Ni Jehova ti Pagtalkak Nanipud Kinaubingko

KAS INSALAYSAY NI BASIL TSATOS

Tawen 1920 idi; ti lugar, iti katurturodan ti Arcadia iti napintas a Peloponnisos, Grecia. Naidalitak nga agsagsagaba iti pagbutbutngan a trangkaso Español nga agsaksaknap idi iti lubong.

TUNGGAL aguni ti kampana iti simbaan, ammok lattan nga adda manen pimmusay a biktima. Siak kadi ti sumaruno? Agyamanak ta naimbaganak, idinto ta riniwriw ti natay. Nupay agtawenak laeng idi iti walo, malaglagipko pay laeng daytoy nakabutbuteng a kapadasan.

Idi Mangrugi a Maseknanak Kadagiti Naespirituan a Banag

Di nagbayag, natay ni Apongko a lakay. Kalpasan ti pumpon, malagipko ti yaasideg ni Nanang kadakami a dua ken ni adingko a babai iti balkon ti balaymi. Awan duadua a kayatnakami a liwliwaen, siuulimek a kinunana: “Kasta a talaga, annakko, lumakay wenno bumakettay amin ken agtungpal iti ipapatay.”

Nupay siaalumamay ti panangibagana iti dayta, nariribukanak iti imbagana. ‘Ania metten! Di nainkalintegan dayta!’ kinunak iti nakemko. Ngem naragsakankami a dua idi innayon ni Nanang: “Ngem inton agsubli ti Apo, pagungarenna dagiti natay, ket saantayton a matay!” Anian a makaliwliwa!

Manipud idin interesadoak unay a makaammo no kaano a dumteng dayta a naragsak a panawen. Adu ti nagdamdamagak, ngem awan ti nakaibaga kaniak, ken saanda pay ketdi nga interesado a pagsasaritaan dayta.

Iti maysa nga aldaw idi agarup 12 ti tawenko, nakaawat ni tatangko iti maysa a libro manipud iti manongna nga agnanaed idiay Estados Unidos. Napauluan dayta iti The Harp of God, nga impablaak ti Watch Tower Bible and Tract Society. Kinitak dagiti linaonna, ket napaisemak idi makitak ti kapitulo a “Ti Panagsubli ti Apotayo.” Napalalo ti gagarko a nangbasa iti dayta, ngem naupayak ta saan a nadakamat ti tawen ti panagsubli. Nupay kasta, impakita dayta a libro nga asidegen ti panagsublina.

Iti saan a nabayag, nagbasaak iti haiskul ket impasnekko ti panagadalko. Nupay kasta, pasaray patulodannak ti ulitegko nga adda idiay America kadagiti kopia Ti Pagwanawanan, a pagay-ayatko a basaen. Kasta met, Dinomingo a tumabunoak iti Sunday school. Masansan nga umay ti obispo ket kasaritanakami.

Iti maysa a Domingo, napalalo ti pungtot ti obispo ket kinunana: “Punpunnuen dagiti sangsangaili ti siudadtayo kadagiti publikasion a maikontra iti simbaan.” Kalpasanna intag-ayna ti maysa a kopia Ti Pagwanawanan sana impukkaw: “No adda masarakanyo a publikasion a kas itoy idiay balayyo, iyegyo iti simbaan, ket puorakto ida.”

Dinillawko ti tono ti timekna, nangruna ti managibales a kababalinna. Isu a diak timmulok iti kayatna a mapasamak. Nupay kasta, sinuratak ti ulitegko ken indawatko a dinakon patulodan kadagiti publikasion ti Watch Tower. Ngem inut-utobko latta ti panagsubli ni Kristo.

Rumayray ti Interesko Kadagiti Naespirituan a Banag

Idi dumteng ti bakasion iti kalgaw, inruarko ti maletak a pangikargaak kadagiti kawesko. Iti uneg adda tallo a bokleta nga impablaak ti Watch Tower Society. Diak idi nadnadlaw dagitoy. Ti maysa ket napauluan Where Are the Dead?

