Pannakaagas Amin nga An-anayen Addanto Dayta!

ITI panaglabas dagiti panawen, awan panagkurang ti panagregget iti panangpadpadas a panangsapul ti agas amin dagiti an-anayen. Kada tawen, binilbilion a doliar ti mabusbusbos kadagiti serbisio iti salun-at. Dadduma kadagiti kadadakkelan a talento iti lubong, ti panangusar kadagiti adelantado a teknolohia, naigamerda iti panagsirarak a medikal. Kaskasdi dagiti tattao iti intero a daga agsagsagabada manipud iti sakit, ket dagiti makapapatay a sakit agtultuloy nga adda kadatayo. Ti kasasaadtayo saan a nagbalbaliw iti dakkel unay nanipud idi kaaldawan ni Moises. Nasurok a 3,000 a tawtawen a napalabasen insuratna: “Dagiti al-aldaw dagiti tawenmi pitopuloda a tawen; wenno agpapan pay gapu iti kinabileg walopulo laeng a tawen, nupay kasta ti laeng sagudayna bannog ken ladingit.”​—Salmo 90:10.

Maysa a Nasalun-at a Pangrugian

Kaskasdi ti sangatauan addaan iti perpekto a panangrugi. Nagbiag da Adan ken Eva iti maysa a nadalus, awan sakitna nga aglawlaw, ti nagpintasan a minuyongan iti Eden. Naikkanda iti aglaplapusanan kadagiti makapasalun-at, makaay-ayo a taraon. Addaanda iti makapasaranta, makagunggona a trabaho. Ken addaanda ti nasalun-at a bagi ken isip.​—Kitaenyo ti Genesis 1:26-30.

Imbaga met ti Dios kadakuada no kasano ti panangtaginayonda iti perpekto a kasasaadda. Umuna imbagana kadakuada no aniat’ rebbeng nga aramidenda: “Agbungakayo ket agadukayo ket punnuenyo ti daga ken talonenyo.” Kalpasanna imbagana kadakuada no aniat’ dida aramiden: “Ngem ti aggapu iti kayo ti pannakaammo ti imbag ken dakes saanmonto a kanen, ta iti aldaw a pannanganmo iti daydiay mataykanto a di bumurong.” (Genesis 1:28; 2:17) No isuda, ken iti agangay dagiti annakda, agtulnogda kadagitoy dua a pamunganayan a bilin, mataginayondanto ti nasalun-at, naragsak, ken perpekto a kasasaadda iti agnanayon.

Adu a tattao ita patienda a ti salaysay maipapan kada Adan ken Eva ti saan a nasientipikuan, a daytat’ es-estoria laeng. Imbes nga awan aniamanna a lipatentay dagitoy a bambanag, kitaentay pay a naimbag dagitoy.

Kadagiti termino a pagaammotay itatta, ti umuna a bilin ti nangibaga kadakuada a masapul nga aywananda ti aglawlawda. Ti maikadua ti nangibaga kadakuada a masapul a salimetmetanda ti estilo ti panagbiagda iti las-ud dagiti pagbeddengan nga inkeddeng ti Dios. Maysa kadi daytoy a di nasientipikuan nga estoria wenno ipaganetgetna dayta ti pamunganayan a maipaay iti nasalun-at a panagbiag? Kitaenyo ti kinuna ti libro a Health and Disease ni René Dubos ken Maya Pines maipapan iti daytoy a banag: “Maysa kadagiti kababassitan a maapresiar kadagiti impluensia iti sakit isu ti aglawlaw. No sadino ti pagtaengan ti tao ken no kasano ti panagbiagna ti mabalin nga addaan dakdakkel nga epekto iti salun-atna​—masansan kadagiti di masussuspetsa a pamay-an​—ngem kadagiti mikrobio a sarangtenna wenno kadagiti genes a matawidna.”

Ania ti Sakit?

