Kapitulo 19

Agtitimpuyog a Rumang-ay iti Ayat

IDI nagsuratda kadagiti padada a Kristiano, inlawlawag dagiti apostol ni Jesu-Kristo a nasken a rumang-ayda saan laeng nga iti umiso a pannakaammo no di kasta met iti ayat. Naibasar daytoy iti ayat nga impakita a mismo ti Dios ken ti managsakripisio nga ayat ni Kristo, nga ikagkagumaananda a suroten ti addangna. (Juan 13:34, 35; Efe. 4:15, 16; 5:1, 2; Fil. 1:9; 1 Juan 4:7-10) Agkakabsatda, ket idi nagtitinnulongda, nabilbileg manen ti singgalut ti ayatda.

Idi a rimmigat ti biag dagiti kakabsat sadi Judea gaput’ bisin, dagiti Kristiano sadi Siria ken Grecia imburaydat’ sanikuada tapno tumulongda. (Ara. 11:27-30; Roma 15:26) Idi naidadanes dagiti dadduma, narikna unay dagiti kaduada a Kristiano ti panagsagaba dagita, ket impamuspusandat’ bumadang.​—1 Cor. 12:26; Heb. 13:3.

Siempre, amin a tattao kabaelandat’ agayat, ket malaksid kadagiti Kristiano adda dagiti nangipakitat’ natauan a kinamanangaasi. Ngem dagidi tattao iti Romano a lubong nabigbigda a nagpaidumat’ ayat nga impakita dagiti Kristiano. Ni Tertullian, a maysa a hurista sadi Roma, inadawnat’ komento dagiti tattao iti Romano a lubong maipapan kadagiti Kristiano, a kunkunana: “‘Kitaenyo,’ kunada, ‘no kasanot’ panagayatda iti maysa ken maysa . . . ken no kasano a sidadaanda a matay para iti maysa ken maysa.’” (Apology, XXXIX, 7) Ni John Hurst, iti librona a History of the Christian Church (Tomo I, panid 146), saritaenna a dagiti umili iti kadaanan a Cartago ken Alexandria, no tiempo ti angol, pagtalawenda dagidiay agsagsagaba sada alaen kadagidiay agbugbugsot ti aniaman a banag nga adda pategna. No idilig, kunana, dagiti Kristiano kadagita a lugar pagraranudandat’ sanikuada, taripatuenda dagiti masakit, ken itanemda dagiti minatayda.

Ipakpakita kadi dagiti Saksi ni Jehova itoy moderno a tiempo ti kasta a pannakaseknan iti pagimbagan dagiti sabali? No wen, sumagmamano la kadi a naiputputong nga indibidual ti mangar-aramid iti kasta, wenno parparegtaen ken supsuportaran ti intero nga organisasion ti kasta a ganuat?

Naayat nga Itutulong Dagiti Lokal a Kongregasion

Kadagiti Saksi ni Jehova, ti panangtaripato kadagiti ulila ken balo iti kongregasion, agraman kadagidiay matalek ngem agsagsagabadat’ napalalo a rigat, matmatanda a paset ti panagdaydayawda. (Sant. 1:27; 2:15-17; 1 Juan 3:17, 18) Masansan a mangipaay dagiti gobierno kadagiti ospital, balay para kadagiti natataengan, ken suporta kadagiti awan panggedanda a kameng ti komunidad, ket suportaran dagiti Saksi ni Jehova dagita nga urnos babaen iti situtulok a panagbuisda. Nupay kasta, gapu ta bigbigenda a ti laeng Pagarian ti Dios ti makaited iti manayon a solusion kadagiti problema ti sangatauan, busbosen dagiti Saksi ni Jehova ti biag ken sanikuada a nangnangruna iti panangisuro kadagiti sabali maipapan iti dayta. Daytoy ti nesesita a serbisio a di maited ti natauan a gobierno.

Kadagiti nasurok nga 69,000 a kongregasion dagiti Saksi ni Jehova iti intero a lubong, dagiti espesial a kasapulan a rumsua gaput’ panaglakay ken kaaddat’ an-anayen dagiti indibidual masansan a mataming a personal. Kas ipakitat’ 1 Timoteo 5:4, 8, rebbengen nga ad-adda ti kada Kristiano ti pannakataming ti sangakabbalayanna. Dagiti annak, appoko, wenno asideg a kabagian ipakatdat’ Nakristianuan nga ayat babaen iti panangtulongda kadagiti lallakayen ken addaan an-anayen kadagiti kasapulanda. Dagiti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova dida paiden daytoy a responsabilidad babaen iti inda panangibaklay a mismon kadagiti obligasion ti pamilia. Ngem, no awan nasinged a kabagian, wenno saanen a kabaelan nga ibaklay dagidiay makinrebbeng iti dayta, siaayat a bumadang dagiti dadduma a kameng ti kongregasion. No mabalbalin, no adda kabsat a nabayagen a matalek iti serbisio nga itan ket marigrigat, intero a kongregasion koma ti mangiyurnos iti tulong.​—1 Tim. 5:3-10.

Saan a parparna laeng ti pannakataming dagitoy a kasapulan. Kadagiti sesion ti Kingdom Ministry School, a maulit-ulit a tinabunuan dagiti panglakayen nanipud 1959, ti obligasionda iti saklang ti Dios no itoy a kaso kas papastor ti arban kadarato a naisangsangayan a maamiris. (Heb. 13:1, 16) Saanna kayat a sawen a dida nalaglagip daytoy idi. Idi 1911, kas ehemplo, impaay ti Kongregasion ti Oldham sadi Lancashire, Inglaterra, ti material a tulong kadagidi marigrigat iti material. Nupay kasta, nanipud idin dimmakkelen ti sangalubongan nga organisasion, ket ti dagup dagidiay nagsagaba iti nakaro a problema immaduda metten, ket ad-adda met a pinampanunot dagiti Saksi ni Jehova ti kunat’ Biblia nga aramidenda kadagita a situasion. Nangnangruna kadagiti kallabes a tawen, ti rebbengen ti kada Kristiano kadagidiay agkasapulan unay​—dagiti ubanan, dagiti masaksakit, dagiti pamilia nga agsolsolo ti naganak, ken dagidiay nakurapay no iti material​—sinalaysay dagiti amin a kongregasion kadagiti gimongda.a

Ti pannakaseknan ti kada Saksi kadagiti sabali saan nga agpatingga iti panagkuna, “Agpapudot ken agbussogkayo.” Ipakatda ti naayat a personal nga interes. (Sant. 2:15, 16) Amirisenyo ti sumagmamano nga ehemplo.

