‘Ni Jehova ti Diosko, Isu a Pagtalkak’

KAS INSALAYSAY NI WILLI DIEHL

“Apay a kayatmo ti mapan idiay Bethel?” Isu daytoy ti saludsod ni tatangko idi primavera ti 1931 idi imbagak kenkuana ti tarigagayko a mangirugi iti panagserbi idiay Bethel. Dagiti nagannakko, a nagnaed idiay Saarland, addadan iti kinapudno iti agarup sangapulo a tawen, ket nangituyangda ti naimbag nga ulidan kadakami a tallo nga agkakabsat a lallaki. Ti kinapudno isut’ nangbukel iti intero a panagbiagda, ket kayatko met a pagbalinen dayta a mangbukel iti intero a panagbiagko.

NGEM kasano a naadal dagiti nagannakko ti maipapan ken Jehova ken ti nasantuan a pagayatanna? Gaput’ dida pannakapnek iti naibangonen a relihion, nabayagen a sinapsapulda ti kinapudno. Pinadasda dagiti nagduduma a relihion ken sekta, a natakuatanda a sinaggaysa, a saan nga isu ti pudno.

Maysa nga aldaw adda naibati a pulieto idiay ridawmi a mangipakpakaammo iti maysa a palawag nga addaan kadagiti retrato ken pabuya maipapan iti panggep ti Dios a maaw-awagan “Photo-Drama of Creation.” Adda trabaho ni Tatang inton maipabuya ti “Photo-Drama,” ngem pinaregtana ni Nanang a mapan. “Amangan no,” kunana “adda pagsayaatan iti dayta.” Kalpasan panangbuyana iti dayta a rabii, naparayray ni Nanang. “Nasarakak met laengen ti kinapudno!” kunana. “Umaykayo ket mapaneknekanyo inton rabii no bigat. Dayta ti kinapudno a sapsapulentayo.” Daytat’ idi 1921.

Kas dagiti napulotan ti espiritu a Kristiano, nagtalinaed a matalek dagiti nagannakko agingga a natayda, ni Tatang idi 1944, kalpasan panangibalud kenkuana dagiti Nazi iti adu a daras, ken ni Nanang natay idi 1970. Isut’ nangbusbos met ti naunday a panawen idiay pagbaludan iti sidong ti panagturay a Nazi.

Ti Mapagulidanan a Regta dagiti Nagannakko

Sakbay a natayda, nakaak-aktibo iti serbisio ti tay-ak dagiti nagannakko. Nangnangruna a naregta ni Nanang iti panagiwaras kadagiti resolusion ti kumbension a nairuar manipud 1922 agingga iti 1928. Ti Ecclesiastics Indicted, a nangibagi iti resolusion a naaramid idi 1924 naglaon ti nakaro a panangbabalaw kadagiti klero. Ti panangiwaras iti daytoy kinasapulanna ti tured. Agriing dagiti agibumbunannag iti alas kuatro iti agsapa, ket ikabilda dagiti pulyeto iti sirok dagiti ridaw. Nupay agtawenak laeng idi ti 12, pinalubosandak dagiti dadakkelko a makipaset. Masansan a mangrugikami iti alas singko iti agsapa, nga agsakay kadagiti bisikleta manipud tallo aginggat’ uppat nga oras tapno madanonmi ti sulsulinek a teritoria. Inlemmengmi dagiti bisikleta kadagiti kasamekan, ket bantayak ida bayat a trabahuen dagiti sabsabali ti purok. Iti malem agbisikletakami nga agawid, ket iti rabii magnakami iti maysa nga oras a mapan makigimong.

