Panangtrato Kadagiti Sabsabali iti Wagas a Kayat ti Dios

1-3. (a) Ania ti nalabit malagip ti adu a Kristiano maipapan iti nagkauna a Tiro? (b) Kasano ti pannakilangen ni Ari Hiram iti Israel? (c) Ania ti kayattayo nga usigen maipapan iti Tiro?

ANIA ti malagipmo no mangngegmo ti maipapan iti nagkauna a Tiro? Adu a Kristiano ti makalagip iti pannakatungpal ti padto idi pinabunag ni Alejandro a Dakkel dagiti rebbek ti kangrunaan a paset ti Tiro ket pinaitambakna a pinagbalin a dalan nga agturong iti barbaro nga isla a siudad ti Tiro sana dinadael dayta a siudad. (Ezequiel 26:4, 12; Zacarias 9:3, 4) Ngem no madakamat ti Tiro, mapanunotmo kadi no kasano ti rumbeng ken di rumbeng a panangtratom kadagiti padam a Kristiano wenno kadagiti sabsabali?

² Apay a nadadael ti Tiro? “Maigapu iti tallo nga iyaalsa ti Tiro, . . . maigapu iti panangyawatda iti Edom ti intero a bagi dagiti destiero, ken agsipud ta saanda a nalagip ti tulag ti panagkakabsat. Ket mangibaonakto iti apuy iti pader ti Tiro.” (Amos 1:9, 10) Kadagiti immun-una a tiempo, ni Hiram nga ari ti Tiro ket nakaim-imbag ken ni David ken isu ti nangted iti dadduma a materiales a pangbangon iti templo ni Solomon. Nakitulag ni Solomon ken ni Hiram ket inikkanna kadagiti siudad a sakup ti Galilea. “Kabsatko” ti awag ni Hiram ken ni Solomon. (1 Ar-ari 5:1-18; 9:10-13, 26-28; 2 Samuel 5:11) Idi ‘saan a linagip ti Tiro ti tulag ti panagkakabsat’ ken inlakona a kas tagabo ti dadduma kadagiti adipen ti Dios, tinandaanan ni Jehova dagiti inaramid ti Tiro.

³ Ania ti maadaltayo iti panangukom ti Dios kadagiti Canaanita iti Tiro gapu iti panangirurumenda kadagiti adipen ti Dios? Ti maysa a napateg a maadaltayo ket no kasano ti panangtratotayo kadagiti padatayo a Kristiano. Kadagiti napalabas a kapitulo daytoy a libro, naadaltayo kadagiti 12 a mammadto ti sumagmamano a balakad maipapan iti pannakilangen kadagiti sabsabali, kas ti panagbalin a nainkalintegan no iti negosio ken panagbalin a nadayaw iti konduktatayo. Ngem adda pay ipasimudaag dagitoy 12 a libro no ania ti kayat ti Dios a panangtratotayo kadagiti sabsabali.

DIKA AGRAG-O NO DAKES TI MAPAGTENG DAGITI SABSABALI

4. Iti ania nga anag a “kakabsat” ti Israel dagiti Edomita, ngem kasano ti panangtratoda kadagiti ‘kakabsatda’?

⁴ Adda maadalmo iti panangkondenar ti Dios iti Edom, maysa a nasion a kabangibang ti Israel: “Saan a rebbeng nga imatangam ti buya iti aldaw ni kabsatmo, iti aldaw ti dakes a kalak-amanna; ket saan a rebbeng nga agrag-oka iti annak ni Juda iti aldaw ti pannakadadaelda.” (Abdias 12) Maibilang a “kakabsat” ti Israel dagiti taga-Tiro no komersio ti pagsasaritaan, ngem dagiti Edomita pudno a “kakabsat” ida ti Israel ta kaputotan ida ni Esau a kasingin ni Jacob. Uray ni Jehova inawaganna dagiti Edomita a ‘kakabsat’ ti Israel. (Deuteronomio 2:1-4) No kasta, kinaulpit iti biang dagiti Edomita ti panagrag-oda iti didigra a sinagaba dagiti Judio idi rinaut ida dagiti taga-Babilonia.​—Ezequiel 25:12-14.

