Ti Panawentayo a Napeggad​—Apay a Naranggas Unay?

TI NALAAD, mamagpeggad-ti-biag a kinaranggas ti addan iti sangatauan nanipud pay iyaalsa a maibusor iti nainkalintegan a kinasoberano ti Dios bimtak idiay pay laeng minuyongan ti Eden. Babaen ti panangallilawna, ti immuna a managalsa, ni Satanas, nagbalin a “mammapatay” ni Adan ken ti intero a di pay naiyanak a natauan a pamilia nga adda pay laeng kadagiti lomona. (Juan 8:44; Roma 5:12) Di nagbayag, simmaruno ti naranggas a pannakapapatay ni Abel babaen ken Cain bayat a ni Cain ti “nagpungtot unay.” (Genesis 3:1-4:15) Ti lubong a natalna ti nagpatinggan. Addan ti kinaranggas nanipud idin!

Nupay kasta, adu ita ti addaan ti makariribuk a panagrikna a ti kinaranggas kadagiti panawentayo ket medio naiduma, kayatna a sawen daytat’ saanen a makontrol, a daytat’ mangiparangarang iti maysa a kagimongan nga addaan sakit nga agturongen ipapatayna. Ar-arapaap laeng aya dayta? Saan kadi a kastoy a kanayon ti kinadakesna?

Ti pilosopo a taga Canada a ni George Grant ti nangiladawan iti daytoy napeggad a panawen ti historia kas “ti kararanggasan a panawen a naam-ammuan pay laeng ti lubong.” Isut’ di agmaymaysa iti daytoy a panangmatmat. Ni sikiatriko a Thomas Radecki inawaganna dayta a “sangalubongan nga epidemia ti kinaranggas,” nga innayonna pay: “Mangpatpataytayo kadagiti tattao ti 300 a porsiento a masansan nga ad-adu per capita ngem ti kaputotan dagiti dadakkeltayo, . . . mangramrames ti 500 porsiento a masansan nga ad-adu, ken mangkabkabil ti 600 porsiento a masansan nga ad-adu.”

Ti siruhano heneral iti E.U., a ni Dr. Everett C. Koop, ti nangiladawan iti peggad kas “epidemia ti kinaranggas” a “mamagpeggad ti biag ti komunidad ken ti pamilia.” Ti panagpangato ti kinaranggas itatta kadagiti pagadalan ti Norte America ket maysa a nakabutbuteng a pangarigan. Iti maysa a padamag ti TV idiay E.U. ti nangibaga a “tallo milion nga ubbing nga ages-eskuela kadagiti segundario a pagadalan ti biktima ti krimen manipud panagtakaw ingganat’ panangrames ken panangpapatay ti kada bulan.”​—Kuami ti itaiiko.

Gaput’ panagsaknap ti terorismo, “ti Europa nagbalinen a narusep ti dara a pagbabakalan,” kuna ti komentarista a Pranses. Ti kasaknap ti peggad ket makitkita iti kanayonan pay a komentona a “ti industria ti seguridad ti U.K. ket dakdakkel pay ngem ti puersa ti polisia, ti navy wenno ti army.” (Kuami ti italiko.) Ngarud saanen a pagsidsiddaawan a dagiti 1980’s ti maaw-awagan itan ti “Fright Decade Two.”

Apay a Naranggas Unay?

Dagiti naannad nga estudiante ti nakaam-amak unay nga irarang-ay ti kinaranggas iti napeggad a panawentayo inlistada dagiti adu a makagapu: ti panangipagpaganetget dagiti pagiwarnakan kadagiti narungsot a paspasamak, krimen ken korupsion; ti kinaawan panagbabain dagiti agtuturay ti lubong nga agtungpal ti kinaranggas no laeng makapagtalinaedda iti pannakabalinda; ti panagrikna ti naan-anay a pannakapaay kadagiti kinaulpit a kasla saanen a maresolber, a mangiturturong kadagiti dadduma nga agrikna a dakdakkel ti magapuanan dagiti bala kadagiti di maaramidan ti balota; ti timmangkenen a pamay-an a siraranggas a pannakakettel ti minilmilion kadagiti di pay naiyanak manipud panagbiag babaen ti aborsion; ti wagas a panangikalkalintegan dagiti papangulo ti relihion kadagiti “nainkalintegan” a gubgubat ngem dida met nga itandudo dagiti moral a prinsipio ti imatang ti bumabbaban a pagalagadan. Di agbayag ti lubong ket mabibinegen, a mairuamen iti kinaranggas. Ken adu pay dagiti sabali a rasrason.