Idi a ti balasang a taga Sweden, a Saksi ni Jehova, nakaalat’ meningitisna bayat a bumisbisita idiay Grecia idi 1986, napasaranna ti kayulogan ti kaaddat’ Kristiano a kakabsat kadagiti adu a daga. Naipadamag dayta ken ni tatangna sadi Sweden. Kinasaritana a dagus ti panglakayen ti lokal a kongregasion dagiti Saksi ni Jehova sadi Sweden, ket iti tulong dayta a panglakayen, adda Saksi a natawaganda sadi Grecia. Bayat a di makaawid ti balasang sadi Sweden iti tallo a lawas, isut’ inasikaso dagiti kabbaro a gagayyemna sadi Grecia.

Kasta met laeng, idi a ti lumakayen a Saksi, maysa a balo a taga Wallaceburg, Ontario, Canada, ket masapulnat’ tulong, impakita daydi pamilia a tinulonganna ti naespirituan, ti apresasionda babaen iti inda panangibilang kenkuana kas miembro ti pamiliada. Sumagmamano a tawen kalpasanna idi immakarda sadiay Barry’s Bay, simmurot kadakuada. Nakikabbalay ket siaayat nga inaywananda iti 19 a tawen, ingga a natay idi 1990.

Idiay Siudad ti Nueva York, adda agassawa a Saksi a nangtartaripato iti maysa a lakay a tumabtabuno idiay Kingdom Hall da, iti unos ti 15 a tawen, agingga a natay idi 1986. Idi naatake, isudat’ naggatang ti kasapulanna, nagdalus, inlutuan, ken inlabaanda. Tinaripatoda a kasla tatangda.

Dagiti dadduma a kasapulan ket natamingda met a siaayat. Adda agassawa sadi Estados Unidos a nangilakot’ balayda sada immakar a nagpa-Montana a tumulong iti kongregasion sadiay. Idi agangay, nupay kasta, grabe a sakit ti napagtengda, naikkat ti kabsat iti panggedanna, ket naibus ti kuartada. Kasanoda ngay itan? Nagkararag ti lalaki iti tulong ni Jehova. Idi nalpas a nagkararag, adda Saksi a nagtuktok iti ruanganna. Napanda nagkape a dua iti restauran. Idi nagawid ti lalaki, nasarakanna a napno ti kabinet ti kusinada kadagiti taraon. Sa adda nailaok a sobre a naglaon ti kuarta ken surat a kunana: “Naggapu kadagiti kakabsatyo a mangay-ayat unay kadakayo.” Nabigbig ti kongregasion ti kasapulan dagiti agassawa, ket nagtitinnulongda a nangpataud iti dayta. Gaput’ pannakatignay ti puso dagiti agassawa iti dayta nga ayat, didan nalapdan ti panagarubos ti luada ket nagyamanda ken Jehova, a gaput’ ehemplo ti ayatna natignay met dagiti adipenna.

Agdindinamag ti kinamanagparabur dagiti Saksi ni Jehova kadagidiay agkasapulan. No dadduma, inaprobetsar dagiti manglimlimo dayta. Isu a nasursuro met dagiti Saksi ti agannad, nupay dida ikedked ti tarigagay a tumulong kadagidiay maikari.

No Pumanglaw Dagiti Tattao Gaput’ Gubat

Kadagiti adu a paset ti daga, pimmanglaw dagiti tattao kas resultat’ gubat. Tumulong dagiti manangsaranay nga organisasion, ngem masansan a medio nabannayat ti urnosda. Saan nga ipapan dagiti Saksi ni Jehova a gapu ta adda dagiti ahensia a tumulong ket awanen ti responsabilidadda kadagiti Kristiano a kakabsatda kadagita a lugar. No madamagda a marigatan dagiti kakabsatda, dida ‘punitan ti ruangan ti nadungngo nga asida’ kadagita no di ket dagdagusenda met ti sumaranay.​—1 Juan 3:17, 18.

Idi Gubat Sangalubongan II, uray kadagiti nasion a nagsagaba gaput’ kinakirang, dagiti Saksi a taga probinsia nga adda pay nabati a kanenda inranudanda dagidiay nakapimpiman a kakabsatda idiay siudad. Idiay Netherlands kastoy ti siririsgo nga inaramidda gaput’ nagubsang a panangipawil dagiti Nazi. Naminsan nga adda naaramid a kasta a panangrasion, a ni Gerrit Böhmermann ti nangidaulo iti grupo dagiti kakabsat a lallaki a ti bisikletada addaan pagikargaan kadagiti taraon a nabalkot iti trapal. Idi kuan nagtengda ti checkpoint iti siudad ti Alkmaar. “Awanen idit’ mabalin nga aramiden no di ti panagtaklin a naan-anay ken Jehova,” kinuna ni Gerrit. Nupay dida unay nagdispasio, impukkawna iti opisial: “Wo ist Amsterdam?” (Adinot’ dalan nga agpa-Amsterdam?) Naglisi ti opisial sana intudo iti masungad ket nagpukkaw: “Geradeaus!” (Diretso!) “Danke schön!” (Pagyamanan!) kunan Gerrit bayat a ti intero a grupot’ bisikleta pinaspasandat’ nagpataray a buybuyaen dagiti adu a nasdaaw a tattao. Iti sabali pay nga okasion, nagballigi dagiti Saksi a nangiserrek iti sangabilog a patatas kadagiti kakabsatda sadi Amsterdam.