5. Kadagiti ania a kasasaad a nalabit matuladtayo ti kababalin dagiti Edomita?

⁵ Nalawag a di inanamongan ti Dios ti panangtrato dagiti Edomita kadagiti kakabsatda a Judio. Ngem maisaludsodtayo, ‘Ania ngata ti makuna ti Dios iti panangtratok kadagiti kakabsatko?’ Nasken a pakaseknantayo no kasano ti panangmatmat ken panangtratotayo iti maysa a kabsat no adda dakes a mapagtengna. Kas pagarigan, ipapantayon a sinairnaka ti maysa a kabsat wenno adda dida pinagkinnaawatan iti maysa kadagiti kabagiam. No adda ‘panggapuam nga agreklamo,’ agipempenka kadi iti sakit ti nakem, a dimo mapalabas ti inaramidna wenno dimo man la padasen ti makilinnawag kenkuana? (Colosas 3:13; Josue 22:9-30; Mateo 5:23, 24) No adda guram iti dayta a kabsat, mabalin a maapektaran ti panangtratom kenkuana; nalabit nalamiis ti pannakilangenmo kenkuana, a likliklikam wenno padpadaksem pay ketdi. Ipapantayon a nagbasol idi agangay daytoy a kabsat, a nalabit binalakadan wenno tinubngar pay ketdi dagiti panglakayen iti kongregasion. (Galacia 6:1) Tuladem ngata ti kababalin dagiti Edomita ket maragsakanka iti napagteng dayta a kabsat? Kasano ti kayat ti Dios a panangtratom kenkuana?

6. Maigidiat iti Zacarias 7:10, ania ti ipasimudaag ti Mikias 7:18 a rumbeng nga aramidentayo?

⁶ Babaen ken ni Zacarias, kinuna ni Jehova a dina kayat a ‘manggandattayo iti dakes maibusor iti maysa ken maysa iti puspusotayo.’ (Zacarias 7:9, 10; 8:17) Maitutop daytoy a balakad no iti panagriknatayo ket sinairnatayo ti maysa a kabsat wenno nakabasol iti maysa a kameng ti pamiliatayo. Kadagita a kasasaad, nalaka laeng ti ‘manggandat iti dakes iti pusotayo’ ken mangibanag iti dayta. Iti sabali a bangir, kayat ti Dios a tuladentayo ti nagsayaat nga ulidan nga impasdekna. Lagipem nga insurat ni Mikias a ni Jehova “mamakawan iti biddut ken mangpalabas iti salungasing.”a (Mikias 7:18) Kasano a mayaplikartayo dayta kadagiti praktikal a wagas?

7. Apay a lipatentay koma laengen ti salungasing no mabalbalin?

⁷ Mabalin a nasaktantayo iti inaramid ti maysa a kabsat kadatayo wenno iti kabagiantayo, ngem talaga aya a serioso unay dayta? Intuyang ti Biblia dagiti addang no kasano a risuten dagiti di pagkikinnaawatan, uray ti basol maibusor iti maysa a kabsat. Ngem kasayaatan latta a lipaten laengen ti biddut wenno basol, ‘palabsen ti salungasing.’ Isaludsodmo iti bagim: ‘Saan ngata a maysa daytoy kadagiti 77 a daras a panangpakawanko iti daytoy a kabsat? Apay a diak lipaten laengen?’ (Mateo 18:15-17, 21, 22) Uray no kasla narigatmo a malipatan ti naaramidna a basol, kasta latta kadin a kanayon uray kalpasan ti sangaribu a tawen manipud ita? Adda maadalmo iti kuna ti Eclesiastes 5:20 maipapan iti panangsagrap ti maysa a trabahador iti taraon ken inumen: “Saan a masansan a malagipnanto dagiti aldaw ti biagna, agsipud ta isu pagkumkumikomen ti pudno a Dios iti panagrag-o ti pusona.” Yantangay makumikom dayta a tao iti banag a pakaragsakanna iti agdama, mabalin a malipatanna dagiti parikut iti inaldaw a panagbiagna. Matuladtayo kadi ti kasta a kababalin? No dagiti makaparagsak a banag a sagsagrapentayo iti sidong dagiti kapammatiantayo ti pampanunotentayo, mabalin a malipatantayo dagiti banag a saan nga agnanayon ti pategda, dagiti banag a ditayton malagip iti baro a lubong. Ditay koma ngarud laglagipen dagiti salungasing dagiti sabsabali wenno agrag-o no adda ti dakes a mapagtengda.