Ti kinalukay dagiti maipagpagarup a narang-ay a panagpampanunot iti panawentayo ti nangbalbaliwen kadagiti kostumbre ken moral a pagalagadan, nga inikkatdan dagiti makalapped a naminsan agserserbi a mangsitar kadagiti kababalin ken tigtignay a mabalin mangiturong iti kinaranggas. Ti nakalkaldaang nga epektona ti makita nangnangruna kadagiti agtutubo. Ti sikiatriko dagiti ubbing a ni Dr. Thomas Millar patienna a “ti nalukay a kababalin ti mapabasol iti dumegdegdeg a kinaranggas kadagiti kagimongan ti Norte America.” Kunana: “Nikaanoman iti historia ti lubong a naaddaantayo ti kasta unay kaadu iti reprep a mammapatay.”

Dagiti opisial a report kadagiti di maartapan a panagpangato ti aglaplapusanan a kinaranggas babaen kadagiti tin-edyers idiay Japan kalpasan ti gubat ti nangipataw ti pammabasol iti pannakarba ti pamilia. Ti ministro ti edukasion ti Japan idi 1983 kinunana: “Awanen ti uray maysa a libro itatta a mangibagbaga kadagiti annak a masapul a pagraemanda dagiti nagannakda.” Naadmitir met a ti “sabali pay a makagapu a nangiduron kadagiti agtutubo a Hapones iti kinaranggas isu ti inaldaw-aldaw a doses iti awan-lalaokna a kinarungsot a maipakpakan babaen kadagiti komiks, pelikula ken programa ti telebision.”

Ngarud, saan a kinamanaglablabes, a kunaen a ti mabasbasa wenno makitkita ti maysa a tao addaan epektona kadagiti kababalinna. Mapasubraan ti kinarungsot, a gapuna masansan “ti panagbuybuya ti kinaranggas mangiturong iti kinaranggas.” “Pudno unay,” kas kuna iti maysa a report, “dagiti lugar a pagay-ayaman ti maikadua laeng iti zona a paggugubatan dagiti gerilia no maipapan iti nakaro unay a kinaranggas.” Ti serioso a panagsirarak a naipablaak iti Psychology Today ikalinteganna a ti narungsot unay a seksual a pelikula ti mangbibinegen ti pannakaawat dagiti tattao maipapan ti panangrames ken dagiti biktima ti pannakarames. Kas ti panangikalintegan met ni Dr. Leonard Eron ti University of Illinois: “Ti agtultuloy a panagbuybuya ti kinaranggas iti telebision ti addaan napaut nga epekto iti kababalin​—ket daytat’ saan a maysa a bassit laeng nga epekto.” Kaskasdi, ti mabuybuya dagiti agtutubo iti agsapa ti Sabado a TV ti addaan ti dagup a 30 a naranggas nga ar-aramid ti kada oras! Ti konklusion a naadaw iti maysa a pananggupgop ti nasurok a 2,500 a panagsirarak a naaramid ti napalabas a sangapuïo a tawen: “Ti kinaranggas iti telebision ti pudno a mangiturong kadagiti narungsot a kababalin.”

Ti seksual a panangabuso ken kinadakes ti mamataud met iti kinaranggas babaen iti panangdadaelna ti amin a pannakaawat ti kinadisente. (Roma 1:26, 27) Nainayon kadagiti kadadaksan a “manangdadael ti ‘kinadisente’” isuda dagiti naalas a sasao, pornograpia ken simmina iti gagangay a seksualidad. Makapainteres, itudo ti Biblia a kadagiti maudi nga al-aldaw iti lubong sakbay ti Layus, ti panagparang ditoy daga dagiti immalsa nga espiritu a parparsua a nakiraman kadagiti maiparit a seksual nga ar-aramid ti nangiyeg iti dayta kadagiti nainaig a problema. Kuna ti Dios mismo ken Noe: “Ta ti daga napno ti ranggas gapu kadakuada.” (Genesis 6:1-5, 13) Ti naranggas a seksual nga impluensiada ti nagpatingga idi a ti Dios inyegna ti nadanum a panungpalan iti dayta nakagulgulo a lubong.​—Genesis 6:7; 7:11-24.

