Ti Dakkel nga Isyu—Ania Dayta?
ANIA ti dakkel nga isyu a naipasango iti tunggal maysa kadatayo? Isu kadi ti agpangpangato a patas dagiti baybay ken ti karkarna a panniempo a patpatauden ti ibabara ti globo? Isu kadi ti panagkissay ti ozone layer, nga agturong iti napeggad a pannakaisarang iti makadangran nga ultraviolet a raya ti init? Isu kadi ti panagadu ti populasion, a mangpakaro kadagiti dadduma a sangalubongan a problema, kas ti kinapanglaw ken krimen? Wenno isu kadi ti panangnamnama ti pannakaikisap ti di mabilang a minilmilion iti maysa a nuklear a gubat, a dagiti asinoman a makalasat iti gubat iti agangay matay met laeng nga agtutuok manipud lam-ek, bisin, wenno radiasion?
Kalpasan ti panangsalaysayna kadagitoy ken kadagiti dadduma nga isyu, kuna ti pagiwarnak a Scientific American idi 1989: “Ti posibilidad ti nuklear a gubat awan duadua irepresentarna ti kagrabean a manamnama a peggad iti . . . pannakailasat.” Ngarud, ti kadi nuklear a gubat, ti dakkel nga isyu a naipasango kadatayo?
Ti Dakkel nga Isyu
Gapu iti panagbalbaliw ti napolitikaan a kasasaad nanipud 1989, mabalin a kasla basbassit ti kaadda ti nuklear a gubat. Uray pay kasta, la ketdi no addada pay dagiti nuklear nga igam, mangiparparangda ti serioso a peggad iti sangatauan. Nupay kasta, itudtudo ti impormasion idiay 1990 Britannica Book of the Year iti sabali pay a napeggad a banag. Sigun iti daytoy a libro, nasurok a 230 milion kadagiti agnaed iti daga ti ateista. Dadduma a gubuayan ipakitada ti minilmilion a naimpluensiaan kadagiti Akindaya a pilosopia a mangipalubos iti panangmatmat nga awan ti Namarsua. Mainayon pay, bayat a ginasgasut a milion ti mamati iti Namarsua, dakkel ti panaggigidiat ti kapanunotanda maipapan kenkuana. Ket iti adu a kaso, ti ar-aramidda mangiyeg ti dakkel a pakaumsian iti Daydiay kunada a pagdaydayawanda.—2 Pedro 2:1, 2.
No adda ti Dios—ken talaga nga isut’ adda—ngarud sigurado a ti dakkel nga isyu masapul a mangiraman kenkuana itatta. Apay a pinarsuana ti sangatauan? Aniat’ responsabilidadtayo kenkuana? Kasanot’ panagriknana iti panangdaddadael ti tao iti daga? Ken kasanot’ sungbatna iti karit nga isingasing ti panagkitakit ti adu a mamati kenkuana wenno agtulnog iti pagayatanna? Kinapudnona, ti dakkel nga isyu a naipasango iti tunggal maysa kadatayo ket no awaten wenno laksidentayo ti kinasoberano ti Dios, “a siksika laeng nga agnagan JEHOVA.”—Salmo 83:18, King James Version.
Ti Punganay ti Uniberso
Siempre, kadagidiay di mamati iti Dios, ti responsabilidadtayo kenkuana ket saan nga isyu. Ngem asinoman a kumita a sipapasnek iti disenio ken kinapintas ti naindagaan a pagtaengantayo mapilitan a mangamin a rebbeng adda maysa a dakkel a Diseniador. Pudno nga iti panangpadpadasda a panangilawlawag kadagiti natural a pagsidsiddaawan iti aglawlawtayo, kaaduan a sientista ti mangikkat iti Dios manipud iti ladawan. Adut’ agkuna, kas pangarigan, a dimmakkel ti uniberso iti agdama a kadakkelna manipud battiutit a tulnek a basbassit kano ngem iti ulo ti dagum, nga amin napasamak a “natural,” a naiparparna laeng, nga awan pannakasapul iti maysa a Namarsua. Nupay kasta, kalpasan panangilawlawagda iti popular a baro a teoria no kasanot’ panangrugi ti uniberso, ni pisisista a Hanbury Brown, iti librona a The Wisdom of Science, ti nangadmitir: “Iti kaaduan a tattao, ti panagkunak, daytat’ arigna kasla panangbalbalatong imbes a panangilawlawag.” Nagpatingga ni Propesor Brown a “ti punganay ken panggep ti lubong” ket “dadakkel a misterio” a kasla di kabaelan a solbaren ti siensia.
Naidemostra dagiti sientista a ti materia ken enerhia nasinged panagnaigda ket ti materia mabalin a makumberte nga enerhia ket ti enerhia makumberte met a materia. Kas makita kadagiti nuklear a panagbettak, ti bassit a paset ti materia irepresentarna ti dakkel a kantidad ti enerhia. Sadino, ngarud ita, ti gubuayan amin ti enerhia a nairepresentar iti 100,000 milion a bituen iti galaksitayo, agraman iti nasursurok ngem 1,000 milion a galaksi a mangbukel iti makitkita nga unibersotayo?
Kuna ti Biblia: “Itangadyo dagiti matayo idiay ngato ket kitaenyo? Asino ti namarsua kadagitoy? Isu Daydiay a babaen iti panangbilang iruarna dagiti buybuyotda, isu inagananna ida amin. Gapu iti kinadakkel unay ti dinamiko a pigsana, ken agsipud ta napigsa iti pannakabalin, awan ti agkurang uray no maysa.” Asino dayta? Inlanad ti Biblia ti sungbat: “Siak ni Jehova. Dayta ti naganko; ket ti dayagko diakto ited iti sabali.”—Isaias 40:26; 42:5, 8.