Iti daytoy a konteksto, ti sakit ti nainaig unay no kasano ti panagbiagtayo ken no kasano ti pannakilangentay iti aglawlawtayo. Itatta mamatitayo a ti sibilisado a wagas ti panagbiagtayo dakkel naaramidanna a nangparang-ay iti pangkaaduan a kasasaad ti salun-at. Ngem utobenyo ti kuna ni Dubos ken Pines: “Dagiti katutubo nga Australiano, a maiyar-arig naiputputong ti kultura idi Panawen ti Bato, ti nakaskasdaaw a libreda kadagiti sakit. Ti kinaagpaysona, kadagiti laeng kaadelantaduan unay a kagimongan a ti sibilisado a tao, babaen iti moderno a medisina, maiyadani iti nasayaat a salun-at a tagtagiragsaken dagiti di unay sibilisado a tattao ditoy lubong kas kalintegan ti pannakaiyanak.”

Maysa pay kadagitoy a “di unay sibilisado a tattao” nga insitar dagiti autor isuda dagiti Mabaans iti Sudan. “Dagiti Mabaans tagtagiragsakenda ti kinapaut ti panagbiag a nakaskasdaaw iti narang-ay unay iti medikal a kagimongan. Mainayon pay, dagiti tawtawen a panagkapuydan ti ngangngani libre manipud kadagiti gagangay a saksakit a makapakapuy iti gagangay a panaglakay. Dagiti sientista kaskasdi a mariribukanda babaen iti naisangsangayan unay a salun-at dagiti Mabaans, ngem ti natibker, natalna nga aglawlawda ti ngangngani sigurado a maysa nga importante a makagapu.” Tapno maipaganetget ti impluensia ti aglawlaw, dagiti autor ti nanginayon: “No umakar ti maysa a Mabaan manipud pagtaenganna nga agturong iti siudad iti Khartoum, 650 milias [1,050 km] ti kaadayona, isu ti madissuanto iti aglaplapusanan a saksakit a dina pay pulos naam-ammo idi.”

Maisupadi iti dayta, ti “sibilisado” a wagas ti panagbiagtayo nangyeg ti pannakasabidong ti angin ken danum, ti pannakapukaw dagiti kabakirantayo, ti aglaplapusanan a populasion, ken malnutrision a maipaay iti dadakkel a paset ti populasion. Ti awan annadna a panangtrato ti tao iti aglawlawna saan laeng a nangipaay iti serioso a peggad iti salun-at no di ket namagpeggad met iti salun-at ti panagbiagna ditoy daga.​—Kitaenyo ti Apocalipsis 11:18.

Ngarud, saanen a nakaskasdaaw, no apay a no maminsan dagiti sakit ti madepinar kas “bunga iti sibilisado a wagas ti panagbiag.” Ibilbilangtay dagiti bagbagitayo a sibilisado agsipud ta saantayo nga agbibiag iti kinadawel. Imbes ketdi, agbibiagtayo kadagiti siudad a nakadekdekket iti, no di pay ket literal nga adda iti rabaw ti, maysa ken maysa. Kinaagpaysona, ti sao a “sibilisado” ti naggapu manipud iti Latin a ramutna a kaipapananna umili wenno agnanaed iti siudad. Ngem sadino ti nagtaudan ti idea ti panagnaed iti siudad?

Ti umuna a rekord dayta ti naited idiay Genesis 11:4: “Ket kinunada: ‘Intayon! Mangbangontayo koma iti maysa a siudad ken maysa a torre a dumanon koma ti tuktokna sadi langit, ket aramidentayo ti pakaidayawantayo, di la ket ta maiwaraswarastayo iti rabaw ti langa ti amin a daga.’” Dayta a panangisingasing idi kaaldawan ni Nimrod ti maisuppiat iti naiyebkasen a panggep ti Dios ken Adan, awan sabali, a dagiti tattao “punuenda ti daga ken talonenda dayta.” Tapno maaramidanda dayta, kasapulan nga agsaknapda bayat nga umad-adu ti bilangda. Ti saanda a panangaramid iti daytoy agraman met agpaay kadagiti dadduma a rasrason naglatak ni Nimrod kas “maibusor ken Jehova.” (Genesis 10:9) Dayta a nakarit a kursona, ken ti iyaalsa idiay minuyongan ti Eden, ti namagpegges iti sangatauan a nagturong iti panagpababana, sakit, ken ipapatay.

Uray pay itatta, kaaduan kadagiti saksakit a nangsaplit kadagidiay babaknang a nasnasion ket resulta ti estilo ti panagbiagda.