Kadagidi mismo a kampo konsentrasion ti Europa, impakat dagiti Saksi ni Jehova daytoy nga espiritu. Idi naibalud ti 17 ti tawenna a lalaki iti kampo nga asideg ti Amersfoort, sadi Netherlands, kimmuttong unay agingga a kasla rurog. Ngem kadagiti tawen kalpasanna, dina pulos nalipatan a kalpasan a pinilitda nga agersisio idiay katuduan inggat’ ngalay ti rabii a dida ida pinakpakan, adda Saksi a naggaput’ sabali a parte dayta a kampo a nangipagemgem kenkuana iti tinapay. Ket idiay kampo konsentrasion ti Mauthausen sadi Austria, adda Saksi a gaput’ annongna, agkaraapan kadagiti nagduduma a parte ti kampo ngem inrisgonat’ biagna gaput’ panagitulodna iti taraon nga indulin dagiti Saksi manipud sangkabassit a rasionda a para kadagiti Saksi nga awan a pulos rasionda.

Kalpasan ti gubat, dagiti Saksi ni Jehova a naggapu kadagiti presuan ken kampo konsentrasion dagiti Aleman awan a pulos ti sanikuada malaksid iti kawesda kas balud. Naibus met ti sanikua dagidi saan a naibalud. Nakirang ti taraon, kawes, ken pagsungrod iti kaaduan a parte ti Europa. Dagiti Saksi ni Jehova kadagita a daga inorganisada a dagus dagiti gimong ti kongregasion ket tinulongandat’ naespirituan dagiti sabali babaen iti panangiranuddat’ naimbag a damag ti Pagarian ti Dios. Ngem isuda a mismo masapulda met ti tulong iti sabali a wagas. Adu kadakuadat’ agkakapsut gaput’ bisinda ket masansan a matalimudawda no madamat’ gimong.

Daytoy idit’ situasion a di pay napaspasaran dagiti Saksi iti kasta a kalawa. Nupay kasta, daydi bulan nga opisial a nagngudot’ gubat iti Pacifico, naaddaan dagiti Saksi ni Jehova iti espesial a kumbension sadi Cleveland, Ohio, a nagsasaritaanda ti saranay a maipaay kadagiti Kristiano a kakabsatda kadagiti daga a dinuprak ti gubat ken no kasanoda nga aramiden dayta. Daydi makaparagsak puso a diskurso a “Di Maartapan a Sagutna,” nga impalawag ni F. W. Franz, indatagnat’ Nainkasuratan a balakad a naan-anay a nangpennek iti kasapulan dayta a situasion.b

Kalpasan lat’ sumagmamano a lawas, apaman a naipalubosen ti panagbiahe dita a deppaar, nagturongen da N. H. Knorr, presidente ti Watch Tower Society, ken ni M. G. Henschel sadi Europa tapno maimatanganda a mismo dagiti kasasaad. Uray idi dida pay nakarubbuat, nagandaren dagiti urnos ti saranay.

Dagiti immuna a kargamento naggapudat’ Switzerland ken Sweden. Adu pay ti simmaruno manipud Canada, Estados Unidos, ken dadduma a daga. Nupay agarup 85,000 laeng ti dagup dagiti Saksi kadagiti daga a makabael a manaranay, impatulodda dagiti kawes ken taraon kadagiti padada a Saksi sadi Alemania, Austria, Belgium, Bulgaria, China, Czechoslovakia, Denmark, Filipinas, Finland, Francia, Grecia, Hungary, Inglaterra, Italia, Netherlands, Norway, Poland, ken Romania. Saan a namimpinsan daydi. Ti saranay nagtultuloy iti dua ket kagudua a tawen. Iti nagbaetan ti Enero 1946 ken Agosto 1948, nakaipatuloddat’ 479,114 a kilo a kawes, 124,110 a pares ti sapatos, ken 326,081 a kilo a taraon kas sagutda kadagiti padada a Saksi. Awan kadagita a pundo ti naguyod a pinagsueldo kadagiti nagiyurnos. Dagiti awan sueldona a boluntario ti nangurnos ken nangimpake kadagita. Amin a kontribusion nausar a tumulong kadagidiay nakairantaan dagita.

Siempre, saan a nagpatingga idi 1940’s ti trabaho a panangsaranay kadagiti nagkamang ken dagiti pinapanglaw ti gubat. Adda ginasgasut a gubat nanipud 1945. Ket ti kasta a naayat a pannakaseknan intultuloy nga impakat dagiti Saksi ni Jehova. Kastat’ naaramid kabayatan ken kalpasan ti gubat ti Biafra, sadi Nigeria, nanipud 1967 inggat’ 1970. Ti umarngi a badang naipaay met sadi Mozambique idi 1980’s.

Idiay met Liberia, bisin ti imbunga ti gubat a nangrugi idi 1989. Idi agpapanaw dagiti umili, napusek ti uneg ken lawlaw ti Watch Tower kadagiti ginasut a kimmamang sadi Monrovia. Ti abasto a taraon, agraman danum, nairanud kadagiti Saksi ken di Saksi a kaarruba. Idin, apaman nga ipalubos ti sirkumstansia, simmangpet dagiti kanayonan nga abasto manipud Sierra Leone ken Côte d’Ivoire sadi Makinlaud nga Africa, Netherlands ken Italia sadi Europa, ken ti Estados Unidos.

Manen, idi 1990, kalpasan a ti gubat sadi Lebanon pinagbalinnat’ dadduma a parte ti Beirut a kasla nagnaan ti ginggined, dagiti panglakayen kadagiti Saksi ni Jehova inorganisardat’ komite ti emerhensia a manaranay tapno tulonganda dagiti kakabsat. Saan a kasapulan idi nga umawagda pay kadagiti boluntario; inaldaw nga adu dagiti nangitukon iti badangda.

Idi tiempo ti napalalo a panagbalbaliw ti politika ken ekonomia ti Europa, nangipatulod dagiti Saksi ni Jehova sadi Austria, Czechoslovakia, Hungary, ken Yugoslavia iti 70 a tonelada a kasapulan a tulong kadagiti Kristiano a kakabsatda sadi Romania idi 1990.