Idi agangay, maysa nga ub-ubing ti mabati a mangbantay kadagiti bisikleta, ket kimmuyogak kadagiti agibumbunannag. Ngem awan uray maysa ti nakapanunot a mangsanay kaniak. Basta imbagada laeng no ania a kalye ti matrabaho! Buyogen ti agkebba-kebba a puso nagal-alud-odak a napan iti umuna a balay, nga idawdawatko nga awan koma ti tao iti balay. Ngem anian ta, maysa a lalaki ti nangilukat iti ridaw. Awan maibagak. Agbedda-beddal, intudok ti libro nga adda iti bagko. “Naggapu kadi daytoy ken Judge Rutherford?” insaludsodna. Saan a nabalikas ti sungbatko. “Baro kadi dayta, ket awan pay kaniak?” “Wen, baro daytoy,” impasigurok. “Rebbeng nga alaek ngarud. Sagmamano daytoy?” Daytoy ti nangted tured kaniak nga agtultuloy.

Idi 1924 kankanayon a pagsasaritaan dagiti nataengan maipapan ti 1925. Naminsan sinarungkaranmi ti maysa a pamilia dagiti Estudiante ti Biblia, ket nangngegko ti maysa a kabsat a lalaki a nagsaludsod: “No alaennatayo ti Apo, aniantot’ pagbanagan dagiti annaktayo?” Ni Nanang, isu a nakapuspositibo unay, insungbatna: “Ammo ti Apo no kasanona a taraknen ida.” Pinaklaatnak ti tema. Aniat’ kayat a sawen amin dayta? Nadanon ket limmabas ti 1925, ket awan met ti napasamak. Nupay kasta, saan a nagsardeng dagiti nagannakko iti kinaregtada.

Ti Nainsiriban a Pammaregta ni Tatang

Kamaudiananna, idi 1931, imbagak ken tatangko no ania ti kayatko a pangusaran iti biagko. “Apay a kayatmo ti mapan idiay Bethel?” insaludsod ni tatangko iti isusungbatna. “Agsipud ta kayatko a pagserbian ni Jehova,” insungbatko. “Ipantan a naawatkan idiay Bethel,” intultuloyna. “Ammom kadi a dagiti kakabsat sadiay ket saanda nga anghel? Imperpektoda ken makaaramidda kadagiti biddut. Iyam-amakko nga amangan no daytoy ti mamagtalaw kenka ket amangan no isukom pay ti pammati. Siguraduem a panunotem a siaannad maipapan iti dayta.”

Naklaatak a nakangngeg ti kasta a banag, ngem kalpasan panangtingitingko kadagiti bambanag iti sumagmamano nga aldaw, inulitko ti tarigagayko nga agaplikar idiay Bethel. “Ibagam manen kaniak no apay a kayatmo ti mapan,” kunana. “Agsipud ta kayatko a pagserbian ni Jehova,” inulitko. “Anakko, dika pulos liplipatan dayta. No maawiska, laglagipem no apay a mapanka. No makakitaka ti di umiso, dika pakaseknan unay. Uray no saan nga umiso ti pannakatratom, dika pumampanaw. Dika pulos liplipatan no apay nga addaka idiay Bethel​— agsipud ta kayatmo a pagserbian ni Jehova! Asikasuem laeng ti trabahom ket agtalekka kenkuana.”

Gapuna nga iti dayta a malem ti Nobiembre 17, 1931, simmangpetak idiay Bethel sadi Bern, Switzerland. Nakikakuartoak kadagiti tallo pay ket nagtrabahoak idiay pagimprentaan, ket naadalko ti panangpaandar iti bassit a di automatiko a makina a pagimprenta. Maysa kadagiti immuna a naipakumit kaniak nga iyimprentak ket isu Ti Pagwanawanan iti Romaniano.

Maysa a Mensahe Manipud Langit!

Idi 1933 impablaak ti Sosiedad ti The Crisis, maysa a bukleta a naglaon kadagiti tallo a palawag iti radio nga impaay ni Kabsat Rutherford idiay Estados Unidos. Ni Kabsat Harbeck, ti adipen ti sanga, pinakaammuanna ti pamilia ti Bethel bayat ti pammigat maysa nga agsapa a maiwaras ti bukleta iti naisangsangayan a pamay-an. Dagiti mangipadamag a pulieto ket itinnag ti maysa nga abangan a bassit nga eroplano nga agtayab iti ngatuen ti Bern, bayat nga agtakder dagiti agibumbunannag kadagiti lansangan a mangitukon iti bukleta iti publiko. “Siasino kadakayo nga agtutubo a kakabsat ti nakasagana a lumugan iti eroplano?” inyimtuodna. “Ibagayo a dagus kadakami no kayatyo ti agboluntario.” Nagboluntarioak, ket kalpasanna inyanunsio ni Kabsat Harbeck a siak ti napili.