‘Kasla makapainteres, a,’ kinunak iti nakemko. Nalagipko ti ballaag ti obispo, ngem binasak latta a naimbag dagiti bokleta tapno birukek dagiti kamali nga impagarupko a linaon dagitoy. Nangalaak iti lapis ket siaannad a rinugiak ti nagsukimat. Naklaatak ta kasla pudno ti amin nga ibagbaga dagiti bokleta, ken naglaon kadagiti kasuratan, iti kasta masukimat ti managbasa ti Biblia.

Yantangay awan ti Bibliami, nagduaduaak amangan no binallikug dagiti nagsurat ti kaipapanan dagiti kasuratan tapno maipapatida ti kapanunotanda. Isu a sinuratak ti ulitegko ken kiniddawko a patulodannak iti maysa a kopia ti kompleto a Biblia. Pinatulodannak a dagus iti Biblia. Namindua nga inungpotko a binasa, ket nupay adu ti diak maawatan, natukay ti interesko iti libro a Daniel ken Apocalipsis. Kayatko a matarusan dagiti padto a linaon dagitoy, ngem awan ti mabalin a pagpatulongak.

Naturposko ti panageskuelak idi 1929, ket di nagbayag pinatulodannak manen ti ulitegko nga adda idiay America kadagiti kopia Ti Pagwanawanan. In-inut a rimmayray ti ganasko a mangbasbasa kadagitoy ket kiniddawko kenkuana a regular a patulodannak. Rinugiak metten nga inranud kadagiti sabsabali ti namnama iti masanguanan a maad-adalko kadagiti magasin. Ngem adda dakkel a namalbaliwan ti biagko.

Naespirituan nga Irarang-ay Idiay Burma

Immakar idiay Burma (Myanmar itan) dagiti kakabsat a lallaki ni nanang, ket inkeddeng ti pamiliami a no sumurotak kadakuada, umadu ti kapadasak ken nalabit makaipasdekak pay iti nasayaat a negosio. Kayatko a makita ti Oriente, isu a magagaranak a makapan sadiay. Idiay Burma, umaw-awatak pay laeng Ti Pagwanawanan manipud iti ulitegko, ngem awan a pulos ti nasarakak nga Estudiante ti Biblia, kas awag idi kadagiti Saksi ni Jehova.

Iti maysa nga aldaw kasta unay ti ragsakko a nakabasa iti pakaammo Ti Pagwanawanan maipapan kadagiti libro a Light, dua a tomo a nangilawlawag iti libro ti Biblia nga Apocalipsis. Naammuak met a ti aktibidad dagiti Estudiante ti Biblia idiay Burma ket imatmatonan ti sanga ti Watch Tower Society idiay India, a masarakan idiay Bombay. Nagsuratak a dagus tapno agkiddaw kadagiti libro a Light, ken indawatko metten a mangibaonda kadagiti Estudiante ti Biblia idiay India a mangasaba idiay Burma.

Simmangpet a dagus dagiti libro babaen ti koreo, ket kalpasan ti makalawas wenno nasursurok pay, sinarungkarandak dagiti lokal nga Estudiante ti Biblia a taga-Burma. Maragsakanak a makaammo nga adda maysa a bassit a grupo kadakuada iti pagnanaedak idiay Rangoon (Yangon itan), ti kabisera ti Burma. Inawisdak a tumabuno iti regular a panagadalda iti Biblia ken kasta met kumuyog kadakuada a mangasaba iti binalaybalay. Medio agkedkedak idi damo ngem idi agangay kaykayatkon ti mangiranud ti pannakaammo iti Biblia kadagiti Buddhista, Hindu, ken Muslim, kasta met kadagiti maaw-awagan Kristiano.

Nangibaon ti sanga ti India iti dua nga amin-tiempo a ministro (maaw-awagan payunir) idiay Rangoon, da Ewart Francis ken Randall Hopley. Agpadada a taga-Inglaterra ngem adu a tawen a nagserbida idiay India. Kasta unay ti panangparparegtada kaniak, ket idi 1934, nabautisaranak kas simbolo ti dedikasionko ken Jehova.

