ZARETAN

Damo a natukoy daytoy iti Josue 3:16, a nakaisalaysayan ti namilagruan a pannakaputtot ti dandanum ti Jordan “idiay Adan, ti siudad iti bangir ti Zaretan.” Idi agangay, kunaen ti rekord a bayat ti pannakasukog ti bambanag a gambang maipaay iti templo, naaramid ti kasta a panagsukog iti Distrito ti Jordan, “iti molde a pila, iti nagbaetan ti Succot ken Zaretan.” (1Ar 7:46) Ti pila a maala iti Ginget Jordan ket nakatulong iti kaadda dagiti kasta a panagsukog iti gambang iti daytoy a lugar.

Yantangay kaaduanna a maibagbaga nga adda ti Adan idiay Tell ed-Damiyeh (iti makindaya a deppaar ti Jordan a batog ti pagserkan iti Wadi Farʽah) ken yantangay maibilbilang nga adda ti Succot iti agarup 13 km (8 mi) iti amianan nga amianan-a-daya ti Adan, dagitoy a teksto ipasimudaagda nga adda ti Zaretan iti makinlaud a deppaar ti Jordan saan nga adayo manipud iti Adan ken Succot. Ti 82 m (270 pie) ti kangatona a pantok a pagaammo kas Qarn Sartabeh, a maawagan “ti dakkel a pagilasinan ti ginget ti Jordan,” ket kunaen ti dadduma kas posible nga ayan ti Zaretan. (Encyclopædia Biblica, inurnos ni T. Cheyne, London, 1903, Tomo IV, bin. 5382) Masarakan dayta iti ballasiw ti Jordan manipud Adan, iti pagserkan iti Wadi Farʽah.

Nupay kasta, daytoy a maibagbaga nga ayanna ket medio narigat nga itunos iti deskripsion ti maikalima nga administratibo a distrito ni Solomon a nadakamat iti 1 Ar-ari 4:12, a tumukoy iti “Taanac ken Megiddo ken intero a Bet-sean, nga adda iti abay ti Zaretan iti baba ti Jezrael, manipud Bet-sean agingga iti Abel-mehola agingga iti rehion ti Jocmeam.” Ti Qarn Sartabeh ket naab-abagatan ngem iti dadduma pay a lugar a nailanad ken saan a ‘kaabay’ wenno kabangibang ti Bet-sean. Ikagumaan ti The Jerusalem Bible a baliwan ti agsasaganad nga ayan dagiti lugar a nailanad iti 1 Ar-ari 4:12, a tukoyenna nga adda ti “intero a Bet-sean iti baba ti Jezrael, manipud Bet-sean agingga iti Abel Mehola, nga adda iti abay ti Zaretan,” iti kasta inaigna ti Zaretan iti Abel-mehola imbes nga iti Bet-sean. Nupay kasta, yantangay ti “intero a Bet-sean” ti matuktukoy, awan duadua nga ipasimudaag daytoy ti maysa a rehion imbes a ti siudad a mismo. No ti Zaretan pudno a nainaig iti nalawag a makita a pantok ti Qarn Sartabeh, mabalin a ti rehion ti Bet-sean saklawenna ti ginget a tanap iti aglawlaw dayta ken aglayon nga agpaabagatan agingga iti disso a masaripatpatan ti Zaretan. Gapuna, maipasimudaag a nagduma dagitoy a rehion nupay agkaarrubada.

Ti dadduma pay a lugar a maibagbaga nga isu ti Zaretan ket adda iti daya ti Jordan, ngarud agparang a saanda a tumunos iti konteksto. Idi nakabakab ti Tell es-Saʽidiyeh, nasarakan ti nakaad-adu a bambanag a naaramid iti bronse (napaglaok a gambang ken lata), a mabalin a mangpatalged iti disso a nakasukogan dagiti gambang idi panawen ni Solomon iti daytoy a lugar.

Iti salaysay iti 2 Cronicas 4:17, a pumadpada iti salaysay iti 1 Ar-ari 7:46, naaramat ti “Zereda” imbes a ti Zaretan, nalabit sabali pay a porma daytoy a nagan.