Sinaruno daytoy ti ad-adu pay a pannaranay sadi Makindaya nga Europa. Ti Bagi a Manarawidwid kiniddawna iti sanga nga opisina ti Watch Tower Society sadi Denmark a mangorganisa iti saranay kadagiti agkasapulan a Saksi sadi Ukraine. Napakaammuan dagiti kongregasion ket sidadaanda a nakiraman. Idi Disiembre 18, 1991, simmangpet sadi Lviv ti lima a trak ken dua a van a minaneho dagiti Saksi a nagkargat’ 22 a tonelada nga abasto​—ebkas ti naayat a pannakaseknanda kadagiti Kristiano a kakabsatda. Nagtultuloy inggat’ 1992, simmangpet dagiti kargamento manipud kadagiti Saksi sadi Austria​—nasurok a 100 a tonelada a taraon ken kawes. Ad-adu pay nga abasto ti naggapu kadagiti Saksi sadi Netherlands​—immuna ti 26 a tonelada a taraon, sa simmaruno ti convoy dagiti 11 a trak a naglaon kadagiti kawes, sa ad-adu pay a taraon tapno maabastuan ti agdama a kasapulan. Dagidi immawat nagyamanda iti Dios ket nagtaklinda kenkuana tapno maaddaandat’ sirib a mangusar iti probision a simmangpet. Nagtitimpuyog a nagkararag dagidi immawat sakbay a nagdiskargada kadagiti trak sa manen nagkararagda idi nairingpasda dayta. Adda pay adu a tulong a naipatulod kadagiti Saksi idiay Italia, Finland, Sweden, ken Switzerland. Kabayatan a mapaspasamak amin dagitoy, rimsuat’ nariribuk a kasasaad kadagiti republika a dati a paset ti Yugoslavia, gapuna nga adda manen kasapulan. Naipatulod met dita dagiti abasto a taraon, kawes, ken agas. Kabayatanna, dagiti Saksi a taga siudad pinasangbayda dagidiay nadadael dagiti balayda.

No dadduma dagidiay makasapul unay ti tulong addada kadagiti nasulinek a lugar, ket mammanot’ makadamag iti situasionda. Kastat’ napasamak kadagiti 35 a pamilia dagiti Saksi ni Jehova sadi Guatemala. Dagiti purokdat’ rinaut dagiti aglalaban a grupo. Idi mabalindan ti agawid idi 1989, masapuldat’ tulong tapno makabangonda manen. Tapno masupusopan ti badang nga inted ti gobierno kadagiti nagsubli nga umili, nangporma ti sanga nga opisina ti Watch Tower Society ti emerhensia a komite a bumadang kadagiti pamilia dagiti Saksi, ket agarup 500 a padada a Saksi manipud 50 a kongregasion ti nagboluntario a tumulong iti panagbangon.

Addada pay dagiti situasion a mamarigat kadagiti umili uray dida met pulos a basol dagita. Masansan a mapasamak dagiti ginggined, bagyo, ken layus. Kas promedio, naipadamag, a ti lubong apektaran ti nasurok 25 a dadakkel a didigra iti kada tawen.

No Mangdidigra Dagiti Natural a Puersa

No rumsua dagiti dadakkel nga emerhensia a mangapektar kadagiti Saksi ni Jehova, adda dagiti insigida nga aksion a tumulong. Naadal dagiti lokal a panglakayen a no maipasangodat’ kakasta a situasion, rebbeng nga ikagumaananda a dagus a danonen ti kada miembro ti kongregasion. Insigida nga ammuen ti lokal a sanga nga opisina ti Watch Tower Society ti situasion sana ireport dayta iti sangalubongan a hedkuarter. No agkurang ti maited a lokal a tulong, maaramid ti naannad nga agtutunos nga urnos, a no dadduma madakawat ti internasional a badang. Saanda nga iranta a pabaknangen ti estandarte ti panagbiag dagita naapektaran no di ket tulonganda ida a maaddaan kadagiti nesesita a kasapulan a nakairuamanda.

Ti la pannakabuyada iti telebision iti didigra umdasen a mangtignay kadagiti adu a Saksi a tumelepono kadagiti responsable a panglakayen dita a lugar tapno itukonda ti serbisioda wenno mangteddat’ kuarta wenno materiales. Dagiti dadduma ipatuloddat’ kuarta idiay sanga nga opisina wenno idiay sangalubongan a hedkuarter tapno mausar a pangsaranay. Ammoda a masapul ti tulong, ket kayatda ti makiraman. No dakdakkel ti kasapulan, adda dagiti deppaar a pakaammuan ti Watch Tower Society tapno dagita a kakabsat itulongda ti kabaelanda. Maporma ti komite ti saranay tapno pagtutunosenna ti pannakataming dagiti bambanag iti lugar a nadidigra.

Gapuna, idi a kaaduan a parte ti Managua, Nicaragua, ket dinadael ti napigsa a ginggined idi Disiembre 1972, kalpasan lat’ sumagmamano nga oras nagmimitingen dagiti manangaywan kadagiti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova dita a lugar tapno pagtutunosenda ti itutulongda. Dagdagus a sinukimatda ti kasasaad ti kada Saksi dita a siudad. Iti dayta met la nga aldaw nangrugi a simmangpet dagiti abasto a saranay a naggapu kadagiti kabangibang a kongregasion; sa nagsasagadsad a simmangpet dagiti naggaput’ Costa Rica, Honduras, ken El Salvador. Naipasdek ti sangapulo ket uppat a puesto iti likmut ti Managua a nagiwarasandat’ saranay. Dagiti kuarta ken abasto manipud kadagiti Saksi iti adu a paset ti lubong nagnada nga immuna idiay internasional a hedkuarter ti Watch Tower Society sada naiturong sadi Nicaragua. Naibunong dagiti taraon ken dadduma nga abasto (agraman kandila, pusporo, ken sabon) sigun iti kadakkel ti kada sangakabbalayan, nga agpito nga aldaw nga abasto kada pamilia. Idi kapigsat’ pannakaited ti tulong, agarup 5,000​—dagiti Saksi, dagiti pamiliada, ken kakabagian a kabbalayda​—ti napakan. Nagtultuloy ti pannaranay iti sangapulo a bulan. Idi nakitada ti mapaspasamak, nangted met dagiti ahensia ti gobierno ken ti Red Cross kadagiti taraon, tolda, ken dadduma pay nga abasto a mabalin nga ited.

