Apay Agbalin a Silulukat Kadagiti Baro nga Ideya?

IDI nga agin-inayad a pumangato ti nakaabungot nga ulep, minatmatan ti Americano a komodor a ni Matthew C. Perry ti Bantay Fuji manipud kubierta ti barkona, a ti Susquehanna. Il-iliwenna a nabayagen a makita ti Japan ket itan nakagteng met laengen idi Hulio 8, 1853, kalpasan ti nasurok a pito a bulan a nabigasion. Inad-adal ti komodor ti isuamin a maalana a report maipapan iti pagilian. Apay? Ngamin ninamnamana a lukatan iti lubong daytoy “pagarian a nangiputputong ti bagina.”

Nangiputputong ti bagina a talaga! Nasurok a 200 a tawen a nasapsapa, ginuped ti Japan ti singgalut ti komersio ken kultura kadagiti amin a pagilian malaksid iti China, Korea, ken Olanda. Kalpasanna naginana ti nasion iti awan pannakarirriribukna a kinakontento. Iti kasta a kasasaad, naiyarig dayta kadagiti adu a tattao a lapdanda dagiti baro a kapanunotan ken madida a denggen dagiti opinion a naiduma kadakuada. Iti sumagmamano a pamay-an, mabalin a makaliwliwa daytoy, ta dagiti baro a kapanunotan wenno ideya ti mabalin a makagulo, no maminsan nakabutbuteng pay. Ngem nainsiriban aya ti kasta a takder? No kasta, usigen dagiti imbunga ti pagannurotan ti Japan a panangipupuerana ti bagina.

Aniat’ Nangiturong iti Panagpakni ti Japan?

Saan nga impakni ti Japan ti bagina nga awanan rason. Idi 1549, dimteng ti misionero a Jesuita a ni Francis Xavier idiay Japan tapno isaknap ti relihionna. Iti apagbiit, nagbalin a prominente ti pammati a Romano Katoliko iti dayta a daga. Dagiti agtuturay iti dayta a panawen napasarandan ti narelihiusuan nga iyaalsa babaen ti maysa a sekta a Buddhista ket nakitada ti kasta met laeng a pangnamnamaan kadagiti Katoliko. Gapuna, naiparit ti Katolisismo, nupay saan unay nga istrikto a naipaalagad dayta a panangiparit.

Gaput’ panagkunada a ti Japan “ti nasantuan a nasion,” awan panggep dagiti agtuturay a palubosan ti maysa a “Kristiano” a relihion a manggulo iti sistemada. Apay, ngarud, a saanda a siinget nga impaalagad ti panangiparit iti Katolisismo? Gapu ta dagiti Katoliko a misionero immayda a silulugan kadagiti Portugues a barko a pangkomersio, ket magustuan ti gobierno ti ganansia a kinaipapanan dagitoy a sasakayan para kadakuada. Nupay kasta, ti panagamak a dagiti Katoliko maimpluensiaanda dagiti Hapones ti nagin-inut a nanglab-aw iti tarigagay dagiti agtuturay iti komersio. Gapuna, nangipaulogda ti bilbilin a nangpairut ti pannakakontrol ti komersio manipud ruar, ti emigrasion, ken dagiti “Kristiano.”

Idi dagiti maidaddadanes ken maparparigat a “Kristiano” immalsada laban iti lokal a pangulo ti sangapamiliaan, daytat’ ultimodan. Iti panangmatmatda a ti iyaalsa ket direkta a resulta ti propaganda a Katoliko, ti sentral a gobierno a Shogunate ti namagtalaw kadagiti Portugues ket pinaritanda dagiti Hapones a mapan sabsabali a luglugar. Gapu iti pannakaiparuar daytoy a bilin idi 1639, ti panagpakni ti Japan nagbalinen a pudpudno.

Dagiti laeng Lumaud a napalubosan nga agtultuloy a makipagnegosio iti Japan isuda dagiti Olandes, a naipamaysada idiay Dejima, nga idi ket maysa a bassit nga isla iti puerto ti Nagasaki. Iti 200 a tawen, ti Makinlaud a kultura ti nakastrek laeng iti Japan babaen iti natambakan itan a Dejima. Kada tawen, ti direktor ti panagnegosio iti isla ti nangiyawat ti “Dutch Report,” a nangipakaammo iti gobierno no aniat’ mapaspasamak iti makinruar a lubong. Ngem ti agturay a Shogunate siniguradona nga awan sabali a makakita kadagitoy a report. Gapuna nagbibiag a naiputputong dagiti Hapones agingga a binugbog ni Commodore Perry ti ruanganda idi 1853.