“Dagiti Maudi nga Al-aldaw”

Impadto ni Jesus ti panungpalan ti agdama a naranggas a sistema, a kunana: “Ket no kasano ti naaramid kadagiti aldaw ni Noe, kastanto met kadagiti aldaw ti Anak ti tao.” (Lucas 17:26) Iramanto manen kadi dayta ti kinaranggas ti nagdakkelan a rukod gapu ti impluensia dagiti dakes nga anghel? Wen, ta saan laeng nga impadto ni Jesus ti nasaknap a kinadakes a maipaay iti dayta a panawen ti masanguanan no di ket idiay Apocalipsis intudona ti gubuayan dayta. Imbagana ti pannakaigarangugong ti dati a rebelde, a ni Satanas a mismo, manipud langit ket kunana a “dagidi anghelna naitapuakda a naikanunong kenkuana.” Sadino? Ti naipaltiing a sirmata sumungbat: “Asi pay ti daga . . . ta ti Diablo [ti immuna a naranggas] immulog kadakayo, nga addaan dakkel a pungtot.” Gapuna, maminsan manen, iti panawen ti panungpalan ti matmatayen nga urnos, ti kinaranggas​—a pinadegdeg manen dayta dagiti dakes nga espiritu a puersa​—ti nangpetpet ti sangatauan!​—Apocalipsis 12:7-12; 6:4; Mateo 24:12.

Ngarud, di maliplipatan, maysa kadagiti rason iti kimmaro a kinaranggas iti napeggad a panawentayo isu daytoy kimmaro nga impluensia dagiti demonio. Maysa kadagiti pannakaiparangarangna isut’ dumakdakkel nga interes ken pannakairaman kadagiti okulto ken nadumaduma nga espiritistiko nga ar-aramid. No mabasbasayo dagiti tattao a minamaag a pappapatayenda dagiti ingungutenda a miembro ti pamiliada wenno gagayyemda gapu ta makangkangngegda kadagiti “timek” a mangbilbilin kadakuada a mangaramid iti kasta, wenno inton bilinen dagiti papangulo ti maysa a kulto ti nakabutbuteng a panangpapatay kadagiti inosente a biktimada, saanen a pagsidsiddaawan a mabasa met a dagiti mammapatay ket managtungpalda a Satanista wenno iti dadduma pay a masinunuo a pamay-an naigamerda iti okulto.​—Deuteronomio 18:10-13; Galacia 5:19-21.

Gapuna addada dagiti napapateg a rason no apay a dagiti dakes a bambanag mapaspasamakda kadagiti panawentayo a napeggad. Tunggal makagapu a nadakawat ket adda pannakairamanna iti panagsalungasing kadagiti umiso a linlinteg ti Dios. Ti orihinal nga iyaalsa ti kimmapuy itan. Dagiti nakalkaldaang a bungana ket isut’ panagapit iti banag a naimulan. Ti Dios saan a marabrabak. (Galacia 6:7) Iti aktualmente, daytoy a kaputotan ti di maartapan a kinaranggas isut’ eksakto kas impadto ni apostol Pablo idiay 2 Timoteo 3:1-5. Intedna met dagiti makagapu, a kunkunana: “Kadagiti maudi nga al-aldaw umaydanto dagiti aldaw a napeggad. [Apay?] Ta dagiti tattao agayatdanto kadagiti bagbagida, naagumda iti pirak, . . . saanda a managparbeng [wenno, “naranggasda,” Today’s English Version], nauyongda, . . . nasubeg.” Saan kadi a dayta ti intay makitkita iti aglawlawtayo ita? Wen, agbibiagtayon kadagiti “maudi nga al-aldaw”!

Nadardaras, ti maysa nga intero a kaputotan ti nagbalin a “napalalot’ kinaimutna” (Phillips), masansan nga “agmauyong iti kuarta” (The Bible in Living English), “naayatda kadagiti naderrep a ragragsak ken bareng-bareng a paglinglingayan a nangnangruna ngem iti panagayatda iti Dios.” (The Amplified Bible) Ti kasta a panangidaydayaw iti bagi ti awan sabali no di ti moderno-aldaw a panangilaksid ti kinasoberano ni Jehova. Maigiddato ti dayta, nupay kasta, daytoy naranggas a ladawan daytoy a kaputotan minarkaanna dayta agpaay ti pannakaikkatna ken pannakasukatna.​—1 Juan 2:15-17.

