Dagiti Ramut ti Kinaranggas
KOMPLIKADO dagiti ramut ti kinaranggas. Kaaduanna met a saan la a maymaysa ti makagapu, kas iti kakadua, paglinglingayan, wenno kasasaad ti aglawlaw. Mabalin nga adu pay ti karaman, kas kadagitoy.
Kinadesperado ken kinaawan namnama. No dadduma, agbalin a naranggas dagiti tattao no biktimada ti pannakailupitlupit, diskriminasion, pannakaiputong, wenno kinapanglaw wenno panagriknada ket awan direksion ti biagda.
Impluensia ti kaaduan. Kas iti masansan a makita kadagiti pabuya ti isports, kasla naturtured nga agaramid iti dakes dagiti tattao no aggugrupo wenno agbubunggoyda. Apay? “Dida unayen sipapanunot kadagiti bukodda a moral a pagalagadan isu a dakdakkel ti posibilidad nga agbalinda a naranggas wenno agresibo,” kuna ti libro a Social Psychology. Sigun iti sabali pay a reperensia, dagita a tattao ket mabalin a sumursurotda lattan iti kaaduan, a didan “pulos marikna nga adda responsabilidadda iti kagimongan.”
Gura ken imon. Ti kaunaan a nailanad a pammapatay iti pakasaritaan ti tao ket inaramid ti tao nga agnagan Cain. (Genesis 4:1-8) Gapu iti imon ken gura ni Cain, pinatayna ni adingna—nupay pinakdaaran ti Dios a kontrolenna ti riknana ken naikari a mabendisionan no aramidenna dayta. Pudno unay ti kuna ti Biblia: “No sadino ti ayan ti imon ken rinnupir, adda sadiay ti riribuk ken isuamin a nakadakdakes a banag.”—Santiago 3:16.
Panaginum ken panagdroga. Ti panaginum ken panagdroga ket saan la a makadangran iti salun-at ti isip ken bagi. Makadadael met iti nasimbeng a panagpampanunot. Isu a no nakainum wenno nakadroga ti maysa a tao, nalaklaka nga agbalin a naranggas ken mas agresibo no adda mamagpungtot kenkuana.
Nalukay a sistema ti hustisia. “Agsipud ta ti sentensia a maibusor iti dakes nga aramid saan a naipakat a sipapardas, dayta ti makagapu a ti puso ti annak ti tattao naan-anay a naitampok kadakuada tapno aramidenda ti dakes,” kuna ti Eclesiastes 8:11. Dagiti nakapuy, di makabael, wenno korap a sistema ti hustisia ti direkta wenno saan a direkta a makagapu iti panagraira ti kinaranggas.
Palso a relihion. Ti relihion ket masansan a nainaig iti kinaranggas, agraman iti terorismo ken kinaranggas dagiti sekta. Ngem saan la a dagiti ekstremista ken panatiko ti mapabasol. Bayat ti dua a sangalubongan a gubat, nagpipinnatay dagiti miembro dagiti prominente a relihion—“Kristiano” ken saan a Kristiano. Masansan nga inanamongan dayta dagiti lider ti relihionda. Kagura ti Dios ti kasta nga aramid.—Tito 1:16; Apocalipsis 17:5, 6; 18:24.
Nupay adu ti makagapu a maiparparegta wenno maitantandudo ti kinaranggas, posible kadi ti agbalin a pudpudno a mannakikappia iti kaaldawantayo? Wen, kas iti makitatayo.
[Kahon iti panid 6]
KINARANGGAS—MANGRUGI ITI PUSO
Nupay agduduma ti mabalin a makagapu iti kinaranggas, adda iti pusotayo dagiti kangrunaan a ramutna. Kasano? Ni Jesu-Kristo, a makatarus unay iti puso ti tao, kinunana: “Manipud iti puso dagiti tattao, rummuar dagiti makadangran a panagrasrason: dagiti pannakiabig, dagiti panagtakaw, dagiti panangpapatay, dagiti pannakikamalala, dagiti panagagum, dagiti aramid ti kinadangkes, allilaw, nalulok a kababalin, naapal a mata, panagtabbaaw, kinatangsit, di kinanainkalintegan.” (Marcos 7:21, 22) Marubroban dagita a dakes a tendensia no maulit-ulit a kitaen, denggen, wenno panunotentayo ti dakes a bambanag.—Santiago 1:14, 15.
Ngem no kargaantayo ti isiptayo iti nasayaat a bambanag kas kadagiti nadakamat iti artikulo iti panid 8, pakpakapuyen ken ‘patpatayentayo’ dagiti dakes a tarigagay ken patpatanorentayo dagiti umiso a tarigagay. (Colosas 3:5; Filipos 4:8) Iti kasta, tulongannatayo ti Dios a ‘mangpabileg iti makin-uneg a kinataotayo.’—Efeso 3:16.
[Kahon iti panid 7]
KINARANGGAS—MAKATIKAW KADAGITI EKSPERTO
Apay nga adda dagiti pagilian a mangipadpadamag a ti bilang dagiti napapatay ket mamin-60 nga ad-adu ngem iti sabali a pagilian? Apay a kanayon nga adda gubgubat ken dadduma a kita ti kinaranggas iti pakasaritaan ti tao? Adu a saludsod ti makatikaw ngem manmano ti nakappapati a sungbat.
Kuna ti dadduma a managsirarak a ti kinapanglaw ken saan a patas a kasasaad ti panagbiag ti makagapu iti kinaranggas. Sigun iti dadduma a report, agarup 90% iti amin nga ipapatay idi 2000, a nainaig iti kinaranggas, agraman ti panagpakamatay, ket napasamak kadagiti saan unay a nabaknang a pagilian; ken masansan nga ad-adu ti krimen iti napangpanglaw a luglugar kadagiti siudad. Ngem talaga kadi a narangranggas dagiti napanglaw? Wenno ad-adu a kinaranggas ti mapaspasaranda ta di kabaelan dagiti umili a gastuan ti de kalidad a panangipatungpal iti linteg? Adda met dagiti lugar a kas iti Calcutta, India, a nakapobpobre ti minilion nga umilina. Ngem maysa ti Calcutta kadagiti lugar iti lubong nga addaan iti kabassitan a bilang dagiti mapappapatay.
Ipapan met ti dadduma a narangranggas ti lugar a nalaka ti maaddaan iti paltog. Dagiti naranggas ket napegpeggad la ketdi no adda paltogda. Ngem apay nga ad-adu ti naranggas iti dadduma a lugar? Agduduma manen ti kapanunotan dagiti eksperto.