BACA

[Heb., ba·khaʼʹ].

Ti mula a napateg ti pasetna idi nakiranget ni David kadagiti Filisteo “idiay nababa a tanap ti Refaim.” (2Sm 5:22-25; 1Cr 14:13-16) Ti kakaisuna a sabali pay a nakatukoyan daytoy a mula ket iti Salmo 84:6: “Iti ilalasat iti nababa a tanap ti babassit a kayo a baca, pagbalinenda dayta nga ubbog a mismo.” Mabalin a tumukoy daytoy iti isu met laeng a “nababa a tanap ti Refaim” a nakapasamakan ti pannakirupak ni David. Ti kaaduan patienda a dayta a tanap adda iti abagatan a laud ti Jerusalem.

Ti Hebreo a sao a nausar ket nagtaud iti sao a kaipapananna ti ‘agsangit.’ (Idiligyo ti Ge 21:16.) No kasta, agparang nga ipasimudaagna ti maysa a mula, ababa a kayo, wenno kayo a mangiparuar kadagiti tedted ti tutot wenno nalabit maragatas a tubbog. Saan a masigurado ti pakabigbiganna; ti nagan a baca ket letra-por-letra laeng a patarus ti Hebreo a sao. Awan ti nalawag a pangibatayan iti rabbiniko a panangmatmat a manginaig iti dayta iti kayo a moras (kas naipatarus met iti KJ). Yantangay dagiti kayo a balsamo (nga adda nadumaduma a kita iti nagduduma a pamilia ti kayo) mangiparuarda iti tutot wenno resina, dagitoy ti insingasing ti adu nga eskolar. Ti maysa a kayo a balsamo iti pamilia ti alamo (Populus euphratica) ti irekomenda ti sumagmamano a botanista, kangrunaanna gapu ta ti bulbulongna nalaka a paggarawen ti aniaman a pul-oy, iti kasta mangpataud iti kumarasakas nga uni. Nupay kasta, saan nga espesipiko a dinakamat ti Biblia no kasano a napataud ti “arimpadek ti panagmartsa” (no babaen kadagiti bulong, kadagiti sanga, wenno iti sabali pay a paset ti mula). Ipasimudaagna laeng a napasamak dayta “kadagiti rabaw” dagiti mula. Mabalin a maysa idi dayta a kumarasakas nga uni laeng a nagserbi kas pagilasinan, wenno kas insingasing ti sumagmamano, mabalin a maysa a napigsa nga ungor a pinataud ti bumanesbes nga angin a nagserbi a pangilimed iti daranudor ti agmarmartsa a buyot wenno panangtulad pay ketdi.​—2Sm 5:24; 1Cr 14:15.