Natured a Saksi

Idi agangay nangibaon ti sanga ti India iti ad-adu pay a payunir idiay Burma. Nangasaba ti dua kadakuada, da Claude Goodman ken Ron Tippin, iti maysa nga estasion ti tren ket nakasaoda ni Sydney Coote, ti hepe ti estasion. Inawatna dagiti libro, binasana, ket rinugianna a sinuratan ti naasawaan a manangna, ni Daisy D’Souza, idiay Mandalay. Pagay-ayatna met a basaen dagiti libro ket nagkiddaw iti ad-adu pay.

Naisangsangayan ti kinatured ni Daisy, dati a napeklan a Katoliko. Sinarsarungkaranna dagiti kaarrubana tapno iranudna dagiti bambanag a maad-adalna. Idi binisita ti padi ti parokia, a nagsaludsod no apay a saanen a makimismisa, impakitana iti padi a saan a suportaran ti Biblia ti isursurona, kas iti umap-apuy nga impierno.

Kamaudiananna, sinaludsod ti padi: “Adun a tawen nga isursurok kadakuada ti umap-apuy nga impierno, kasanok ngarud nga ibaga ita kadakuada nga awan ti kasta a lugar? Awanton a, ti mayat nga umay idiay simbaan.”

“No napudnokayo a Kristiano,” insungbat ni Daisy, “ti pudno ti isuroyo kadakuada, uray no ania ti pagbanaganna.” Sana innayon: “No madikayo, siak ti mangisuro!” Ket kasta nga agpayso ti inaramidna.

Naggigiddankami a nabautisaran kada Dick ken Daisy ken ti dua nga inauna nga annakda a babbai idiay Rangoon. Kalpasan ti tallo a tawen, idi 1937, inkallaysak ti maikadua a balasangda, ni Phyllis.

Panagkamang Idiay India

Rinaut dagiti Hapones ti Burma idi Gubat Sangalubongan II, ket natnag ti Rangoon idi Marso 8, 1942. Napilitan dagiti ganggannaet a sibilian nga agkamang a dagus idiay India. Ginasut ti nangikagumaan nga aglibas a lumasat kadagiti kabakiran, ngem adu ti natay bayat ti panagdaliasatda. Personal a naam-ammok ti opisial a mangimatmaton iti ipapanaw, isu a nakaalaak kadagiti tiket iti maysa kadagiti maudi a barko a pangkargada nga agluas manipud Rangoon nga agturong idiay Calcutta. Maladingitankami amin a nangpanaw iti balay ken iti kaaduan a sanikuami iti panagdardarasmi. Sinakop dagiti Hapones ti Burma manipud 1942 agingga iti 1945.

Bassiten ti kuartami idi sumangpetkami idiay India, ken narigat ti agbiruk iti panggedan. Nagbanag daytoy iti pannakasubok ti pammati. Naam-ammok ti maysa nga opisial a Briton a nangidiaya kaniak iti trabaho a dakkel ti sueldo ken para sibilian, ngem kaipapanan daytoy ti panagserbi kas paset ti establisimiento militar. Iti tulong ni Jehova, nabalinak a pinagkedkedan ti diaya ket iti kasta nasalimetmetak ti nadalus a konsiensia kas maysa a Kristiano. (Isaias 2:2-4) Iti dadduma pay a wagas, nariknami ti naayat nga ima ni Jehova.

Nagtaengkami idiay New Delhi, ti kabisera ti India. Narigat ti agsapul iti pagnaedan sadiay. Nupay kasta, nakasapulkami iti nalawa nga apartment iti sentro a mismo ti siudad. Addaan dayta iti nalawa a salas nga addaan bukod a pagserkan, ket daytoy a siled ti nagserbi a Kingdom Hall ti Delhi Congregation dagiti Saksi ni Jehova iti simmaruno a sumagmamano a tawen. Nupay kasta, gapu iti pannakaiparit dagiti amin a publikasion ti Watch Tower Society idi 1941 idiay India, saankami a nakagun-od kadagiti literatura ti Biblia.

