Pudno Kadi a Napateg ti Relihion?
NAPATEG kadi ti relihion kadakayo? Nalabit, miembrokayo kadi ti maysa a relihiuso a grupo wenno simbaan? No kasta, adut’ pakaipadaanyo kadagiti tattao a nagbiag idi 1844, ti tawen nga insurat ni pilosopo nga Aleman a ni Karl Marx: “Ti relihion . . . isu ti opium dagiti tattao.” Kadagidi nga al-aldaw ngangngani amin napan kadagiti simbaan ket ti relihion naaddaan nabileg nga impluensia iti tunggal tukad ti kagimongan. Ita, daytat’ dakkel nagbaliwannan, ket bassit ti akem ti relihion wenno uray awan payen pasetna iti bibiag dagiti ginasut a milion dagiti tattao. No mapankayo iti simbaan, nalabit maysakayo laeng kadagiti sumagmamano iti komunidadyo.
Aniat’ namagbaliw? Maysa, napatanor ni Karl Marx ti kontra iti relihion a pilosopia a dakkel nagbalin nga impluensiana. Nabatad nga imbilang ni Marx ti relihion a lapped iti irarang-ay ti tao. Kunana a dagiti kasapulan ti tao ket kasayaatan pannakaragpatda babaen ti materialismo, maysa a pilosopia a di pulos mangilugar iti Dios wenno iti kadaanan a relihion. Daytoy ti nangituggod kenkuana a mangibaga: “Ti umuna a kalikagum para iti kinaragsak ti tao ket ti pannakapukaw ti relihion.”
Ti pilosopia ni Marx iti materialismo ket ad-adda pay a pinatanor ni socialista nga Aleman a ni Friedrich Engels ken ti pangulo ti Komunista a Ruso a ni Vladimir Lenin. Naawagan daytoy kas Marxismo-Leninismo. Nabiit pay, nasurok a kakatlo ti sangatauan ti nagbiag iti sidong dagiti napolitikaan a panagturay a simmurot iti dakdakkel wenno basbassit a rukod iti daytoy ateistiko a pilosopia. Adu a lallaki ken babbai ti kasta pay laeng.
Ti Idadakkel ti Sekularismo
Ngem saan laeng a ti panagwaras ti pilosopia a Komunista ti nangpakapuy iti panangtengngel ti relihion iti sangatauan. Dagiti irarang-ay kadagiti tay-ak ti siensia adda met pasetda. Kas pangarigan, ti pannakaiwarnak ti teoria ti ebolusion nangituggod kadagiti adu tapno pagduduaanda ti kaadda ti maysa a Namarsua. Ken adda pay sabsabali a makagapu.
Ti Enclyclopædia Britannica dakamatenna “ti pannakatakuat kadagiti nasientipikuan a panangilawlawag iti karkarna a dati a maipagpagapu kadagiti nangatngato ngem tao a pagtaudan” ken “ti pannakapukaw ti impluensia ti organisado a relihion manipud likmot dagiti aramid kas iti medisina, edukasion ken dagiti arte.” Dagiti irarang-ay kas kadagitoy ti nangituggod iti idadakkel ti sekularismo. Ania ti sekularismo? Daytat’ nadepinar kas “maysa a panangmatmat iti biag . . . naibatay iti panangipapan a ti relihion ken pampanunot iti relihion rebbeng a di italtalek wenno maigagara a maikkat.” Makaimpluensia ti sekularismo kadagiti Komunista ken di-Komunista a dagdaga.
Ngem ti sekularismo ken Marxismo-Leninismo saanda la nga is-isu iti panangpakapsut iti impluensia ti relihion. Dagiti relihion ti Kakristianuan rebbeng a mairamanda iti pammabasol. Apay? Agsipud ta kadagiti siniglo inabusoda ti pannakabalinda. Ken nangisuroda kadagiti doktrina a naibatay kadagiti di nainkasuratan a tradision ken natauan a pilosopia imbes nga iti Biblia. Ngarud, adu kadagiti ipastoranda ti nakapuy unay iti naespirituan tapno madaeganda ti silo ti sekularismo.
Kasta pay met, dagiti relihion a mismo iti ngangngani amin a pasetna ket simmuko iti sekularismo kamaudiananna. Iti maika-19 a siglo, dagiti relihiuso nga eskolar ti Kakristianuan namartuatda iti porma ti nangatngato a panangbabalaw a nangdadael, kadagiti adu, ti pannakapapati ti Biblia kas ti naipaltiing a Sao ti Dios. Dagiti relihion, mairaman ti Iglesia Katolika Romana, inawatna ti teoria ti ebolusion. Wen, kunkunada pay laeng a mamatida iti panamarsua. Ngem annugotenda ti posibilidad a rimmang-ay ti bagi ti tao, bayat a ti laeng kararua ti pinarsua ti Dios. Kabayatan ti 1960’s, nangpartuat ti Protestantismo iti maysa a teolohia a nangipakaammo iti “ipapatay ti Dios.” Adu a Protestante a klero kinanunonganda ti materialistiko nga estilo ti panagbiag. Pinalugodanda ti panagdenna sakbay panagasawa ken uray pay homoseksualidad. Pinatanor dagiti adu a Katoliko a teologo ti teolohia ti wayawaya, a pinaglaokda ti Katolisismo ken rebolusionario a Marxismo.