Ti Panangsapsapul iti Salun-at

Nabigbigen dagiti autoridad a ti parparikut ti salun-at ti sangatauan saan a masolbar babaen laeng ti kaadda ti ad-adu a medisina, ad-adu a doktor, wenno ad-adu nga ospital, numan pay dagitoy di mapagduaduaan a mangipaay iti apagbiit laeng nga irarang-ay. Imbes ketdi, ti dakkel a panagbalbaliw iti panagbiag dagiti tattao ken ti wagas a pannakilangen ti tao iti aglawlawda ti kasapulan. Kas pangarigan, ni Dr. Halfdan Mahler, direktor-heneral ti WHO (World Health Organization), iti salaysay iti World Health Day, Abril 7, 1983, insuratna:

“Ania ti mabalin a maaramidan dagiti tattao maipapan iti salun-atda? Tapno mangted ti sumagmamano a pangarigan, mabalinda ti mangala ti panagtignay a pang-indibidual ken pang-komunidad tapno maipasiguro a maaddaanda ti supisiente kadagiti umiso a kita ti taraon. Mabalinda ti agtitimpuyog tapno mausar a naimbag ti aniaman a natalged a danum nga adda wenno mabalin a mapaadda, a siguraduenda a daytat’ masalakniban manipud ti aniaman a pannakarugit. Mabalinda nga ipilit dagiti maakseptar a pagannurotan maipapan iti kinadalus iti uneg ken iti aglawlaw dagiti pagtaenganda, kadagiti tiendaan ken tersina, ken dagiti eskuelaan, kadagiti pabrika, kadagiti kantina ken restauran. Mabalinda nga adalen no kasano ti agwat ti annak a tarigagayanda iti pamay-an a makaited iti tunggal maysa kadakuada ti nasayaat a gundaway ti pannakalasat, ti nainkalintegan nga edukasion, ken ti desente a kualidad ti panagbiag.”

Nalawag, dagitoy ket addang nga agturong iti nasayaat a salun-at. Ngem ti nalawag a salsaludsod ket: Kasano a dagiti napanglaw kadagiti di narang-ay a pagpagilian maaddaanda iti supisiente a taraon, natalged a danum, ken ti maakseptar a kinadalus? Sadino ti pangalaanda ti kuarta ken dagiti laing a kasapulan a makaipaay kadagiti nasken a bambanag?

Makapainteres, ti artikulo idiay World Health, ti opisial a magasin ti WHO, ti nagkuna: “Arapaapenyo laengen ti maysa a makaay-ayo a lubong a sadiay amin a kinalaing, gastos ken ti natauan ken namaterialan a kinabaknang agdama a maibuybuyat ita kadagiti ig-igam militar imbes ketdi nga usaren a pangparang-ay iti salun-at ti lubong!” Aniat’ maaramidan dayta? Bueno, pinattapatta ti maysa nga artikulo a ti panaglulumba ti armas ti paggasgastuan ti lubong ti agarup $600 a ribo a milion iti tinawen, wenno sangamilion a doliar iti kada minuto, tapno mataginayonna dayta. Kaskasdi “ti 14-años a kampania a mangparmek ti makapapatay a sakit kas ti panagburtong idi nagbaetan ti 1967 ken 1980 ti naggastuan ti lubong iti $300 milion.” Gapuna nagpatingga dayta: “Nalawag, no uray sangkapaset laeng dayta a kuarta a madama a naiprosupuesto a maipaay iti gastos militar ti maiturong ti pananglapped, panangagas ken panagsirarak iti tay-ak ti salun-at, ti lubong maikkanto ti nagdakkelan a tulong nga agturong iti kalat ti salun-at nga agpaay kadagiti isuamin inton madanon ti tawen 2000.”

Ket kasano ngay dagiti tattao kadagiti nabaknang a pagpagilian? Mabalin a nasaysayaatda bassit kadagiti sumagmamano a bambanag, ngem, sigun ken Dr. Mahler, uray isuda, met, “masapul nga ipangatoda dagiti responsabilidadda iti salun-at, a manganda a nainsiriban, aginumda a sititimbeng, dida pulos agsigarilio, agannadda iti panagmaneho, maaddaanda ti nawadwad a panagwatwat, adalenda ti panagbiag iti sidong dagiti rigat iti panagbiag iti siudad, ken tulonganda ti maysa ken maysa a mangaramid iti kasta.”