No Kasano a Naikkat ti Pannakaparit

Iti maysa a Domingo idi 1943, nakaawat dagiti nakigimong ken nakimisa kadagiti simbaan idiay Delhi iti polieto a pinirmaan ti 13 a klero ti nagduduma a simbaan. Kastoy ti ballaagna: “DAKAYO NGA UMILI TI DELHI AGALUADKAYO KADAGITI SAKSI NI JEHOVA.” Ti pammabasolda ket naparitantayo idiay India gapu kadagiti politikal a rason.

Iti pammalubos ti sanga nga opisina idiay Bombay, nangimaldit ken nangiwaraskami a dagus iti polieto a nangibutaktak kadagiti klero. Yantangay siak idi ti manangidaulo a manangaywan, naimaldit ti nagan ken direksionko iti baba ti polieto a naglaon kadagiti agkakadagsen a sao. Di nagbayag, idi maduktalan ti maysa a polis nga agiwarwaraskami ken ni Margrit Hoffman kadagiti polieto, tiniliw ken imbaluddakami. Nupay kasta, naruk-atankami met laeng babaen ti piansa.

Iti saan a nabayag, bayat a mangaskasaba, natumpongan ni Margrit ti pagtaengan ni Sir Srivastava, maysa a nalatak a ministro iti gabinete ti viceroy ti India. Pinasangbay ni Sir Srivastava, ket bayat ti panagpatangda, imbagana kenkuana a di nainkalintegan ti pannakaiparit dagiti literaturatayo idiay India. Iti dayta met la nga aldaw naam-ammo met ni Margrit ti maysa a kameng ti parliamento a naggapu iti estado ti Madras. Adda iti siudad tapno tumabuno iti miting ti parliamento. Dinakamat ni Margrit kenkuana ti di nainkalintegan a pannakaiparit dagiti literaturatayo, ket inkari ti nasao nga opisial nga idatagnanto dayta a banag iti umay a mitingda.

Agpapaayak idi kas physiotherapist iti maysa a lokal a hospital. Bueno, nairana nga adda rikriknaen ni Sir Srivastava, ket siak ti imbaon ti hospital a mangkita no makatulong kenkuana ti physiotherapy. Mannakigayyem a tao ni Sir Srivastava, ket bayat ti panagsarsaritami, nadakamatko a siak ken ni Miss Hoffman ket naruk-atan iti pagbaludan babaen ti piansa. Inlawlawagko a dagiti klero ti nangipamuspusan iti pannakaiparit dagiti literaturatayo ti Biblia iti politikal a rason nupay pulos a ditay makinamin iti politika. Ti pannakabagimi iti sanga, ni Edward Skinner, intuloyko a kinuna, kiniddawna a mainterbiu koma tapno mailawlawagna ti takdertayo, ngem saan a napatgan.

Kalpasan ti sumagmamano nga aldaw, kinuna ni Sir Srivastava kaniak: “Sumagmamano laengen nga aldaw ket agretiron ni Mr. Jenkins [ti opisial ti gobierno a bumusbusor iti trabahotayo]. Ni Sir Francis Mudie ti sumukat kenkuana. Ibagam ken ni Mr. Skinner nga umay ditoy, ket yam-ammokto ken ni Sir Francis.”

Inyurnos ni Sir Srivastava ti miting kas inkarina. Kabayatan ti miting, kinuna ni Sir Francis Mudie ken ni Kabsat Skinner: “Awan ti maikarik kenka, ngem usigek a naimbag dayta a banag.” Yantangay sumagmamano laengen nga aldaw ket aglukaten ti parliamento, nagbati ni Kabsat Skinner tapno maammuanna ti resulta. Kas imbagana, timmakder ti kameng ti parliamento a naggapu iti Madras ket sinaludsodna: “Pudno kadi a naparitan dagiti publikasion ti Watch Tower Bible and Tract Society gapu kadagiti politikal a rason?”

“Saan, naipatungpal ti pannakaparit kas panagannad,” insungbat ni Sir Francis Mudie, “ngem inkeddengen ti gobierno a waswasen ti pannakaparit.”