SAWEM TI PUDNO

8. Ania a karit ti pakaipasanguantayo no maipapan iti panagsao iti pudno?

⁸ Kadagiti 12 a naimpadtuan a libro, naipaganetget met a tarigagayan unay ti Dios a napudnotayo koma iti pannakilangentayo kadagiti dadduma. Siempre, ikagumaantayo a sawen kadagiti sabsabali “ti kinapudno dayta a naimbag a damag.” (Colosas 1:5; 2 Corinto 4:2; 1 Timoteo 2:4, 7) Ngem mabalin a narigrigat ti agbalin a napudno iti inaldaw a pannakisaritatayo kadagiti kapamilia ken kapammatiantayo, iti panagpapatang maipapan iti nadumaduma a banag ken kasasaad. Apay a kasta?

9. Kaano a mabalin nga agduyostayo a mangballikug iti kinapudno, ngem ania ti rumbeng nga isaludsodtayo iti bagbagitayo?

⁹ Siasino kadatayo ti saan pay a nakaisawang wenno nakaaramid iti di umiso ket adda nangipabigbig iti dayta kadatayo? Baka nabainan wenno medio nakonsiensiatayo. Gapu kadagiti kasta a rikna, mabalin a di aklonen ti maysa a tao ti biddutna wenno agikalintegan babaen ti panangballikugna iti pudno tapno agparang nga awan ti dakes nga inaramidna. Wenno saan, iti nakababain a kasasaad, mabalin nga agduyostayo a mangibaga kadagiti nasayaat laeng a detalye tapno saantayo unay a mabainan. Gapuna, mabalin nga agpayso ti ibagbagatayo ngem interamente a sabalin ti pinarnuaytayo nga estoria. Nupay saan daytoy nga agdadata a panagulbod, kas iti gagangay nga ar-aramiden dagiti tattao kadagitoy a tiempo, talaga kadi a ‘panagsao dayta iti kinapudno iti tunggal maysa iti padana a tao,’ wenno iti maysa a kabsat? (Efeso 4:15, 25; 1 Timoteo 4:1, 2) Iti panagkunam, ania ngata ti rikna ti Dios no agsao ti maysa a Kristiano iti wagas nga ammona nga iturturongna dagiti kakabsatna iti di umiso a konklusion, nga ipapatina kadakuada ti banag a saan a talaga a pudno, saan nga umiso?

10. Ania ti kinuna dagiti mammadto maipapan iti aramid a gagangay iti nagkauna nga Israel ken Juda?

¹⁰ Ammo dagiti mammadto nga uray dagiti lallaki ken babbai a dedikado ken ni Jehova saanda nga ikankano no dadduma ti kalikaguman kadakuada ni Jehova. Inyebkas ni Oseas ti panangmatmat ti Dios kadagiti dadduma idi kaaldawanna: “Pannakaagaw agpaay kadakuada, ta nagsalungasingda a maikaniwas kaniak! Ket siak sinubbotko ida, ngem isuda nagsaoda kadagiti ulbod maibusor a mismo kaniak.” Malaksid iti agdadata ken nalawag a panagulbodda maibusor ken ni Jehova, dagiti dadduma ‘nangibalikasda kadagiti lunod ken inyugalida ti panangallilaw,’ nalabit babaen ti panangballikugda iti kinapudno tapno maallilaw dagiti sabsabali. (Oseas 4:1, 2; 7:1-3, 13; 10:4; 12:1) Insurat ni Oseas dagita a sasao idiay Samaria, ti makin-amianan a pagarian. Nasaysayaat kadi ti kasasaad idiay Juda? Kastoy ti kuna kadatayo ni Mikias: “Dagiti mismo a nabaknang a tattaona napnoda iti kinaranggas, ket dagiti mismo nga agnanaed kenkuana nagsaoda iti kinaulbod, ket ti dilada manangallilaw iti ngiwatda.” (Mikias 6:12) Nasayaat a laglagipentayo a kinondenar dagidi a mammadto ‘ti panangyugali iti panangallilaw’ ken dagidiay a “ti dilada manangallilaw iti ngiwatda.” No kasta, uray no sigurado a saan nga igagara dagiti Kristiano ti agulbod, mabalinda nga isaludsod: ‘Makaallilaw kadi no dadduma ti panagsasaok? Ania ti kalikaguman kaniak ti Dios iti daytoy a banag?’

