Siensia ken Relihion—Ti Nangrugian ti Dida Panagtunos
ASIDEG idin a matay ti astronomo nga agtawen iti 70, ket ikarkarigatanna ti agbasa. Iggemna dagiti manuskrito ti dokumentona, a nakasaganan a maipablaak. Ammona man wenno saan, ti librona ti dakkel a mangbalbaliw iti panangmatmat ti sangatauan maipapan iti uniberso. Mangpataud met dayta iti nakaro a kontrobersia iti Kakristianuan, a marikna pay la ti epektona agingga ita.
Daytoy nga asidegen a matay isu ni Nicolaus Copernicus, maysa a Polaco a Katoliko, ket tawen 1543 idi. Iti libro ni Copernicus, a napauluan On the Revolutions of the Heavenly Spheres, nadakamat a ti init, saan ket a ti daga, ti adda iti tengnga ti solar system. Babaen iti daytoy a libro a naglaon iti panangilawlawag a nagsayaat ti kinasimplena, binaliwan ni Copernicus ti narikut unay a teoria a ti daga ti adda iti tengnga ti solar system.
Idi damo, kasla saan a mangpataud dayta iti dakkel a susik. Naannad ngamin ni Copernicus no agidatag kadagiti kapanunotanna. Kanayonanna, ti Iglesia Katolika a mamati a ti daga ti adda iti tengnga ti solar system, agparang a napanuynoy pay la idi kadagiti nasientipikuan a pattapatta. Uray ti mismo a papa indagadagna ken ni Copernicus a maipablaak ti manuskritona. Idi impablaak dayta ni Copernicus, maysa a mabuteng nga editor ti nangisurat iti pakauna dayta a libro, a kinunana a saan a maysa a kinapudno a naibatay iti astronomia ti kapanunotan a ti init ti adda iti tengnga ti solar system no di ket naibatay laeng dayta iti matematika a pattapatta.
Immirteng ti Di Panagtunos
Simmaganad a nakipaset iti kontrobersia ti Italiano nga astronomo, matematiko, ken pisiko a ni Galileo Galilei (1564-1642), a maysa met a Katoliko. Babaen ti panangusarna kadagiti teleskopio nga inaramidna nga addaan kadagiti kabbaro a naimbento a lente, nakita ni Galileo ti langlangit iti awan pay kaaspingna a detalye. Dagiti nakitana ti nangkombinsir kenkuana a husto ni Copernicus. Adda pay dagiti nakita ni Galileo a tudik iti init, a maawagan ita iti sunspots, a mangbalusingsing iti sabali pay a napilosopiaan ken narelihiosuan a patpatien—a ti init ket saan nga agbalbaliw wenno madadael.
Saan a kas ken ni Copernicus, natured ken naregta ni Galileo iti panangitandudona kadagiti kapanunotanna. Inaramidna dayta iti laksid ti nakarkaro a narelihiosuan nga ibubusor, gapu ta ti Iglesia Katolika nairteng idin a busbusorenna ti teoria ni Copernicus. Gapuna, minatmatan ti iglesia a kinaerehe ti panangikalintegan ni Galileo a saan laeng nga umiso ti kapanunotan nga adda ti init iti tengnga ti solar system no di ket maitunos pay dayta iti kunaen ti Kasuratan.a
Napan ni Galileo idiay Roma tapno idepensana ti bagina, ngem napaay. Idi 1616, imbilin ti iglesia nga isardengnan ti panangitandudona iti kapanunotan ni Copernicus. Nagulimek ni Galileo iti sumagmamano a tiempo. Kalpasanna, idi 1632, impablaakna ti sabali pay a libro kas panangsuporta ken ni Copernicus. Iti simmaganad a tawen, ti Inkisision sinentensiaanna ni Galileo a maibalud iti tungpal biag. Ngem gapu iti kinalakayna, dagus a naipababa ti dusana iti pannakaibalud iti pagtaengan.
Adu ti mangmatmat iti panangsupiat ni Galileo iti iglesia kas dakkel a panagballigi ti siensia iti relihion ken uray iti Biblia. Ngem kas makitatayo iti sumaganad nga artikulo, daytoy a narabaw a konklusion laksidenna ti adu a kinapudno.
[Footnote]
a Naaddaan ni Galileo kadagiti nabileg a kabusor gapu iti nasagibar a sasaona. Maysa pay, idi imbagana a maitunos iti Kasuratan ti ideya a makintengnga ti init, pinagparangna ti bagina kas autoridad iti relihion, nga ad-adda a namagpungtot iti iglesia.
[Ladawan iti panid 3]
Ni Copernicus
[Credit Line]
Naala manipud Giordano Bruno and Galilei (Aleman nga edision)
[Ladawan iti panid 3]
Indepensa ni Galileo ti bagina iti saklang ti Inkisision dagiti Romano
[Credit Line]
Manipud iti libro a The Historian’s History of the World, Vol. IX, 1904
[Picture Credit Line iti panid 3]
Background: Ti tsart a mangiladawan iti kapanunotan ni Copernicus maipapan iti solar system