Napalaus ti ragsakmi idi madamagmi dayta! Kalpasan ti makalawas nakaawat ti sanga nga opisina ti Bombay iti surat a mangpatpatalged a naikkaten ti pannakaparit.

Panagsubli Idiay Burma a Dinadael ti Gubat

Naisubli ti turay a Briton idiay Burma kalpasan ti Gubat Sangalubongan II. Sangapulokami amin a Saksi a nagsubli idiay Rangoon kalpasan ti sumagmamano a bulan. Maragsakankami a nakakita manen iti sumagmamano a natda a lokal a Saksi. Nakaay-ay-ay ti kasasaad ti pagilian. Naguped dagiti serbisio publiko, agraman ti elektrisidad ken transportasion a para publiko. Isu a gimmatangkami iti maysa a dyip iti militaria ket dayta ti pinangbunagmi kadagiti tattao a tumabuno kadagiti gimong a binuangaymi di nagbayag kalpasan ti panagsublimi.

Nangitukon ti maysa nga interesado a tao iti daga kadakami, ket iti tulong dagiti naimbag a tattao sadiay, nangbangonkami iti dakkel a Kingdom Hall. Dadakkel a kawayan dagiti adigina, sawali dagiti didingna, ken pan-aw ti atepna. Idi Abril 1947, bayat ti ibibisitada idiay Rangoon, immay ditoy da Nathan H. Knorr, ti presidente idi ti Watch Tower Society, ken ti sekretariona, ni Milton G. Henschel, ket nagpalawagda. Sangapulo ket siam amin ti Saksi idi idiay Burma. Ngem 287 ti timmabuno iti palawag publiko ni Kabsat Knorr, a naangay idiay New Excelsior Theater!

Inkeddengmi ti Agnaed Idiay Australia

Idi Enero 4, 1948, nagbalin nga independente ti Burma manipud iti Gran Britania, ket kinaykayat ti kaaduan nga Europeo a panawan ti pagilian. Kalpasan ti panangut-utobmi a buyogen ti kararag, inkeddengmi ken Phyllis nga ikuyog ti balasangmi ket umakarkami idiay Australia. Nagtaengkami idiay Perth, ti kabisera ti Lumaud nga Australia.

Maladingitankami unay a nangpanaw manen iti Burma, ket iti daytoy a gundaway, permanenten. Pasaray makaawatkami kadagiti surat manipud kadagiti patpatgenmi a kakabsat sadiay, ket maragsakankami a makaammo a rumangrang-ay latta ti trabaho ti Pagarian iti dayta a pagilian.

Manipud 1978, iti las-ud ti uppat a tawen naragsakankami a nagserbi kadagiti amin a Griegot’-pagsasaona a kongregasion kadagiti kangrunaan a siudad ti Australia. Kaipapanan daytoy ti nawatiwat a panagdaliasat, yantangay nasurok a 4,200 a kilometro ti kaadayo ti makinlaud a kosta iti makindaya a kosta daytoy naglawa a pagilian. Nagangayanna, kimmapsut ti salun-atmi gapu ta nagduduma ti klima kadagiti estado a napananmi. Isu a nagnaedkami manen idiay Perth, a sadiay agserserbiak agpapan ita kas panglakayen iti maysa kadagiti 44 a kongregasion iti dayta a siudad.

Iti panaglabas dagiti tawen, kumudkudrep latta ti panagkitak, ken diak unay makabasan. Ngem, iti laksid dagiti parikutmi iti salun-at, ubing pay laeng dagiti pusomi. Ur-urayenmi a dua a buyogen ti panagtalek ti naragsak nga aldaw inton amin dagiti agbuteng ken Jehova makitadanto ti raniag ti paraburna a ‘lumgak, agraman dagiti mangpasalun-at a payakna; ket rummuar ken aglagto[kaminto] a kas kadagiti napalukmeg nga urbon ti baka.’​—Malakias 4:2.a

[Footnote]

[Ladawan iti panid 24]

Ti pamiliak agraman da Kabsat Henschel ken Knorr idiay Burma (Myanmar) idi 1947

[Ladawan iti panid 25]

Ni Basil Tsatos ken ni baketna a Phyllis, idiay Australia