Idi 1986, a gaput’ panagbettak ti bulkan a namagbakwit iti 10,000 nga umili ti Isla ti Izu-Oshima, nga asideg iti kosta ti Japan, sinabat dagiti Saksi ni Jehova dagiti bapor a nangkarga kadagiti nagkamang ket sireregget a binirukda dagiti naespirituan a kakabsatda. Kinuna ti maysa a nagbakwit: “Idi pinanawanmi ti Oshima, dikam ammo no sadinot’ papananmi.” Nakaparpartak dagiti pasamak. “Idi bumabakamin iti barko, nupay kasta, adda nataldiapanmi a nakasurat, ‘Saksi ni Jehova.’ . . . Nagarubos dagiti lua ni baketko gaput’ bang-arna idi makitana dagiti kakabsat a simmabat idiay pier.” Idi mapaliiwda ti pannakataming dagiti Saksi a nagbakwit, saan laeng nga idi sangsangpetda no di ket uray kalpasanna, kinuna uray dagidiay dati a nangbusbusor kadakuada: “Nasayaat ta nagtalinaedkayo iti dayta a relihion.”

Aramiden dagiti Saksi ti amin a pamuspusan tapno maitulodda ti saranay kadagiti nadidigra iti kapartakan a pamay-an. Idi 1970, idi nagsagaba ti Peru iti maysa a kakaruan a ginggined iti historiana, naipatulod nga insigida dagiti pangsaranay a kuarta manipud sangalubongan a hedkuarter sadi Nueva York, sa sinaruno ti 15 tonelada a kawes. Ngem, uray pay sakbay a simmangpet dayta a kargamento, indanon dagiti Saksi dagiti adu a lugan a napnot’ abasto a saranay kadagiti siudad ken purok a nadadael, nga inaramiddat’ kasta sumagmamano nga oras apaman a naluktan dagiti kalsada. Nagtultuloy kadagiti aldaw ken lawlawas a simmaruno, inteddat’ kasapulan a tulong, namaterialan ken naespirituan, kadagiti nadumaduma a grupo idiay pantok ti Andes. Ket, idi 1980, idi a nakarot’ pannakaginggined dagiti parte ti Italia iti karabian ti Nobiembre 23, ti umuna a trak a napnot’ abasto nga intulod dagiti Saksi simmangpet iti lugar a nadidigra iti kabigatanna a mismo. Dagdagus a nangbangonda iti kusina, ket ti taraon a linuto dagiti kakabsat a babbai naiwaras kada aldaw. Inkomento ti maysa a managpaliiw kadagiti pannaranay iti maysa nga islat’ Caribe: “Naparpartak nga agtrabaho dagiti Saksi ngem ti gobierno.” Nalabit pudno dayta no dadduma, ngem sigurado nga apresiaren dagiti Saksi ni Jehova ti badang dagiti opisial a mangikagkagumaan a madanon dagita nadidigra a lugar.

Idi nagbisin ti Angola idi 1990, nadamagda a dagiti Saksi dita ket kimmirang ti taraon ken kawesda. Problema, nupay kasta, ti idadanon kadakuada gapu ta adda pannakaipawil dagiti Saksi ni Jehova dita a pagilian iti adun a tawen. Kaskasdi, kinargaan dagiti Kristiano a kakabsatda iti Sud Africa ti maysa a trak iti 25 tonelada nga abasto. Idiay dalanda, binisitada ti konsulada ti Angola ket nakaaladat’ permiso a lumusot iti pagbedngan. Tapno madanonda dagiti kakabsat, naglasatdat’ 30 a checkpoint ti militar, ket gapu ta nabomba ti rangtay, binallasiwda ti aglaylayus a karayan babaen iti temporario a rangtay. Nupay kastoy ti rigat, nakadanon a sitatalged ti intero a kargamento.

No tiempo ti didigra, saan a basta agitulod kadagiti abasto ti kasapulan. Idi a nadadael ti paset ti Siudad ti Mexico gaput’ bomba ken apuy idi 1984, insigida a simmangpet dagiti Saksi a tumulong. Ngem adu a Saksi dita a lugar ti dida nabirukan, isu nga inorganisa dagiti panglakayen ti sistematiko a panangbiruk kadagita. Dadduma kimmamangda kadagiti sabali a lugar. Kaskasdi, impamuspusan dagiti panglakayen agingga a nabirukanda amin ida. Inteddat’ tulong sigun iti kasapulan. Iti daydi kabsat a babai a natay ti lakay ken maysa nga anakna, dagiti kakabsat ti nangasikaso ti pumpon sada inted ti naan-anay a suporta, material ken naespirituan, iti kabsat ken dagiti nabati pay nga annakna.

Masansan, nga ad-adu pay ti masapul ngem ti agas, sumagmamano a pannangan, ken kawkawes. Idi 1989 dinadael ti bagyo ti balbalay dagiti 117 a Saksi sadi Guadeloupe ken naperdit’ paset ti balbalay dagiti 300 pay. Timmulong a dagus kadakuada dagiti Saksi ni Jehova sadi Martinique; sa nangipatulod dagiti Saksi sadi Francia ti nasurok a 100 metriko tonelada a materiales a pagbalay kas sagut kadakuada. Idiay isla ti St. Croix, idi a maysa a Saksi a nadadael ti balayna impadamagna kadagiti katrabahuanna nga umay tumulong kadakuada dagiti padada a Saksi a taga Puerto Rico, kuna dagiti katrabahuanna: “Didaka tulongan dagita. Nangisitka, saan a Kastila a kas kadakuada.” Anian a siddaaw dagiti katrabahuanna idi a napabaro a namimpinsan ti balayna! Kalpasan ti ginggined sadi Costa Rica idi 1991, nagtitinnulong dagiti lokal a Saksi ken dagiti internasional a boluntario a bimmadang kadagiti padada a Saksi dita nadidigra a lugar. Nupay awan ninamnamada a sueldoda, binangonda dagiti 31 a balay ken 5 a Kingdom Hall sa tinarimaanda pay dagiti dadduma. Kinuna dagiti nakapaliiw: ‘Dagiti dadduma a grupo sasawendat’ ayat; dakayo ipakatyo dayta.’

Ti kapartak ti panangsaranay dagiti Saksi ni Jehova masansan a pagsiddaawan dagiti makapaliiw. Idiay California, E.U.A., idi 1986, nasawang ti dike ti Karayan Yuba ket gapu ta naglayus, napilitan dagiti pinullo ribo a tattao a nangpanaw kadagiti balayda. Dagiti Kristiano a panglakayen dita impakaammoda iti hedkuarter sadi Nueva York, ket naporma ti komite ti saranay. Apaman a nages-es ti danum, nakasaganan nga agtrabaho dagiti ginasut a boluntario. Sakbay pay a nakarugi dagiti ahensia ti saranay ti gobierno, madaman a matartarimaan ti balay dagiti Saksi. Apay a kastat’ kapartakda?