11. Ania ti kuna dagiti mammadto a pagayatan ti Dios no maipapan iti panagsasaotayo?

¹¹ Iti sabali a bangir, ti Dios inusarna met dagiti mammadto a mangibatad no ania nga umiso a kababalin ti kalikagumanna kadatayo. Kuna ti Zacarias 8:16: “Dagitoy ti bambanag a rebbeng nga aramidenyo: Agsaokayo a sipupudno iti maysa ken maysa. Buyogen ti kinapudno ken ti panangukom ti talna agukomkayo kadagiti ruanganyo.” Idi kaaldawan ni Zacarias, dagiti ruangan ket publiko a lugar a pangtamingan dagiti panglakayen kadagiti darum. (Ruth 4:1; Nehemias 8:1) Nupay kasta, saan nga imbaga ni Zacarias nga iti kasta laeng a kasasaad nga agsaotayo iti pudno. Masapul a napudnotayo kadagita a kasasaad, ngem naidagadag met kadatayo: “Agsaokayo a sipupudno iti maysa ken maysa.” Napudnotayo koma uray no addatayo iti pagtaengantayo no makisasaotayo iti asawa wenno kadagiti asideg a kabagiantayo. Agaplikar met dayta iti inaldaw a pannakipatangtayo kadagiti kapammatiantayo, rupan-rupa man, iti telepono, wenno iti dadduma pay a pamay-an. Namnamaenda a pudno ti amin nga ibagatayo. Dagiti Kristiano a nagannak masapul nga iyunay-unayda kadagiti annakda a liklikanda ti panagulbod. Iti kasta, bayat a dumakdakkel dagiti ubbing, sipapanunotda a namnamaen ti Dios a liklikanda ti mangallilaw ken agsaoda iti pudno.​—Sofonias 3:13.

12. Ania ti napateg a maadaltayo kadagiti naimpadtuan a libro?

¹² Ti agtutubo wenno nataengan a sipapasnek a kumkumpet iti kinapudno ket umanamong iti daytoy a pammagbaga ni Zacarias: “Ayatenyo ti kinapudno ken talna.” (Zacarias 8:19) Ken imutektekam ti kuna ni Malakias maipapan iti nakita ni Jehova nga imparangarang ti Anakna: “Ti mismo a linteg ti kinapudno adda idi iti ngiwatna, ket awan ti kinakillo a masarakan kadagiti bibigna. Nakipagna kaniak iti talna ken iti kinalinteg.” (Malakias 2:6) Kasta met laeng kadi ti kalikaguman kadatayo ni Jehova? Laglagipem nga adda kadatayo ti intero a Saona, a pakairamanan dagiti libro nga insurat dagiti 12 a mammadto a pakasursuruantayo.

ITI PANNAKILANGENMO, LIKLIKAM TI KINARANGGAS

13. Ania a sabali pay a parikut ti impalgak ti Mikias 6:12?

¹³ Kuna kadatayo ti Mikias 6:12 a dagiti nagkauna a tattao ti Dios inrurumenda dagiti sabsabali babaen ti ‘panagsaoda iti kinaulbod, ket ti dilada manangallilaw iti ngiwatda.’ Nupay kasta, adda sabali pay a nagdakes nga aramid a dinakamat dayta a bersikulo. Kunana a dagiti ‘nabaknang a tattao napnoda iti kinaranggas.’ Kasano a kasta, ken ania ti maadaltayo iti dayta?