Iti dayta a naisangsangayan nga aldaw, kinarton a pulieto ti impanmi idiay pagpatayaban ti eroplano. Nagtugawak idiay likudan ti piloto ket impempenko dagiti pulieto iti tugaw nga adda iti batogko. Dagiti nalawag a bilin kaniak ket: Reppetem dagiti pulieto iti sagsangagasut, ket ipaspasiam nga ipuruak a saggaysa dagiti nareppet iti bangir a tawa. Ti di kinaannad mabalin nga isagidna dagiti pulieto iti likud ti eroplano, ket mangpataud dayta kadagiti parikut. Ngem nasayaat met ti pannakaaramid ti amin. Kuna dagiti kakabsat kalpasanna nga anian a ragsak ti pannakakita iti daytoy a ‘mensahe a naggapu iti langit.’ Naaddaan dayta ti matarigagayan nga epekto, ket adu a bukleta ti naipaima, uray no adu a tattao ti nagtelepono tapno ireklamoda a nagaburan ti pulieto dagiti masmasetasda.

Agyaman iti Tunggal Pribilehio ti Panagserbi

Inaldaw a nagyamanak ken Jehova gapu iti rag-o ken pannakapnek iti panagserbi idiay Bethel. Idiay kongregasion, nadutokanak a mangilukat iti Kingdom Hall, mangurnos kadagiti tugaw iti nasinop a pamay-an, ken mangikabil iti sangabaso a danum idiay lamisaan ti agpalawag. Imbilangko daytoy a dakkel a dayaw.

Idiay Bethel, ti tungpalna ket nagtrabahoak iti dakkel a makina a pagimprenta a naaramat a pangiyimprenta iti The Golden Age (Agriingkayo! itan) iti Polako. Idi 1934 nangrugikami nga agusar kadagiti ponograpo, ket timmulongak iti panangaramid kadakuada. Nakasarakak ti dakkel a rag-o iti ipapan kadagiti binalaybalay nga addaan kadagiti awit a nairekord a palawag ti Biblia. Adu a bumalay ti nasdaaw maipapan daytoy bassit nga alikamen, ket masansan aguummong ti intero a pamilia tapno agdengngeg, sadanto pumanaw a saggaysa. Inton awanen ti nabati iti pamilia, umakarak metten.

Panagtalinaed nga Aktibo Kabayatan ti Tiempo ti Gubat

Kalpasan ti Gubat Sangalubonga I, ti nakaiyanakak a Saarland ket naisina manipud Alemania ket naiturayan iti sidong ti panangiwanwan ti Liga de Naciones. Ngarud, imparuar ti Saarland dagiti bukodna a pakabigbigan a dokumento. Idi 1935 naangay ti maysa a plebesito tapno maikeddeng no tarigagayan dagiti umilina ti pannakaitiponda manen iti Alemania. Ginundawayak a sinarungkaran ti pamiliak, ta pagaammok a saanko a mabalin nga aramiden dayta no addan ti Saarland iti Nazi a panangtengngel. Ket pudno, kadagiti adu a tawen kalpasanna, awan damagkon manipud kadagiti nagannakko ken dagiti kakabsatko.

Nupay nailisi iti direkta a pannakairaman iti Gubat Sangalubongan II, naan-anay a nagbalin a naiputputong ti Switzerland bayat a sinaggaysa a sinakop ti Alemania dagiti kaparangetna a pagilian. Agiyim-imprentakami idin kadagiti literatura agpaay iti intero nga Europa malaksid iti Alemania, ngem ita saanen a maipatulod dagiti literatura. Ni Kabsat Zürcher, ti adipen ti sanga idi, kunana kadakami nga awanen ti nabati a kuarta, ket inawisnakami nga agsapul ti trabaho iti ruar ti Bethel agingga nga agsubli iti dati dagiti bambanag. Napalubosanak nga agtalinaed, nupay kasta, ta addada sumagmamano a maiyimprenta a bambanag para iti agarup sangaribo nga agibumbunannag iti daytoy a lugar.