Maysa a kangrunaan a makagapu isut’ kinatulok dagiti Saksi nga agboluntario nga insigida nga awanan sueldo, agraman panagidonardat’ materiales a kasapulan. Sabali pay a ta eksperiensiadoda no iti panagorganisa ken panagtitinnulong, yantangay kanayonda nga ar-aramiden ti kastoy no tamingenda dagiti kumbensionda ken no agbangonda kadagiti baro a Kingdom Hall. Kaskasdi a ti sabali pay a makagapu isut’ panangut-utobda iti kayulogan ti Biblia no kunaenna, “Maaddaankay iti nasged nga ayat iti maysa ken maysa.”​—1 Ped. 4:8.

Dagiti kontribusion para kadagita a kasapulan masansan nga aggapu kadagiti indibidual a saan met nga aduan. Kas masansan nga ibaga ti surat nga ilukonda: ‘Bassit daytoy maisagutmi, ngem makipagrikna ti isuamin a pusomi kadagiti kakabsat a babbai ken lallaki.’ ‘Kayatko pay koma ti mangited iti ad-adu, ngem ti impalubos ni Jehova nga adda kaniak kayatko nga iranud.’ Kas kadagiti Kristiano sadi Macedonia idi immuna a siglo, sirereggetda a kiniddaw ti pribilehio a mangiranud kadagiti kasapulan ti biag dagidi kakabsat nga agkasapulan. (2 Cor. 8:1-4) Idi a nasurok a 200,000 a Koreano ti naawanan pagtaengan gaput’ layus idi 1984, napalalo ti kinamanagparabur dagiti Saksi ni Jehova sadi Republika ti Korea nga uray la nga inyanunsio ti sanga nga opisina a saanen a kasapulan ti tulong.

Dagdagus a madlaw dagiti managpaliiw a ti mangtignay kadagiti Saksi ket saan a basta gaput’ rebbengen wenno kadawyan a kinamanagparabur. Talaga nga ay-ayatenda dagiti Kristiano a kakabsatda.

Malaksid iti panangtamingda kadagiti pisikal a kasapulan, dagiti Saksi ni Jehova itdenda pay ti espesial a panangasikaso kadagiti naespirituan a kasapulan dagiti kakabsatda a nadidigra. Iyurnosda nga insigida dagiti gimong ti kongregasion no mabalbalin. Idiay Grecia, idi 1986, kasapulan a mangbangondat’ dakkel a tolda idiay ruar ti siudad ti Kalamata tapno mausar kas Kingdom Hall, ken dagiti babbabassit a tolda kadagiti nadumaduma a lugar para iti Panagadal ti Libro ti Kongregasion iti ngalay ti lawas. Umarngi met, kalpasan a nataming dagiti pisikal a kasapulan dagiti nakalasat iti makadidigra a panagdissuor dagiti pitak sadi Armero, Colombia, idi 1985, inusarda dagiti nabati a kuarta a pangbangon kadagiti baro a Kingdom Hall para kadagiti tallo a kongregasion dita.

Uray madama pay lat’ panagbangon, itultuloy dagiti Saksi ni Jehova a liwliwaen dagiti tattao kadagiti makapnek a sungbat nga itden ti Sao ti Dios kadagiti saludsodda maipapan iti panggep ti biag, ti makagapu kadagiti didigra ken ipapatay, ken ti namnamat’ masanguanan.

Ti pannaranay dagiti Saksi saan a nairanta para kadagiti pisikal a kasapulan dagiti isuamin dita nadidigra a lugar. Maitunos iti Galacia 6:10, nairanta nga ad-adda daytoy ‘kadagidiay nainaig kadakuada iti pammati.’ Maigiddato met, siraragsakda a mangbadang kadagiti sabali no la ket kabaelanda. Kas ehemplo, inaramidda daytoy idi nangipaaydat’ taraon kadagiti biktima ti ginggined sadi Italia. Idiay Estados Unidos, idi timmulongda kadagiti biktimat’ layus ken bagyo, dinalusan ken tinarimaanda pay dagiti balay dagiti madandanagan a kaarruba dagiti Saksi. Idi dinamagda kadakuada no apay nga ipakatdat’ kasta a kinamanangaasi iti estranghero, insungbatda laeng a dayta ket maigaput’ ayatda iti kaarrubada. (Mat. 22:39) Kalpasan daydi nadawel a bagyo idiay umabagatan a Florida, E.U.A., idi 1992, ti organisado unay a programa ti saranay dagiti Saksi ket nagdinamag, nga adda dagiti negosyante ken indibidual a saan a Saksi a mayat a mangted iti dadakkel a tulong a pangsaranay a naitalek dagitoy kadagiti Saksi. Ammoda a dagiti sagutda dinto mabaybay-an, wenno mausar a pagganansiaan, no di ket maipaayto kadagiti biktima ti bagyo, Saksi man wenno saan. Ti kinatulokda a tumulong kadagiti saan a Saksi no tiempo ti kalamidad ket naapresiar unay sadi Davao del Norte, ti Filipinas, a nakagapu a nanganamong dagiti opisial ti ili iti resolusion a nangilanad iti apresasionda.

Nupay kasta, saan nga amin a tattao ket ayatenda dagiti pudno a Kristiano. Masansan nga isudat’ puntiria ti nakas-ang a pannakaidadanes. Daytoy met a situasion tignayenna ti naparabur a panangiranudda iti naayat a panangsuporta kadagiti padada a Kristiano.

Maipasango iti Nakas-ang a Pannakaidadanes

Ni apostol Pablo inyarignat’ Kristiano a kongregasion iti natauan a bagi ket kinunana: “Dagiti kamengna addaanda koma ti isu met la a panangtaming iti maysa ken maysa. Ket no agsagaba ti maysa a kameng, makipagsagaba kenkuana dagiti amin a sabali a kameng.” (1 Cor. 12:25, 26) Kastat’ reaksion dagiti Saksi ni Jehova no madamagda a maidadanes dagiti Kristiano a kakabsatda.

