramid iti kapintasan a disenio ti baro a pasdek ti Parliamento. Ti nangabak a plano nga inaramid ni Sir Charles Barry ket ti naranga ken Gothic ti estilona a palasio nga addaan pagorasan iti uppat a sikigan ti nangato a torrena. Imbilin ti Office of Works ti pannakaaramid ti “Ari Dagiti Relo, ti kadakkelan a pagorasan iti intero a lubong.”
Daytoy a relo ket maysa kadagiti nalatak a pasdek iti London. Adu a tattao iti lubong ti pamiliar kadagiti naidumduma nga unina. Big Ben ti naganna—nupay idi damo, dayta nga awag ket tumukoy laeng iti kadakkelan a kampanana. Agdindinamag daytoy a relo iti intero a lubong ken pagsidsiddaawan a gapuanan ti inhenieria.
Narigat a Trabaho
Idi 1843, nairusat ti pannakaibangon ti 96 a metro a torre a pagorasan. Kalpasan ti tallo a tawen, nairugi ti panagbirok iti eksperto nga agaramid iti eksakto ti orasna a relo a di atrasado wenno sumapa iti nasursurok ngem maysa a segundo kada oras. Narigat dayta a trabaho. Gapu ta maikabil daytoy iti nangato a torre, maisarang iti angin, niebe, ken yelo dagiti imana, sa pagdissuan pay dagiti kalapati! Dagita ti mangapektar iti agtultuloy a panagkuti ti pendulum ti relo, a nagpateg tapno kanayon nga eksakto ti orasna. Bayat a pagsasaritaan dagiti eksperto ti solusion dagita a parikut, nangidatag ti relohero a ni Edmund Beckett Denison iti nagpintas a disenio, ket natudingan ti maysa a mabigbigbig nga agar-aramid iti relo a mangsangal iti dayta.
Dua a tawen kalpasanna, nalpasen ti relo. Ngem lima a tawen a nakadulin dayta iti reloheria ti nangsangal bayat a mairingringpas ti torre. Kabayatan dayta, nagimbento ni Denison iti aparato a mangprotektar iti pendulum kadagiti banag a mangapektar iti dayta tapno masierto ti kinaeksakto ti relo.
Addan ti Big Ben
Idi nalpasen dagiti mekanismo ti relo, dagiti kampana ti simmaruno a naaramid. Ti pagpandayan idiay makin-amianan nga England ti nakaaramidan ti kampana ti relo nga inoras nga agbatingting. Dakdakkel dayta ngem iti maipagarup ken nasurok a 16,000 a kilo ti kadagsenna! Gapu iti kadagsenna, uray la nadadael ti kubierta ti barko a nakailugananna nga agpa-London ngem nakadanon met laeng dayta. Idi maisanglad, naibiahe manen iti karuahe a nairanta a naaramid para iti dayta, a ginuyod ti 16 a puraw a kabalio. Kalpasanna, naibitin iti sango ti Parliamento tapno maipadas.
Adda nagan ti adu a dadakkel a kampana ket Big Ben ti naipanagan iti daytoy. Apay? Saan a masierto ti makagapu. Kuna ti dadduma a mabalin a naipasurot dayta iti nagan ni Sir Benjamin Hall, maysa a dakkel a lalaki nga agtartrabaho iti Parliamento. Adda met dagiti mangibaga a naipasurot dayta iti nagan ni Benjamin Caunt nga agdindinamag a boksingero iti daydi a tiempo. Aniaman ti nakaibasaran ti naganna a Big Ben—nga idi ket awag laeng iti kampana ti relo—tumukoy dayta itan iti intero a relo ken iti torrena.
Namindua a Nadadael
Kasla nalag-an unay ti umuna a batingting ti Big Ben isu a nasuktan iti nagdakkel a batingting nga agdagsen iti 660 a kilo. Ngem kalpasan ti sumagmamano a bulan, nagbirri ti kampana ken imposiblen a matarimaan. Nasken a mayulog ti Big Ben manipud iti nakaibitinanna. Natunaw ti metal ti kampana sa naaramid kas baro a kampana nga agdagsen iti agarup 13,700 a kilo. Inaribungbongan manen dagiti tattao ti kalsada bayat a ti baro a kampana ket ibibiahe ti karuahe nga agturong iti Houses of Parliament.