Dinto pulos malipatan ti pamilia ti Bethel ti Hulio 5, 1940. Kalpasan unay ti pangngaldaw simmangpet ti maysa trak ti soldado. Timpuak dagiti soldado ket sinerrekda ti Bethel. Nabilinkami nga agtalinaed, ket tunggal maysa kadakami ti bambantayan ti addaan armas a soldado. Pinagtitipondakami idiay panganan bayat a nasukisok ti intero a patakder. At-atapen dagiti autoridad a sugsugsoganmi dagiti sabsabali tapno agkedkedda iti serbisio militar, ngem dida nakasarak iti aniaman a pammaneknek.

Kabayatan dagiti tawtawen ti gubat, adipenak ti kongregasion agpada idiay Thun ken Frutigen. Kaipapanan dayta nga okupado unay ti iskediolko iti ngudo ti lawas. Kada Sabado, kalpasan la unay ti pangngaldaw, agbisikletaak iti 50 a kilometro agturong idiay Frutigen, a pangidadauluak ti Panagadal ti Pagwanawanan iti rabii. Iti bigat ti Domingo kaduaek dagiti agibumbunannag idiay tay-ak ti serbisio. Kalpasanna, iti mumalem, agturongakon idiay Interlaken tapno idauluak ti panagadal ti Biblia ti maysa a pamilia idiay Spiez. Bilang panangileppas iti dayta nga aldaw, idauluak ti Panagadal ti Pagwanawanan idiay Thun.

Adalemen iti rabii, no nalpasko aminen dagiti obrak, agkantaak ken agsagawisiwak bayat ti panagsublik idiay Bern, a napno ti pannakapnek. Manmano ken addaywan dagiti lugan. Ti naturod nga aglawlaw, a naabungotan ti panes ti gubat, ket nakaul-ulimek ken nakataltalinaay, a sagpaminsan a rumimat iti lawag ti bulan. Anian ti panangpabaknang iti biagko ken panangpabaro iti pigsak dagidiay a ngudo ti lawas!

Isasarungkar Buyogen dagiti Di Ninamnama a Resulta

Idi otonio ti 1945, sinarungkarannakami ni Kabsat Knorr. Maysa nga aldaw isut’ simrek iti pabrika bayat a sitatakderak idiay pagimprentaan. “Bumabaka!” inyawagna. “Kayatmo kadi a tabunuan ti Eskuelaan ti Gilead?” Naklaatak. “No ti panagkunayo ket maikariak, maragsakanak unay nga ageskuela,” insungbatko. Dagiti imbitasion para kada Kabsat Fred Borys, Kabsat Alice Berner, ken para kaniak ket simmangpet idi primavera ti 1946. Ngem gapu ta naiyanakak idiay Saarland, awan pakaibilangak a pagilian ket ngarud kasapulan nga agaplikarak idiay Washington, D.C., E.U.A., para iti espesial a visa.

Idinto ta nasapa a napan dagiti dadduma, kasapulak nga urayen ti sungbat iti aplikasionko. Idi nangrugi ti panageskuela idi Setiembre 4, addaak pay laeng idiay Switzerland, ket ngangngani mapukawen ti namnamak. Idin immawag ti Konsulado ti E.U., a nangipakaammo kaniak a simmangpeten ti visak. Dagdagus a nangaramidak kadagiti urnos ti panagbiahe ket kamaudiananna nakagun-odak ti tiket iti barko ti soldado nga aglayag manipud Marseilles agturong idiay Nueva York. Anian a kapadasan! Ti Athos II ket napuspusek. Naikkanak ti maysa a katre iti uneg ti awan didingna a kuarto. Iti maikadua nga aldaw idiay taaw, maysa a panagbettak idiay siled ti makina ti nangpasardeng iti barko. Nagdanag dagiti pasahero ken uray dagiti tripolante, iyam-amakda nga amangan no lumnedkami. Daytoy ti nangted kaniak iti nakaskasdaaw a gundaway tapno mangasaba maipapan ti namanama ti panagungar.