Ti Panagpatingga ti Panagpakni

Bayat a sumsumrek dagiti dadakkel a nangisit a barko ni Perry iti Edo Bay, dagitoy nagipug-awda ti asuk, a namagsiddaaw kadagiti lokal a dumadaklis, a pagarupda a dagitoy ti umak-akar a bulkan. Dagiti umili ti Edo (Tokyo itattan) nagbutengda, ket adu ti pimmanaw iti siudad nga awit-awitda dagiti mueblesda. Daytoy nga iruruar ket nagdakkel unay a gapu itoy ti gobierno ti nangiparuar ti opisial a pakaammo a mangpakalma kadagiti tattao.

Saan laeng a dagiti barko nga indauluan ni Commodore Perry no di ket dagiti sagsagut nga inyegna ti nangkellaat kadagiti naiputputong a tattao. Nagsiddaawda iti pannakaidemostrar a maitelegrapo dagiti mensahe manipud maysa a patakder agturong iti sabali. Ti Narrative of the Expedition of an American Squadron to the China Seas and Japan, a naurnong babaen ti panangaywan ni Perry, saritaenna ti maipapan kadagiti opisiales a Hapones a saanda a matngelan ti ayatda nga aglugan iti Lilliputian (nagbassitan) a tren a “ngangngani di makakarga ti ubing nga agtawen ti innem.” Uray ti maysa “a nadayaw a mandarin” kimpet iti atep dayta “a maipalpalayupoy ti nalakub a kawesna iti angin.”

Ti ruangan ti Japan iti kamaudiananna naluktanen a naan-anay babaen iti maikadua nga ibibisita ni Perry iti sumaruno a tawen. Gaput’ panangpilitda, linukatan ti gobierno ti pagilian. Dagiti napeklan a managpakni a kayatda nga italimeng ti pannakaiputputong ti Japan nagusarda ti terorismo, pinatayda ti kangatuan a ministro ti gobierno, ken atakarenda dagiti ganggannaet. Dadduma kadagiti managpakni nga appo pinaputokanda dagiti ganggannaet a barko. Ti irarautda, nupay kasta, bimmaaw met laeng iti kamaudiananna, ket innala ti emperador ti gobierno manipud iti Tokugawa Shogunate.

Idi a linukatanen ni Perry ti ruangan agturong Japan, nalasatanen dagiti Makinlaud a nasnasion ti Industrial a Rebolusion. Gapu ti panagpakpakni ti Japan, isun ti maud-udi unayen. Dagiti industrialisado a pagilian us-usarendan ti pannakabalin ti sengngaw (steam). Kadagidi 1830’s, maus-usaren a kaaduan dagiti bapor ken makmakina a papaandaren ti sengngaw. Ti pagalagadan ti Japan a panagpakpaknina ti namagbalin kenkuana a maud-udi unayen iti industrialisasion. Marikna un-unay daytoy dagiti immuna a delegasion ti Japan idiay Europa. Iti exhibision a naangay idiay London idi 1862, ti ipabpabuya dagiti Hapones ket maipapan iti pappapel ken kayo kas “maipabuya kadagiti paglakuan ti antigo,” sigun iti maysa a mababainan a delegado.

Narikna dagiti delegado a Hapones idiay Europa ken Estados Unidos ti nakalkaldaang a pannakasapul a maindustrialisado ti pagilianda ket sigagagarda nga inserrek dagiti moderno nga imbento ken ideya. Innemapulo ket uppat a tawen kalpasan ti damo nga ibibisita ni Perry, ti kaudian a sibibiag pay idi a miembro ti tripolante ni Perry simmarungkar idiay Japan ket kinunana: “Ti idudur-as ti Japan kalpasan ti nasurok laeng nga innemapulo a tawen ti namagsiddaaw kaniak.”

Gapuna, ti pagannurotan ti Japan a panagpaknina ti nanglimitar unay ti manamnama nga idadakkelna. Ti panangilukat kadagiti ruanganna kadagiti baro nga ideya ti napaneknekan a makagunggona iti nasion iti adu a pamay-an. Itatta, nupay kasta, dadduma idiay Japan ti mangitudtudo iti “panangipakni ti isip” kadagiti indibidual ket mangmangted daytoy iti problema a masapul a masolbar. Pudno unay, ti panangparmek iti pagannayasan a manglapped kadagiti baro nga ideya ket maysa a karit saan laeng a para kadagiti moderno a Hapones no di ket kadagiti isuamin a tattao. Komustakay met ngay ken ti maipapan iti “panangipakni ti isip”? Magunggonaankayto aya iti panangilukatyo ti pampanunotyo kadagiti baro nga ideya, kas inaramid ti Japan kadagidi 1850’s?