Kalpasan ti sumagmamano a bulan, nalpasen ti torre. Sumagmamano a grupo dagiti lallaki ti nagtitinnulong a nangisang-at iti Big Ben agingga iti pakaibitinanna iti torre. Naipuesto met laengen ti dakkel a kampana agraman ti uppat a babbabassit a kampana nga agbatingting kada 15 a minuto. Naisaruno met a naikabil ti nadagsen a makina ti relo. Kamaudiananna, nakasaganan ti “Ari Dagiti Relo.”
Idi Hulio 1859, nangrugin nga aguni kada oras ti Big Ben, ngem saan a nagpaut dayta. Idi tumapog ti Oktubre, nagbirri manen ti dakkel a kampana! Imposiblen a mayulog dayta iti torre. Gapuna, dagiti trabahador pinusiposda dayta iti 90° tapno saan a mabatingting ti nagbirri a paset. Ken tapno di manayonan ti birrina, sinuktanda ti batingtingna iti nalaglag-an. Kalpasan ti tallo a tawen, nagandar manen ti Big Ben! Adda latta ti birrina, ket daytan ti makagapu a naisalsalumina ti awengna.
Nakallalagip a Paspasamak
Idi 1924, ti British Broadcasting Corporation (BBC) ket nangikabit iti permanente a mikropono iti torre tapno mangngeganen ti uni daytoy a relo iti intero a pagilian kas pagorasanda. Kalpasan ti walo a tawen, mangngeg metten ti uni ti Big Ben iti intero a British Commonwealth. Ita, mangmangngegen dagiti unina iti intero a lubong babaen iti BBC World Service.
Di naan-ano ti Big Ben kadagiti bomba idi maikadua a gubat sangalubongan. Ngem idi 1976, nakaro ti pannakadadael ti makina ti relo gapu ta narunot dagiti metal a paset a mangpapauni iti dayta. Nupay kasta, saan a nadadael ti dakkel a kampana ket iti las-ud ti sumagmamano a lawas, mangngeg manen ti unina. Siam a bulan a natarimaan ti relo tapno agandar manen dayta.
Adda idi tiempo a ti Big Ben ti kadakkelan a relo iti intero a lubong ken agingga ita, dayta pay laeng ti kaeksaktuan ti orasna a pangpubliko a relo a papaandaren ti makina. Adu ti mangtultulad iti naisalsalumina nga unina. Mangmangngeg dayta iti dadakkel ken babassit a relo iti adu a pagilian. Di pakasdaawan a ti Big Ben ti nagbalin a simbolo ti England ken ti kabeserana a siudad. Talaga a dayta ti “Ari Dagiti Relo”!
[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 18]
TAPNO KANAYON NGA EKSAKTO TI ORASNA
Mamitlo kada lawas, adda teknisian nga umuli iti parikus a bato nga agdan ti torre nga addaan iti 300 a tukad. Manomano a kuerdasanna ti kable ti padagsen a mangpapaandar iti mekanismo ti relo. Kitaenna metten no eksakto ti oras dayta. Ti uppat a metro a pendulum ket agpallayog kada dua a segundo. Adda naikabit a pasamano iti ngatuen ti pendulum a nakaikabilan dagiti kadaanan a sensilio. No atrasado ti oras ti relo, nayonan ti teknisian iti maysa a sensilio. Ngem no sumapa dayta, kissayanna iti maysa a sensilio.
[Ladawan]
Dagiti kadaanan a sensilio a pangatur iti oras ti relo
[Credit Lines]
Makukuerdasan a relo: AP Photo/Lefteris Pitarakis; dagiti sensilio iti pasamano: Impalubos ti Parliamento ti pannakausar dagiti ladawan
[Ladawan iti panid 19]
Inoras nga agbatingting ti dakkel a kampana (Big Ben) nga agarup 13,700 a kilo
[Credit Line]
Popperfoto/Getty Images