MANGNGIKAN A KALI

[Heb., peʹres].

Maysa kadagiti “agtaytayab a parsua” a naibilang a narugit ken saan a kanen, sigun iti Linteg ti tulag. (Le 11:13; De 14:12) Ti Hebreo a naganna (peʹres) literal a kaipapananna “ti manangtukkol.” Yantangay ti King James Version itarusanna a tumukoy daytoy iti pannakatukkol ti tultulang babaen iti maysa a tumatayab nga agsippayot, ipatarusna ti peʹres kas “ossifrage,” nagan a naadaw iti Latin ken kaipapananna ti “manangtukkol iti tulang.” Itarusan ti dadduma a ti Hebreo a nagan ipasimudaagna ti maysa a tumatayab a “mangpisangpisang iti biktimana,” ket ngarud saan a kanayon a tumukoy iti maysa a manangtukkol iti tultulang.

Agparang a ti “mangngikan a kali” (Pandion haliaëtus) ket kabagian ti kali (hawk) ngem addaan iti sumagmamano a naisalsalumina a langa, a pakairamanan ti saksaka a medio umasping iti saksaka ti kullaaw. Ti ulo ken sippit ti “mangngikan a kali” ket umarngi iti kali; natayengteng a kayumanggi ti bukot ken paypayakna idinto ta puraw a garitgaritan iti kayumanggi ti barukongna. Agarup 65 cm (26 pul.) ti kaatiddogna, ket gistay 1.8 m (6 pie) ti rukod ti nakaukrad a payakna. Masarakan ti mangngikan a kali iti intero a lubong, nga agnanaed iti sibay ti dadakkel a dandanum ken sadiay nga agtaraon iti ik-ikan nga aglanglangoy iti asideg ti rabaw ti danum. Ti tumatayab gistay laklakaenna ti agampayag iti ngatuen ti danum, a nagmayat a buyaen ti panagrikus ken panagampayagna agingga a makasarak iti sippayotenna. Intono kuan sipapartak nga agsuek, ket sipipigsa nga isippayotna ti saksakana iti danum, a bumatok pay no dadduma. Kabaelanna ti kastoy a kita ti idadarup agsipud ta napuskol ken namsek ti dutdot ti barukongna a makadaer iti puersa ti ididissona iti danum, ken addaan met iti atitiddog, kimmawweng, ken nakatirtirad a kuko nga agdawadaw manipud nakersang a ramramayna, a daytoy ti siiirut a mangpetpet iti nagalis a sippayotenna. Kunaen dagiti managpaliiw a no ti mangngikan a kali awitenna iti takdang ti naalana nga ikan tapno kanenna, kanayon a petpetanna ti ikan iti pamay-an a ti ulo ti ikan sisasango iti sanguanan, iti kasta nalaklakana a subaen ti angin. Kadawyan a makita ti mangngikan a kali iti igid ti baybay ken kadagiti isla ti makin-abagatan a Sinai.

Maipaay iti tumatayab a naawagan iti Hebreo a peʹres, naisingasing a mabalin a tumukoy dayta iti agila iti baybay (Haliaëtus albicilla, naiduma iti mangngikan a kali) ken iti “lammergeier” (Gypaetus barbatus)​—maysa a kita ti buitre a pagaammo a mangitayab iti tultulang wenno pag-ong sa itinnagna dagita iti batbato tapno mabtak dagita.