Gapuna masapul a maisaludsodtayo: Situtulokto aya dagiti nasnasion a mangbalbaliw kadagiti pagannurotanda ken ikkanda ti panagsapsapul ti salun-at ti nangatngato a panangipangpangruna? Situtulokda aya a mangipuera pay laeng kadagiti napolitikaan a pagdudumaanda ket pagtitiponenda dagiti kuartada ken reggetda tapno maparmek ti sakit? Ken situtulok aya dagiti tattao a mangbalbaliw ti estilo ti panagbiagda iti daydiay ad-adda a makapasalun-at? Kinapudnona, masapul nga aminenyo a narigat daytoy. Ti pannakaagas amin nga an-anayen dinto dumteng no agpannuraytay kadagiti nasnasion.

Ti Pannakaagas Asidegen!

Iti siasino, ngarud, ti masapul a taliawantayo? Bueno, laglagipenyo ti sirmata a nakita ni lakayen nga apostol Juan. Kastoy ti panangiladawanna:

“Ket impakitana kaniak ti maysa a karayan ti danum ti biag a sumilsilap a kas iti sarming, a rummuar iti trono ti Dios ken iti Kordero ken agayus iti tengnga ti kalsada sadiay. Ket iti agsumbangir nga igid daytoy a karayan adda daydi kayo ti biag nga adda sangapulo ket dua a kita ti bungana, nga agbunga iti binulan. Ket dagiti bulbulong daydi kayo maipaayda iti pannakaagas dagiti nasnasion.”​—Apocalipsis 22:1, 2.

Ti simboliko a “karayan ti danum ti biag” ket nakita nga agay-ayus manipud “ti trono ti Dios ken ti Kordero.” Nalawag, ngarud, a ken Jehova a Dios ken ti Mesianiko a Pagarian ti Anakna ti masapul a taliawantayo a maipaay “ti pannakaagas dagiti nasnasion.” Saan kadi a lohikal dayta? Ti Dios ti Namarsua iti natauan a bagi ken ti intero a daga. Isu​—a nangnangruna ngem ti asinoman a doktor wenno sientista​—ti makaammo no kasano ti panangtengngel a kasayaatan kadagiti bambanag tapno dagiti an-anayen maparmekda. Iti sidong ti panagturay ti Pagarian ti Dios, mawayawayaanton ti sangatauan manipud kadagiti makapataud ti sakit ken makaipaay ti ipapatay a pannakarugit nga isut’ mangsapsaplit kadatayo ita. Babaen iti pannakataripato ken panagtaraon iti nadalus, sumilsilap a “danum ti biag” ken dagiti bungbunga ken bulbulong iti “kaykayo ti biag”​—ti intero a sagana ni Jehova a maipaay iti pananggun-od ti biag nga agnanayon​—ti sangatauan maagasandanton a permanente kadagiti amin a saksakit, naespirituan man wenno nailasagan.a Maisublinton dagiti tattao iti naragsak, nasalun-at, perpekto a kasasaad a tinagiragsak dagiti inapoda, da Adan ken Eva.

Ti panawen a panagtignayen ti Pagarian ti Dios “tapno dadaelenna dagidiay mangdaddadael ti daga” asidegen. (Apocalipsis 11:18) Kalpasanna dagiti adu a paset ti padto ti Biblia ket mabalinton pudpudno iti maysa a naisublin a paraiso. (Isaias 33:24; 35:5, 6) Daytoy ket naimbag a damag a maipaay kadagidiay amin nga agtarigagay ti nasayaat a salun-at iti pamay-an ti Dios. Di agbayagen ti “baro a daga” a nakita ni Juan addanto ditoyen, a sadiay “ni patay awanton, ket awanto metten ti sasaibbek wenno sangsangit wenno rigrigat.”​—Apocalipsis 21:1, 4.

Maysakayto aya kadagiti makalasat iti panungpalan daytoy narugitan ken mabulbuloken a sistema dagiti bambanag nga agturong iti nadalus a “baro a daga”? Babaen ti nainsiriban a panangusaryon ti tiempoyo nga adda pay itatta a panagadal iti ad-adu pay maipapan iti Pagarian ti Dios ken panangaramid kadagiti ipaalagadna, agbiagkayto a makakita iti aldaw inton ti pannakaagas dagiti amin a saksakit matungpalton.

[Footnote]