Idiay Alemania idi nagturay dagiti Nazi, inyusuat ti gobierno dagiti nakas-ang nga aksion a maikontra kadagiti Saksi ni Jehova. Adda laeng agarup 20,000 a Saksi sadi Alemania idi a tiempo, nakabasbassit a grupo a linais ni Hitler. Masapul idit’ nagkaykaysa nga aksion. Idi Oktubre 7, 1934, kada kongregasion dagiti Saksi ni Jehova iti intero nga Alemania nagtataripnongda a sililimed, nagtitimpuyogda a nagkararag, sada sinuratan ti gobierno nga inlanaddat’ determinasionda nga agtultuloy nga agserbi ken Jehova. Kalpasanna adu kadagidi timmabuno situturedda a napan kadagiti kaarrubada a nangikasabat’ nagan ken Pagarian ni Jehova. Iti dayta met la nga aldaw, dagiti Saksi ni Jehova iti intero a daga nagtataripnongda kadagiti kongregasionda ket, kalpasan ti nagkaykaysa a kararag, tinelegramaanda ti gobierno ni Hitler kas panangisakitda kadagiti Kristiano a kakabsatda.

Idi 1948, kalpasan a naibutaktak ti sinugsogan dagiti klero a pannakaidadanes dagiti Saksi ni Jehova sadi Grecia, ti presidente ti Grecia ken dagiti nagduduma a ministro ti gobierno immawatda kadagiti rinibo a surat dagiti Saksi ni Jehova a nangisakit kadagiti Kristiano a kakabsatda. Dagitoy naggapuda manipud Filipinas, Australia, Norte ken Sud America, ken sabsabali pay a lugar.

Idi imbutaktak ti magasin nga Agriingkayo! ti kasla inkisision a wagas nga ibubusor ti España kadagiti Saksi idi 1961, dagiti surat ti protesta linayusda dagiti autoridad sadiay. Nakigtot dagiti opisial idi maammuanda nga ammo gayam ti intero a lubong ti ar-aramidenda, ket kas resultana, nupay nagtultuloy ti pannakaidadanes, adda dagiti polis nga immanusda kadagiti Saksi. Kadagiti nagduduma a daga ti Africa, sinuratan met dagiti Saksi manipud kadagiti adu a paset ti lubong dagiti opisial idi nadamagda ti nadangkok a pannakatratar dagiti Kristiano a kakabsatda kadagita a lugar.

No awan paborable a tignay ti gobierno, dagiti maidaddadanes a Saksi saanda a basta malipatan. Gaput’ panagtultuloy ti relihiuso a panangidadanes iti adu a tawtawen, adda dagiti gobierno a maulit-ulit a magabsuonan kadagiti surat ti pakaasi ken protesta. Kastat’ napasamak sadi Argentina. Naminsan idi 1959, impasiar ti sekretario ti Ministry of Foreign Affairs and Cults ti maysa a kabsat iti kuarto nga addaan kadagiti aparador a napno kadagiti surat a nagdissuor manipud iti intero a lubong. Nasdaaw ti sekretario ta agingga idiay nakaad-adayo a Fiji adda nagsurat nga agpakpakaasi para iti wayawaya ti panagdayaw sadi Argentina.

Kadagiti dadduma a kaso dakdakkel a wayawaya ti maited no mabigbig dagiti agtuturay a pagaammo iti intero a lubong ti ar-aramidenda sa adu dagidiay talaga a mangisakit. Kastat’ napasamak sadi Liberia idi 1963. Nakas-ang ti panangtratar dagiti soldado ti gobierno kadagiti delegado ti kumbension sadi Gbarnga. Ti presidente ti Liberia nagabsuonan kadagiti surat ti protesta manipud intero a lubong, ket nakibiang ti U.S. State Department gapu ta adda nairaman nga umili ti E.U. Kamaudiananna, tinelegramaan ni Presidente Tubman ti hedkuarter ti Watch Tower Society nga inyebkasnat’ tarigagayna nga umawat iti delegasion dagiti Saksi ni Jehova tapno pagtutungtonganda ti parikut. Dua kadagidi delegado​—da Milton Henschel ken John Charuk​—addada idi sadi Gbarnga. Binigbig ni Mr. Tubman a ti napasamak ket “nakaro a kinaulpit” ket kinunana: “Ladingitek ti pannakapasamak daytoy.”

Kalpasan dayta a panagtutungtong, adda nairuar nga Executive Order a pinakaammuanna “amin nga umili iti intero a nasion, a dagiti Saksi ni Jehova maaddaandan ti kalintegan ken pribilehio nga agsursor iti uray ania a paset ti pagilian tapno ituloyda ti trabahoda kas misionero ken ti relihiuso a panagdaydayawda nga awan mangsingsinga kadakuada. Salaknibanton ti linteg nga agpadpada ti katataoda ken dagiti sanikuada ken ti kalintegan a siwayawaya nga agdaydayaw iti Dios sigun iti idikta ti konsiensiada, a maigiddato salimetmetanda dagiti linteg ti Republika babaen iti panangrespetoda iti bandera ti nasion no maipangato ken maipababa bayat dagiti seremonia babaen iti panagtakderda a siaatension.” Ngem saanen a naibilin nga agsaludoda, ta maisalungasing iti Nakristianuan a konsiensiada.

Nupay kasta, agingga idi 1992, awan pay lat’ kasta a mandamiento a naggapu sadi Malawi, nupay bimmaaw ti kinaranggas a maibusor kadagiti Saksi iti kasta unay. Nagsagaba dagiti Saksi ni Jehova sadiay iti maysa kadagiti kadangkokan a relihiuso a pannakaidadanes sigun iti historia ti Africa. Naangay ti immuna a kasta a panangidadanes iti dayta a nasion idi 1967; sabali manen ti naiyusuat idi rugrugi ti 1970’s. Pinullo ribo a sursurat ti naipatulod a nangisakit kadakuada kadagiti isuamin a parte ti lubong. Adut’ immawag iti telepono. Adut’ nagtelegrama. Maipuon iti natauan nga asi adu a prominente a tattao ditoy lubong ti natignay a nangipeksat’ rikriknada.