Naglabas ti dua nga aldaw sada natarimaan ti barko, kalpasan dayta nabuntog ti panagdaliasatmi. Nakadanonkami idiay Nueva York 18 nga aldaw kalpasanna, tapno laeng agtalinaed idiay uneg ti barko gapu iti panagwelga dagiti trabahador idiay pagsangladan. Kalpasan dagiti panagtutulag, nakaruarkami met laengen iti barko. Tinelegramaak ti Sosiedad maipapan ti kasasaad, ket bayat a pinanawak ti aduana ken imigrasion, insaludsod ti maysa a lalaki: “Sika kadi ni Mr. Diehl?” Isut’ maysa kadagiti katulongan ni Kabsat Knorr, ket impalugannak iti biahe ti tren iti rabii agturong idiay Ithaca, asideg idiay Eskuelaan ti Gilead, ket nakagtengak sadiay nasurok nga alas otso iti sumaruno a bigat. Anian a ragsakko ta kamaudiananna nakadanonak met laengen, tapno matabunuak ti umuna nga internasional a klase ti Gilead!

Panagibtur iti Laksid dagiti Rigat

Ti panagturpos ti maikawalo a klase ti Gilead ket idi Pebrero 9, 1947, ket rimsua ti nakaro a panaggagar. Sadino ti pakaipatulodanminto? Para kaniak, “dagiti rukod ti pagbeddengan” nagtinnagda iti kabbaro a lukat a pagimprentaan ti Sosiedad idiay Wiesbaden, Alemania. (Salmo 16:6) Nagsubliak idiay Bern tapno agaplikarak kadagiti napateg a papeles, ngem dagiti nangsakop a puersa ti E.U. idiay Alemania palpalubosanda idi ti iseserrek dagiti laeng tattao a naggian sadiay sakbay ti gubat. Yantangay saanak a kasta, kasapulak ti baro a pakaitudingan manipud hedkuarter idiay Brooklyn. Daytat’ trabaho iti sirkito idiay Switzerland, ket daytat’ inawatko buyogen ti naan-anay a panagtalek ken Jehova. Ngem bayat ti panagur-urayko iti daytoy a pakaitudingan, nakiddawak a mangipasiar kadagiti tallo a kakabsat a babbai iti aglawlaw ti Bethel. Maysa kadakuada ket payunir a ti nagannak ket Marthe Mehl.

Idi Mayo 1949, impakaammok iti hedkuarter idiay Bern nga inkeddengkon nga asawaen ni Marthe ket kayatmi ti agtalinaed iti amin-tiempo a serbisio. Ania ti reaksion? Awan sabali a pribilehio no di ti panagregular payunir. Inrugimi daytoy idiay Biel, kalpasan ti kasarmi idi Hunio 1949. Saanak a napalubosan a mangipaay kadagiti palawag, ni saanmi met a mabalin ti agsapul kadagiti pagdagusan para kadagiti delegado iti sumungsungad nga asamblea, nupay inrekomendarnakami ti manangaywan ti sirkitomi maipaay iti daytoy a pribilehio. Adu ti saanen a mangkablaaw kadakami, nga ibilangdakami kas nailaksid a tattao, uray no payunirkami.

Ammomi, nupay kasta, a ti panagasawa ket saan a di nainkasuratan, isu a nagkamangkami iti kararag ken impaaymi ti panagtalekmi ken Jehova. Kinaagpaysuanna, daytoy a panangitudingda kadakami ket saan a maitunos iti panangmatmat ti Sosiedad. Daytat’ resulta laeng ti di umiso a panangiyaplikar kadagiti pagannurotan ti organisasion.

