Galileo

SAKBAY ti panawen ni Galileo, adu ti mamati a ti daga ket liklikawen ti init, dagiti planeta, ken bitbituen. Paset idi dayta ti doktrina ti Iglesia Katolika.

Ngem iti tulong ti teleskopio ni Galileo, adda dagiti nadiskobrena maikontra iti patpatien ti kaaduan maipapan iti siensia. Kas pagarigan, naawatanna a ti init ket agpusipos iti maysa nga axis idi nakitana nga adda dagiti batikbatik nga umak-akar iti rabaw ti init. Gapu kadagiti kasta nga obserbasion, immadu ti pannakaammo ti tao maipapan iti uniberso. Ngem nagresulta met dayta iti pannakikinnontra ni Galileo iti Iglesia Katolika.

SIENSIA KEN RELIHION

Adu a tawen sakbayna, nakabukel ti taga-Poland nga astronomo a ni Nicolaus Copernicus iti teoria a ti daga ti mangliklikaw iti init. Inadal ni Galileo ti libro ni Copernicus maipapan iti panaggaraw dagiti bambanag iti law-ang, ket nagurnong kadagiti ebidensia a mangsuporta iti dayta a teoria. Idi damo, saan nga impakaammo ni Galileo dagiti nadiskobrena ta mabuteng a baka pagkakatawaan ken uyawenda dagita. Ngem gapu ta dinan malapdan ti gagarna, impakaammona met laeng dagiti nadiskobrena. Nasuron ti dadduma a sientista kadagita. Ken di nagbayag, pinadpadakes isuna dagiti papadi kadagiti sermonda.

Idi 1616, ni Cardinal Bellarmine, “maysa a mabigbigbig a padi iti dayta a panawen,” impakaammona ken Galileo ti barbaro a linteg ti Katoliko maikontra kadagiti ideya ni Copernicus. Inyunay-unayna ken Galileo nga agtulnog iti dayta a linteg, isu a kadagiti simmaruno a tawtawen, saan nga imbagbaga ni Galileo iti publiko a liklikawen ti daga ti init.

Idi 1623, nagserbi kas papa ti gayyem ni Galileo a ni Pope Urban VIII. Isu nga idi 1624, indawat ni Galileo kenkuana a waswasenna ti linteg a naaramid idi 1616. Ngem imbaga ketdi ni Urban nga ilawlawag ni Galileo ti agduma a teoria da Copernicus ken Aristotle ngem masapul nga awan ti kamkampianna.

Gapu iti dayta, insurat ni Galileo ti libro a napauluan iti Dialogue on the Great World Systems. Nupay imbilin ti papa nga agbalin a neutral ni Galileo, nagparang a ti ideya ni Copernicus ti pabpaboranna. Di nagbayag, imbaga dagiti kumonkontra ken ni Galileo a pagang-angawan ti librona ti papa. Gapu ta naakusaran ni Galileo a kumonkontra iti simbaan ken napangtaan a maparigat, napilitan a mangibaga a kamali dagiti ideya ni Copernicus. Idi 1633, sinentensiaan ti Roman Inquisition ni Galileo a maibalud iti balayna agingga a matay, ken naiparit met a mabasa dagiti insuratna. Natay ni Galileo iti balayna idiay Arcetri, iti asideg ti Florence, idi Enero 8, 1642.

Ginasut a tawen a naparitan dagiti Katoliko a mangbasa iti dadduma nga insurat ni Galileo. Ngem idi 1979, inadal manen ti simbaan ti desision ti Roman Inquisition idi 1633. Isu nga idi 1992, inadmitir ni Pope John Paul II a kamali ti sentensia ti Iglesia Katolika ken Galileo.