Gapu ta napalalo a kinadangkok ti napasamak agarup 19,000 a Saksi ni Jehova ken dagiti annakda ti kimmamang idiay Zambia idi 1972. Dagiti kabangibang a kongregasion dagiti Saksi sadi Zambia dagdagus a nagummongda iti taraon ken ules para kadagiti kakabsatda. Nagsangpet dagiti kuarta ken abasto nga indonar dagiti Saksi ni Jehova iti intero a lubong kadagiti sanga nga opisina ti Watch Tower sada naipatulod kadagiti nagkamang babaen ti opisina ti hedkuarter sadi Nueva York. Aglaplapusanan ti naurnong nga agpaay kadagiti amin a kasapulan dagiti kimmamang idiay kampo ti Sinda Misale. Idi nagdinamag idiay kampo a simmangpet dagiti trak a napno kadagiti taraon, kawes, ken dagiti tolda a paglinonganda, saanen a magawidan dagiti kakabsat a taga Malawi ti panagarubos ti luada gaput’ rag-o iti daytoy ebidensia ti ayat dagiti Kristiano a kakabsatda.

No adda maibalud a kaduada, isu ket saan a baybay-an dagiti Saksi, saan uray no irisgoda ti bagida. Kabayatan daydi pannakaipawil sadi Argentina, idi a naibalud ti grupo dagiti Saksi iti 45 oras, adda uppat pay a Saksi a nangiyeg iti taraon ken kawesda, isuna laeng ta imbaludda met ida. Idi 1989 ti asawa ti manangaywan ti sirkito sadi Burundi, nadamagnat’ sagsagabaen dagiti Kristiano a kakabsatna, ket impadasna a balunan ida idiay pagbaludan. Ngem uray isu inarestoda ket pinagbalinda a hostage iti dua a lawas, gapu ta kayat dagiti polis a tiliwen ni lakayna.

Buyogen ti aniaman a kabaelanda nga itulong kadagiti kakastoy a situasion, ti ayat kadagiti Kristiano a kakabsat isut’ mangtignay kadagiti Saksi ni Jehova a mangiyebkas iti kararagda iti Dios para kadakuada. Dida ikarkararag a pasardengen a dagus ti Dios dagita a gubat ken kinakirang ti taraon, yantangay impadto ni Jesu-Kristo a mapasamak dagita itoy tiempotayo. (Mat. 24:7) Dida met idawdawat iti Dios a lapdanna amin a pannakaidadanes, gapu ta ibatad ti Biblia a maidadanesto dagiti pudno a Kristiano. (Juan 15:20; 2 Tim. 3:12) Ngem sireregget nga idawdawatda a kumired koma dagiti Kristiano a kakabsatda tapno agtakderda a sititibker iti pammati nupay sarangtenda ti aniaman a rigat nga umapay kadakuada. (Idiligyo ti Colosas 4:12.) Dagiti rekord a mangtestigo iti naespirituan a kiredda isut’ naruay nga ebidensia a masungsungbatan dagita a kararag.

[Dagiti Footnote]

[Blurb iti panid 305]

Panangasikaso kadagiti espesial a kasapulan saan a parparna laeng

[Blurb iti panid 307]

Tulong a resultat’ naayat a personal a pannakaseknan

[Blurb iti panid 308]

Pannakaipasango iti parikut a panagkasapulan ti nawadwad a saranay

[Blurb iti panid 312]

Sistematiko a panangbiruk iti kada Saksi dita nadidigra a lugar

[Blurb iti panid 315]

Panangbadang met kadagiti saan a Saksi

[Blurb iti panid 317]

Lua ti rag-o gaput’ ayat nga impakita dagiti Kristiano a kakabsatda

[Kahon iti panid 309]

“Talaga nga Ay-ayatenyo ti Maysa ken Maysa”

Kalpasan a binuybuyada dagiti boluntario a Saksi idiay nadidigrat’ gubat a Lebanon a namimpinsanda a tinarimaan ti nakarot’ pannakadadaelna a balay ti Kristiano a kabsatda a babai, napilitan a nagimtuod dagiti kaarrubana: “Adinot’ nagtaudanna daytoy a panagayat? Aniakay a klase dagiti tattao?” Ket ti Muslim a babai, a nagbuybuya idi dinalusan ken tinarimaanda ti balay ti maysa a Saksi, imbagana: “Talaga nga ay-ayatenyo ti maysa ken maysa. Umiso ti relihionyo.”

[Kahon iti panid 316]

Pudno a Kakabsat a Lallaki ken Babbai

No maipapan kadagiti Saksi a taga Cuba a kimmamang sadi Fort Chaffee, Arkansas, kinuna ti “Arkansas Gazette”: “Isuda ti immuna a naibirukan kadagiti baro a pagtaenganda gapu ta dagiti Americano a ‘kakabsatda a lallaki ken babbai’​—padada a Saksi ni Jehova​—binirukda ida. . . . No dagiti Saksi awagandat’ ‘kakabsat’ dagiti naespirituan a kakaduada iti sabali a daga, talaga a daytat’ kayatda a sawen.”​—Ruar ti Abril 19, 1981.

[Dagiti ladawan iti panid 306]

Kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, nagituloddat’ taraon ken kawes kadagiti padada a Saksi nga agkasapulan kadagiti 18 a daga

Estados Unidos

Switzerland

[Dagiti ladawan iti panid 310]

Idi 1990, dagiti Saksi kadagiti kabangibang a daga nagtutunos a tinulonganda dagiti kapammatianda sadi Romania

[Dagiti ladawan iti panid 311]

Dagiti Saksi a nakalasat iti ginggined sadi Peru binangonda ti bukodda a lugar a pagkamangan ket nagtitinnulongda

Dagiti abasto a saranay nga intulod dagiti padada a Saksi (iti baba) isudat’ maysa kadagiti kaunaan a dimmanon dita a lugar

[Dagiti ladawan iti panid 313]

Ti saranay masansan a ramanenna ti panangited kadagiti materiales ken boluntario a tumulong kadagiti padada a Saksi a mangbangon iti balayda

Guatemala

Panama

Mexico

[Ladawan iti panid 314]

Ti pannaranay dagiti Saksi ramanennat’ naespirituan a pammabileg. Agpada idiay Kalamata, Grecia, ken iti ruar ti siudad, nabangon a sidadaras dagiti tolda a paggimongan