14, 15. No maipapan iti kinaranggas, ania ti pakasarsaritaan dagiti nasion a kabangibang ti ili ti Dios?

¹⁴ Usigem ti pakasarsaritaan ti sumagmamano a nasion a kabangibang ti ili ti Dios. Masarakan ti Asiria iti makin-amianan a daya. Nineve ti kabeserana. Maipapan iti Nineve, insurat ni Nahum: “Asi pay ti siudad ti panagibukbok iti dara. Sipupunno iti panangallilaw ken iti panagtakaw. Ti inanupan saan a pumanaw!” (Nahum 3:1) Nagdindinamag dagiti Asirio gapu iti kinarungsotda a makigubat ken kinaulpitda kadagiti balud iti gubat. Puoran wenno lalatanda a sibibiag dagiti dadduma a balud. Bulsekenda dagiti dadduma, wenno saan, tapiasanda ti agong, pingasanda ti lapayag, wenno putdenda dagiti ramayda. Kuna ti libro a Gods, Graves, and Scholars: “Nagdindinamag ti Nineve iti lubong kangrunaanna gapu iti pammapatay, panagsamsam, panangparmek, ken panangilupitlupitna kadagiti nakapsut; gapu iti gubat ken amin a kita ti pisikal a kinaranggas.” Adda nakaimatang (ken nalabit nakapasar) iti kasta a kinaranggas. Idi nangngegna ti mensahe ni Jonas, kinuna ti ari ti Nineve maipapan kadagiti iturayanna: “Abbungotanda koma ti bagbagida iti tinakpil, tao ken naamo nga animal; ket umawagda koma a sipipigsa iti Dios ket agsublida, tunggal maysa manipud dakes a dalanna ken manipud kinaranggas nga adda kadagiti imada.”​—Jonas 3:6-8.b

¹⁵ Saan laeng nga Asiria ti nagdindinamag ti kinaranggasna. Madusa met ti Edom, nga adda iti makin-abagatan a daya ti Juda. Apay? “No maipapan iti Edom, agbalinto a let-ang ti langalang a rebbek, gapu iti kinaranggas iti annak ti Juda, nga iti dagada nagibukbokda iti awanan basol a dara.” (Joel 3:19) Impangag kadi dagiti Edomita dayta a pakdaar ken insardengda dagiti naranggas nga aramidda? Agarup dua a siglo kalpasanna, insurat ni Abdias: “Mapagkullayawto dagiti nabileg a lallakim, O Teman [maysa a siudad ti Edom], . . . Gapu iti kinaranggas ken kabsatmo a Jacob, . . . kasapulanto a magessatka agingga iti tiempo a di nakedngan.” (Abdias 9, 10) Ngem komusta ti ili ti Dios?

16. Ania a kasasaad idi kaaldawanda ti impalgak da Amos ken Habakuk?

¹⁶ Impalgak ni Amos ti kasasaad idiay Samaria, ti kabesera ti makin-amianan a pagarian: “‘Kitaenyo dagiti adu a riribuk iti tengngana ken dagiti kaso ti panangsaur iti unegna. Ket saanda a naammuan no kasano ti agaramid iti nalinteg,’ kuna ni Jehova, ‘dagidiay agipempempen iti kinaranggas ken agag-agaw kadagiti pagnaedan a torreda.’” (Amos 3:9, 10) Nalabit ipagarupmo a naiduma ti kasasaad idiay Juda, nga ayan ti templo ni Jehova. Ngem ni Habakuk, nga agnanaed idi idiay Juda, insaludsodna iti Dios: “Kasano kabayag nga umasugakto kenka iti tulong manipud kinaranggas, ket saanka a mangisalakan? Apay nga ipakitam kaniak ti makapasakit, ket kumitkitaka iti riribuk laeng? Ket apay nga adda iti sangok ti panangagaw ken kinaranggas?”​—Habakuk 1:2, 3; 2:12.