Ti Naranggas a Lubongtayo Agpatinggan!

No addaankay iti panangmatmat ti Biblia, awan sabali, a ti kinaranggas nangrugi manipud iti iyaalsa maibusor iti kinasoberano ti Dios, ngarud saan a narigat a makita a ti kinaranggas di agpatingga wenno dinto maisubli ti talna agingga nga amin dagiti modemo-aldaw nga umaalsa ti nainkalintegan pannakaikkatdan nga agnanayon babaen iti Dios. Ket dayta nga eksakto ti pinanggepna nga aramiden. “Ket ti Dios ti kappia rumekennanto iti mabiit ni Satanas iti babaen dagiti saksakayo.” (Roma 16:20) Amin dagiti naranggas a “bin-i” ni Satanas masapul a maikisapda. Ken kasta met ni Satanas.​—Genesis 3:15; Mateo 25:41.

Anian a ragsak a sibibiag inton ni Satanas ket maikkaten! Ti “Prinsipe ti Kappia,” a ni Jesus, siguraduennanto, ngarud, a ‘ti talna awanton ti inggana.’ (Isaias 2:2-4; 9:6, 7) Daytanto ti interamente a maysa a baro nga urnos, “ti pagtaengan ti kinahustisia.” (2 Pedro 3:13, The New English Bible) Ti baro nga Agturay iti daga ikisapnanton nga agnanayon amin a kita ti kinaranggas, agraman ti panagsagsagaba ken ipapatay. Kunana: “Addanto met ti panagpatinggan ni patay, ken ti panagsaibbek ken sangsangit ken ut-ot; ta ti daan nga urnos limmabasen!”​—Apocalipsis 21:1-4, NE.

No kasano kadagiti al-aldaw ni Noe, nangaramid ni Jehova ti naayat a sagana agpaay a pakaispalan manipud iti narungsot a lubong. (Sofonias 2:2, 3) Aginggana nga umay dayta a pannakaispal, masapul nga itultuloytayo ti agtaraon iti Sao ti Dios tapno mapabileg iti pammati a nasursuruan. “Ket ania ti pammati? Ti pammati isut’ mangted sustansia kadagiti namnamatayo, ken isigurona kadatayo dagiti kinapudno a ditay makita. . . . Ta asinoman nga umadani iti Dios masapul a patienna nga isut’ adda ken gunggonaanna dagidiay mangbirok kenkuana.”​—Hebreo 11:1, 6, NE.

No addaankay ti napigsa a pammati, mailaksidyo amin a kinaranggas. (Mateo 26:52) Maipasiguro pay kadakayo a ti kinahustisia isunto ti mataginayon. (Deuteronomio 32:4) Mabalinyo met a parmeken ti kinalulok kadagiti annakyo babaen iti “panangpadakkelyo kadakuada iti disiplina ken panangiturong panunot ni Jehova.” Laglagipenyo, ti Biblia isut’ libro a mangisursuro kadagiti annak a mangraem kadagiti dadakkelda. (Efeso 6:1-4) Kas maysa a pamilia, mabalinyo a liklikan ti pornograpia ken mataginayonyo dagiti is-isipyo kadagiti napateg a bambanag. (Filipos 4:8) Agserbinto daytoy kadakayo kas salaknib manipud kadagiti “espiritu ti kinadakes idiay ngato.”​—Efeso 6:10-18.

Makaparagsak, ta ti pannakaammotayo iti daydiay agdama a mapaspasamak ket maysa a temporario laeng a kasasaad, a dandanin agpatingga, ket adda met iti ruaran iti dayta, ti makaited kadatayo iti pigsa a makapagibtor. Adu kadagiti Saksi ni Jehova ti makapaneknek iti daytoy. Uray met dakayo, mabalinyo a ‘malisian dagitoy amin a maar-aramid nga umayto.’ Maipapan met laeng kadagitoy nga ay-ay agpaay iti daytoy a panawen ti panungpalan, kuna ni Jesus: “Ngem inton dagitoy a banag mangrugida a maaramid, kumitakayo ket itangadyo dagiti ul-uloyo, ta ti pannakaispalyo asidegen.” Gapuna, tumuredkayo! Ni Jesus ispalennanton ti sangatauan iti mabiiten manipud kadagiti amin a panangirurumen ken kinaranggas.​—Lucas 21:28, 36; Salmo 72:1, 2, 12, 14.