Ti Astrolohia kadagiti Sinagoga?

Ti Biblical Archaeology Review iti Mayo/Hunio 1984 impadamagna ti pannakadiskubre ti nagsayaat ti pannakaitalimengna nga obra mosaiko bayat ti maysa a panagkabakab nga arkeolohikal idiay lugar ti maysa a kadaanan a sinagoga. Dayta ti nasapulan iti maysa a lugar a pagaammo a kas Hammath Tiberias, idiay igid ti Baybay Galilea. Ti tuktukad ti panagkabakab ket di unay nalawag ti pannakapetsana iti nagbaetan ti maikadua ken maikalima a siglo K.P. Kas kinuna ti artikulo: “Adda ti naisalsalumina iti masirib a kinagulo maipapan iti pannakapetsa dagiti kadaanan a sinagoga.”

Ngem ania ti mamagbalin iti mosaic a karkarna unay? “Daytat’ buklen ti Griego a didiosen a ni Helios [ti didiosen nga init] a linikmut ti maysa a zodiac. . . . Dagiti tanda iti 12 a bulbulan ti nailadawan iti maysa a liston iti aglawlaw ti sirkulo ni Helios.” Kalpasan iti diskusion iti saludsod a no ti aramid ket gapuanan ti maysa a Judio wenno di-Judio, kuna ti artikulo: “Ti dakdakkel a parikut, nupay kasta, ket, Aniat’ ar-aramiden ti maysa a zodiac ken Griego a didiosen iti maysa a sinagoga? . . . Ti parikut ti ad-adda a pinarikut ti kinapudno a ti zodiac ken ni Helios ti nangbukel iti maysa a tema a naulit-ulit kadagiti sumagmamano a kadaanan a sinagoga, nga idiay Hammath Tiberias laeng ti immuna nga ayanna.”

Ngem isu kadi laeng daytoy ti damdamo a tiempo a dagiti Judio idi kadaanan a tiempo ket pinaglaokda dagiti pagano a simbolo ken didiosen iti panagdaydayawda? Saan, ta impakita ti Biblia nga idi panawen ni Ari Manases (716-661 K.K.P.), ti astrolohia ti simreken iti panagdaydayaw a Judio. Kunaen ti salaysay ti Biblia kadatayo: “Ta isu binangonna manen dagiti nangato a disdisso a ni Ezekias nga amana rinugpuna idi, ket namatakder kadagiti al-altar a maipaay ken Baal, ken nangaramid iti maysa nga asherah, a kas inaramid idi ni Acab nga ari ti Israel; ket agkararag iti isuamin a buyot ti langit, ket nagserbi kadakuada.”​—2 Ar-ari 21:3.

Iti kamaudiananna, ti naregta a repormador ni Ari Josias dinalusanna amin dagitoy ulbod nga ar-aramid. “Ket ti ari binilinna ni Helcias a nangato a padi, ken dagiti papadi iti maikadua a kita ken dagiti agaywan ti dapian nga ipanawda iti templo ni Jehova dagiti isuamin nga al-alikamen a naaramid idi nga agpaay ken ni Baal ken agpaay iti asherah ken agpaay iti isuamin a buyot ti langit. Ket pinuoranna ida iti ruar ti Jerusalem kadagiti aw-away ti Cedron, ket impanna dagiti dapdapoda idiay Bethel. Ket inikkatda dagiti papadi a nagserbi idi kadagiti ladladawan, isuda a binilin idi dagiti ar-ari ti Juda nga agpuorda kadagiti insienso kadagiti nangato a disdisso kadagidiay il-ili ti Juda ken kadagidiay disdisso nga aglikmut iti Jerusalem, kasta met kadagidiay nga agpupuor idi ti insienso ken ni Baal, ken iti init ken iti bulan ken kadagiti planetas ken iti isuamin a buyot ti langit.”​—2 Ar-ari 23:4, 5.

Ania dagiti leksion nga insuro dagitoy a paspasamak ti historia? Umuna, nga awan ti lugar nga agpaay ti astrolohia, horoscopes, ken dagiti dadduma nga espiritistiko nga ar-aramid iti panagdaydayaw ti pudno a Dios a ni Jehova. Maikadua, a nalaklaka ti panagsubli kadagitoy nga ar-aramid no ti maysa liwayanna ti pannakirelasionna ken ni Jehova ket imatanganna dagiti natauan a pilosopia ken dagiti makunkuna a kinasiribda. Ken nakalaklaka a ‘ti panagdayaw ken panagserbi iti parsua imbes nga iti Namarsua.’ Ti lapped kadagita nga ar-aramid ket isu ti ‘panangsalimetmet iti Dios iti umiso a pannakaammo,’ ti pudpudno a pannakaammo ken Soberano nga Apo iti uniberso, ni Jehova, ken ti Anakna, ni Kristo Jesus.​—Roma 1:20-25, 28; Juan 17:3.