17. Ania ti nalabit makagapu no apay a nagbalin a naranggas ti dadduma kadagiti adipen ti Dios?

¹⁷ Saan ngata a nagbalin a naranggas ti dadduma kadagiti adipen ti Dios gapu ta naaringanda iti kinaranggas ti Asiria, Edom, wenno dagiti dadduma pay a nasion? Namakdaar ni Solomon maipapan iti kasta a posibilidad: “Dika agbalin a naapal iti tao ti kinaranggas, wenno uray pilien ti aniaman kadagiti dalanna.” (Proverbio 3:31; 24:1) Idi ud-udina, espesipiko nga insurat ni Jeremias: “Daytoy ti kinuna ni Jehova: ‘Dikay sursuruen a pulos ti dalan dagiti nasion.’”​—Jeremias 10:2; Deuteronomio 18:9.

18, 19. (a) No sibibiag ita ni Habakuk, kasano ngata ti panagriknana maipapan kadagiti naranggas a pabuya iti moderno a panawen? (b) Kasano ti panagriknam maipapan iti kinaranggas iti kaaldawantayo?

¹⁸ No sibibiag ita ni Habakuk, saan ngata a mariribukan iti kinaranggas iti kaaldawantayo? Adu ti naruam iti kinaranggas manipud iti kinaubingda. Kinaranggas ti iparparang ti adu a pabuya a cartoon a pagay-ayat dagiti ubbing​—kinnabil, panagbomba, wenno pinnatay. Di agbayag, makayawandan kadagiti naranggas a video game. “Ay-ayam laeng dagita,” nalabit kuna dagiti dadduma. Ngem dagiti naranggas nga ay-ayam iti kompiuter wenno kadagiti pagay-ayaman iti video igamerna dagiti agay-ayam iti kinaranggas, a baliwanna ti kababalin ken tigtignayda. Pudno unay daytoy a naipaltiing a balakad: “Ti tao ti kinaranggas allilawennanto ti padana a tao, ket sigurado a papanennanto iti dalan a saan a naimbag”!​—Proverbio 16:29.

¹⁹ Nupay di naliklikan ni Habakuk ti kumita iti riribuk ken ‘adda iti sangona ti kinaranggas,’ nasnaayan a nakaimatang kadagita. Mabalinmo nga isaludsod ita, ‘Kayatna ngata ti makikatugaw kaniak nga agbuya kadagiti programa a buybuyaek iti telebision? Isaludsodmo met, ‘Agbuya ngata kadagiti naranggas nga isport a dagiti umaayam iti dayta ket kaarngi dagiti nagkauna a gladiador?’ Kadagiti dadduma nga ay-ayam, adu ti maay-ayatan nga agbuya iti panaglalaban dagiti umaayam wenno iti panaggugulo dagiti agresibo nga agbuybuya. Iti dadduma a kultura, adu ti agbuybuya kadagiti naranggas a pelikula ken video a nakasentro iti gubat wenno kadagiti martial art. Mabalin nga ibilangda dagitoy kas historia wenno panangiparang iti napalabas a kultura ti maysa a nasion, ngem kayatna kadi a sawen a makaay-ayo ti kinaranggas?​—Proverbio 4:17.

20. Inyebkas ni Malakias ti panangmatmat ni Jehova iti ania a kita ti kinaranggas?

²⁰ Adda nainaig nga aspeto a dinakamat ni Malakias idi inyebkasna ti panangmatmat ni Jehova iti kinagulib ti sumagmamano a Judio kadagiti assawada. “‘Ginurana ti panagdiborsio,’ kinuna ni Jehova a Dios ti Israel; ‘ken daydiay nga iti kinaranggas inabbonganna ti kawesna.’” (Malakias 2:16) Nadumaduma ti pakaitarusan ti Hebreo a sasao a naipatarus nga “iti kinaranggas inabbonganna ti kawesna.” Sigun iti dadduma nga eskolar, kaipapananna ti pannakaiparsiak ti dara iti kawes ti maysa a tao a siraranggas a nangdangran iti kaduana. Aniaman ti kaipapananna, nalawag a konkondenaren ni Malakias ti panangranggas iti asawa. Wen, dinakamat ni Malakias ti maipapan iti kinaranggas iti pagtaengan ken impakitana a saan nga anamongan ti Dios dayta.