Ti Panagsanod ti Sekularismo
Ngarud, nagraira ti sekularismo, nangnangruna kabayatan ti 1960’s ken agingga iti agarup ngalay ti 1970’s. Kalpasanna nagbaliw manen dagiti bambanag. Nupay saan met, kasla adda idi isusubli ti relihion, kadagiti kangrunaan a relihion, kaaduanna. Iti intero a lubong, nasaksian ti ngudo ti 1970’s ken 1980’s ti irurusing dagiti baro a relihiuso a grupo.
Apay adda itataud ti relihion? Insalaysay ni sosiolohista a Pranses a ni Gilles Kepel a “dagiti nakaadal a gagangay a tattao . . . ipilitda a ti sekular a kultura intuggodna ida iti ngudo ti dalan ken babaen panangikagumaanda iti wayawayada manipud iti Dios, ap-apitenen ti tao ti immulada babaen iti kinatangsit ken kinabareng-bareng, nga isu ti, kinasukir, diborsio, AIDS, abuso ti droga, [ken] panagbekkel.”
Ti panagsanod ti sekularismo ti ad-adda a pimmegges manipud kallabes a kasla pannakarba ti Marxismo-Leninismo. Kadagiti adu a tao daytoy nga atiestiko a pilosopia nagbalin a mapagtalkan a relihion. Panunotenyo, ngarud, ti pannakaikuleng dagidiay nagtalek iti dayta! Maysa a ruar ti Washington Post manipud Moscow inadawna manipud dati a pangulo ti Nangato a Pagadalan ti Partido Komunista a nagkuna: “Agbiag ti maysa a pagilian saan laeng nga iti ekonomia ken institusionna, no di ket uray met iti mitolohia ken dagiti manangipasdek nga amma. Makarba iti tunggal kagimongan ti pannakatakuat a dagiti kadadakkelan a sarsaritada ket naibatay saan nga iti kinapudno no di ket iti parparbo ken ar-arapaap. Ngem isu dayta ti mapaspasarantayo itan iti kaso ni Lenin ken ti rebolusion.”
Iti panagsaona maipapan Komunista ken kapitalista a lubong, ti sosiolohista ken pilosopo a Pranses a ni Edgar Morin inannugotna: “Saantay laeng a nakita ti pannakarpuog ti naraniag a masanguanan a naipagteng kadagiti marigrigat no di pay ket nakitatay met ti pannakarba ti automatiko a natural nga irarang-ay ti sekular a kagimongan, a sadiay ti siensia, panagrason, ken demokrasia addaan koma ti automatiko nga idudur-as. . . . Awan maipasiguro itan nga irarang-ay. Ti ninamnamatayo a masanguanan narpuogen.” Kasta ti awang a rikrikna dagiti adu a namati kadagiti panagregget ti tao a mamataud iti nasaysayaat a lubong nga awan ti Dios.
Napabaro nga Interes iti Relihion
Pagbalbalinen itan daytoy a sangalubongan a rikna ti di panagar-arapaap dagiti adu nga indibidual tapno mabigbigda ti panagkasapulan iti naespirituan a dasig ti bibiagda. Makitada ti panagkasapulan iti relihion. Ngem dida mapnek kadagiti kangrunaan a relihion, ken dadduma ti agduadua maipapan kadagiti baro a relihion—pakairamanan dagiti mangngagas a kulto, dagiti karismatiko a grupo, babassit a sekta, ken uray grupo dagiti managdayaw ken Satanas. Ti relihiuso a kinapanatiko ket sumaksaknap met. Ala, wen, medio sumubsubli ti relihion. Ngem ti kasta kadi nga isusubli iti relihion makapasayaat iti sangatauan? Ngarud, amin kadi a relihion pudno nga ipaayna dagiti naespirituan a kasapulan ti tao?
[Ladawan iti panid 3]
“Ti relihion isu ti sennaay ti naparigat a parsua, ti leddaang ti awan ayatna a lubong, ken ti kararua ti awan asina a kasasaad. Daytoy ti opium dagiti tattao”
[Credit Line]
Retrato: New York Times, Berlin—33225115
[Ladawan iti panid 4]
Imbilang da Vladimir Lenin (iti ngato) ken Karl Marx ti relihion kas lapped iti irarang-ay ti tao
[Credit Line]
Musée d’Histoire Contemperaine—BDIC (Universitiés de Paris)
[Ladawan iti panid 5]
Ti Marxista-Leninista a kapanunotan namangon nangato a panginanamaan kadagiti puso ti minilion a tao
[Credit Line]
Musée d’Histoire Contemperaine—BDIC (Universitiés de Paris)
[Picture Credit Line iti panid 2]
Akkub iti parupa: Garo Nalbandian