Ti panangpugpugto a ti daga agraman dagiti dadduma iti uniberso namunganayda babaen ti pannakaiparparna ikkatenna ti dayag a maikari iti Namarsua, a ni Jehova a Dios. (Apocalipsis 4:11) Ikkaten met dayta ti napigsa a motibo ti responsable a panagtignay a maipaay iti daga. No silalagip dagiti tattao a manungsungbatda iti Dios iti ar-aramidenda iti sangaparsuaanna, posible nga ad-adda a naannadda kadagita bambanag kas ti polusion, ti panangdadael iti ozone layer, ken ti panangpabara ti globo.
Ti Punganay ti Biag
Usigenyo met ti saludsod a: Kasanot’ panangrugi ti biag? Nasursuruan dagiti tattao a timmaud ti biag nga awan aniaman nga ibaballaet ti Dios. Ngem daytoy suppiatenna ti nabayagen a naipasdek a sientipiko a prinsipio. Idi naminsan mapapati a dagiti abalabal agtataudda iti ibleng ti baka, dagiti igges aggapuda manipud malunglungsot a lasag, ken dagiti marabutit manipud pitak. Uray pay bayat ti napalabas a siglo, insuro dagiti sientista a dagiti mikroorganismo ti agtataud iti awan biagna a materia. Ngem dagiti kakastoy nga ideya ti pinarmek da Redi, Pasteur, ken dadduma pay a sientista. Ti The World Book Encyclopedia (edision ti 1990) kunana: “Kalpasan dagiti eksperimento ni Pasteur, kaaduan kadagiti biologo inakseptarda ti ideya nga amin a biag nagtaudda iti addan a biag.”
Nupay kasta, inteoria dagiti sientista a naiduma dagiti bambanag iti nakaad-adayon a napalabas. Kunada a dagiti immuna a maymaysa ti selulana nga organismo naiparparna a napaadda manipud iti awan-biagna a panaglalaok nga aw-awaganda a primeval soup (napuskol nga ulep ti gas idi ugma), a naglaon kadagiti kemika a kasapulan ti biag. “Ti tsansa, ken ti tsansa laeng, ti nangaramid amin dayta, manipud napuskol nga ulep ti gas idi ugma agingga iti tao,” kuna ni Christian de Duve idiay A Guided Tour of the Living Cell.
Maipapan iti Dios, kuna ti Biblia: “Ta adda kenka ti ubbog ti biag.” (Salmo 36:9) Daytoy a sao pudno a maitunos iti addan a napaliiw—a ti biag agtaud laeng manipud iti antimanon a biag. Idinto, ngarud, ta kaykayat a matmatan ti kangrunaan a siensia ti maysa kadagiti kasusudian a sagut ti Dios, nga isu ti biag, kas banag a nairanrana a napasamak, awan marikna dagiti adu a tattao a responsabilidad iti Dios no kasanot’ panangaramatdat’ biagda. Gapuna, salungasingenda ti linlinteg ti Dios, irurumenda ti maysa ken maysa, nga agtitinnakawda iti maysa ken maysa, agpipinnatayda iti maysa ken maysa, ken gastuenda ti kalalainganna a kaadu ti kuarta, panawen, ken sirib nga agdibuho kadagiti makapapatay nga igam a mangpapatay ken mangdadael nga addaan nakabutbuteng a kinalaing.
Panangibanag ti Isyu
Malaksid kadagiti ateista ken modernista, dagiti di mabilang pay a dadduma ilibakda ti kinasoberano ti Dios. Ti nagdakkelan a bilang itatta ti agkuna a mamatida iti Dios, ken nasurok ngem 1,700 a milion ti mangaw-awag ti bagbagida a Kristianoda. Iti nakaad-adun a siglo dagiti simbaan ti Kakristianuan indaydayawda a publiko ti Dios kadagiti serbisioda. Ngem sadino ti talaga a pagtaktakderan ti kaaduan kadagitoy a 1,700 milion a tattao maipapan iti kinasoberano ti Dios?
Indemostra agpadpada dagiti indibidual a tattao ken nasnasion ti panangiwaksida iti dayta babaen ibubusorda kadagiti espesipiko a bilbilin ti Dios. Dagiti nasnasion nga agkuna a Kristianoda ti agar-aramid kadagiti awan-asina a kinaranggas, agraman kadagiti dua a kadadaksan a gubat iti natauan a historia—ket dagiti klero a “Kristiano” iti agsumbangir ti nangbendision kadagidiay a gubat! Babaen iti kasta a panaginsisingpet, imbabainda unay ti Dios. Kas kinuna ti Biblia: “Ipaduyakyakda nga ammoda ti Dios, ngem gapu kadagiti ar-aramidda tallikudanda.”—Tito 1:16.
Nupay kasta, ti Dios “dina mabalin nga ilibak ti bagina.” (2 Timoteo 2:13) Umay ti tiempo inton ibanagna amin nga aspeto daytoy nga isyu ti kinasoberano a maitunos iti mismo nga inyebkasna a panggepna: “Ket maammuandanto a siak ni Jehova.” (Ezequiel 38:23) Ngem apay nga isut’ nakabaybayag? Kasanonto a maibanag ti isyu iti kamaudiananna? Ket kasanot’ panangaramidyo kadagiti umiso a desision iti daytoy kapapatgan a banag?
[Picture Credit Line iti panid 2]
Akkub: Retrato ti Naval Observatory ti E.U.
[Picture Credit Line iti panid 3]
Iti Likudan: Retrato ti Naval Observatory ti E.U.