21. Kadagiti ania a kasasaad a masapul a liklikan dagiti Kristiano ti kinaranggas?

²¹ Ti kinaranggas, pisikal man wenno berbal, iti pagtaengan ti maysa a Kristiano ket awan nakaidumaanna iti panangranggas kadagiti sabali a tattao; agpada a sipsiputan ti Dios dagita. (Eclesiastes 5:8) Nupay kinaranggas iti asawa ti tinukoy ni Malakias, awan ti ipaspasimudaag ti Biblia a saan unay a makarimon ti kinaranggas no ubbing wenno lakay ken baket a nagannak ti ranggasan ti maysa a lalaki. Saan met a maikalintegan no ti asawa a babai ranggasanna ti asawana, dagiti annak, wenno dagiti nagannak kenkuana. Pudno nga iti pamilia dagiti imperpekto a tattao, mabalin a tumaud dagiti parikut, a mamagrurod ken mamagluksaw no dadduma. Nupay kasta, kastoy ti balakad ti Biblia kadatayo: “Agpungtotkayo, nupay kasta dikay agbasol; saannakay koma a malnekan ti init a sipupungtotkayo pay.”​—Efeso 4:26; 6:4; Salmo 4:4; Colosas 3:19.

22. Apay a maibagatayo a mabalintay a liklikan ti kinaranggas, uray no adu dagiti naranggas a tattao iti aglawlawtayo?

²² Mabalin nga ikalintegan dagiti dadduma dagiti naranggas nga aramidda, a kunkunada, ‘Kastoy ti ugalik gapu ta dimmakkelak iti naranggas a pamilia,’ wenno ‘Nairuamak la ngamin iti ugali dagiti tattao iti lugarmi. Nalakada la nga agpungtot.’ Nupay kasta, idi kinondenar ni Mikias dagiti ‘nabaknang a tattao a napno iti kinaranggas,’ dina impasimudaag a saanda a maliklikan dayta agsipud ta indakdakkelda ti agbiag iti naranggas nga aglawlaw. (Mikias 6:12) Idi kaaldawan ni Noe, ‘napno ti daga iti kinaranggas,’ ket dimmakkel dagiti annakna iti kasta a kasasaad. Nagbalinda kadi a naranggas? Saan! “Ni Noe nakasarak iti pabor kadagiti mata ni Jehova,” ket timmulad kenkuana dagiti annakna ken naisalakanda idi dimteng ti Layus.​—Genesis 6:8, 11-13; Salmo 11:5.

23, 24. (a) Ania ti tumulong kadatayo tapno ditay agbalin a naranggas? (b) Ania ti panangmatmat ni Jehova kadagidiay makilangen kadagiti sabsabali iti wagas a kayatna?

²³ Iti intero a lubong, agdindinamag dagiti Saksi ni Jehova, saan a gapu iti kinaranggas, no di ket gapu iti kinamannakikappiada. Raemen ken tungtungpalenda dagiti linteg ni Cesar kontra kadagiti naranggas nga aramid. (Roma 13:1-4) ‘Pinitpitdan dagiti kampilanda a pinagbalin a subsob ti arado,’ ken ikagkagumaanda ti makikappia. (Isaias 2:4) Ikagkagumaanda nga ikawes “ti baro a personalidad,” a makatulong iti panangliklik iti kinaranggas. (Efeso 4:22-26) Ken palpaliiwenda ti nasayaat nga ulidan dagiti Kristiano a panglakayen, a di rumbeng nga agbalin a “manangkabil” iti man sao wenno aramid.​—1 Timoteo 3:3; Tito 1:7.

²⁴ Wen, mabalintay a tratuen dagiti sabsabali iti wagas a kayat ti Dios ken masapul nga aramidentayo dayta. Kuna ni Oseas: “Siasino ti nasaririt, tapno maawatanna dagitoy a banag? Masirib, tapno maammuanna ida? Ta nalinteg ti daldalan ni Jehova, ket dagiti nalinteg isuda dagidiay magnanto kadakuada.”​—Oseas 14:9.