Nagsubli ni Kabsat Knorr

Idi 1951, naminsan manen binisita ni Kabsat Knorr ti Switzerland. Kalpasan a nagpalawag, naipakaammo kaniak a tarigagayanna ti makisarita kaniak. Nupay medio maam-amakak, naragsakanak ta maayatan a makakita kaniak. Insaludsodna no situtulokkami nga umawat ti maysa nga akem iti maiplanplano a pagtaengan dagiti misionero idiay Geneva. Siempre naragsakankami, nupay tagisayangenmi met ti ipapanaw idiay Biel. Iti sumaruno nga aldaw dimmanon kadakami ti sabali pay a kiddaw manipud ken Kabsat Knorr. Situtulokkami kadi a mangituloy iti trabaho ti sirkito, yantangay kasapulan daytoy ti kanayonan a panangasikaso idiay Switzerland? Immanamongkami a dagus. Ti kababalinko ket isut’ panangawat iti aniaman a maiyoprisi nga akem.

Ti aramidmi iti trabaho ti sirkito idiay makindaya a Switzerland ket nabendisionan unay. Aglugankami ti tren a mapan kadagiti kongregasion, nga awitmi dagiti isuamin a sanikuami iti dua a maleta. Masansan sabtendakami dagiti kakabsat a nakabisikleta, ta bassit kadakuada ti adda luganna kadagidi nga al-aldaw. Tawtawen kalpasanna maysa a kabsat ti nangted kadakami iti lugan, a nangpalaka bassit iti serbisiomi.

Sumagmamano a Baro a Surpresa

Anian a ragsak nga idi 1964 siak ken ni baketko ti naawis iti maika-40 a klase ti Gilead, ti maudi a klase iti nalawat’ saknapenna, sangapulo a bulan a kurso, nga ita ket napaababan iti walo a bulan. Masapul a maadal a nadaras ni Marthe ti Ingles, ket mapagraywan la unay ti pannakaaramidna iti daytoy. Naruay dagiti panangpugto no sadino ti pakaibaonanmi. Ti kababalinko ket: ‘Diak rigaten uray sadino ti pakaitudingak, basta daytat’ trabaho iti opisina!’

Ket apagpag-isu a daytat’ napasamak! Iti aldaw ti panagturpos, Setiembre 13, 1965, nadutokanak nga adipen ti sanga iti Switzerland. Agbalin a baro a kapadasan ni Marthe ti panaggian iti Bethel. Para kaniak, kaipapanan dayta ti panagsubli iti “Balay ti Dios,” saan nga idiay pagimprentaan, a nagserbiak manipud 1931 aginggat’ 1946, no di ket iti opisina. Adu a baro a banag ti masapul a masursurok, ngem babaen tulong ni Jehova nabaelak nga aramiden ti kasta.

Itataliaw

Iti intero a 60 a tawen ti amin-tiempo a serbisio, nagtalekak a naan-anay ken Jehova, kas iti kuna kaniak ni tatangko a rebbengko nga aramiden. Ket imbukbok ni Jehova dagiti nakaad-adu a bendision. Ni Marthe ket nagbalin a gubuayan ti nabileg a pammaregta kadagiti tiempo ti pannakapaay wenno no dagiti akem kasla lapunosendak, pudpudno a maysa a nasungdo a katakunaynay buyogen ti naan-anay a panagtalek ken Jehova.

Maidayaw koma ni Jehova gapu kadagiti adu a pribilehio ti serbisio a tinagiragsakko! Agserserbiak pay laeng kas manangiyurnos iti Komite ti Sanga ditoy Thun, ket sumagmamano a darasen a nagdaliasatak kas manangaywan ti sona. Aniaman ti nakiddaw nga aramidek, kankanayon a kimmitaak ken Jehova maipaay ti pannakaiwanwan. Iti laksid dagiti adu a biddut ken nagkurangak, sisasaet a patiek a pinakawannak ni Jehova baeten ken Kristo. Sapay koma ta agtultuloyak a makaay-ayo a naimbag kenkuana. Ket sapay koma ta itultuloyna ti panangiwanwan kadagiti addangko, bayat a kankanayon a kumitaak kenkuana kas “ti Diosko, isu a pagtalkak.”​—Salmo 91:2.

[Ladawan iti panid 27]

Ni Kabsat Diehl iti rugi ti karerana iti Bethel