Dagiti Kulto—Ania Aya Dagitoy?
PEBRERO 28, 1993—rinaut ti nasurok a sangagasut a pannakabagi ti linteg ti maysa a compound dagiti pasdek a pagnanaedan ti adu a lallaki, babbai, ken ubbing. Panggepda a rikisaen dagiti saan a lisensiado nga armas ken tiliwen ti maysa a maatap a kriminal. Nupay kasta, naklaat dagiti pannakabagi ti linteg idi sabten ida dagiti sumanengseng a bala nga aggapu iti uneg dagiti pasdek. Nakirupakda.
Sangapulo ti natay ken sumagmamano ti nasugatan iti daytoy nga engkuentro. Iti simmaruno a 50 nga aldaw, inalikubkob ti ginasut a pannakabagi ti linteg dagiti pasdek. Addaanda iti umdas a paltog a makiranget. Nagtungpal dayta iti nabara a dangadang a nakatayan ti 86 a tao, a pakairamanan ti di kumurang a 17 nga ubbing.
Ngem siasino ti kabusor? Maysa nga armado a sindikato ti droga? Maysa a bunggoy dagiti gerilya? Saan. Kas mabalin a pagaammoyo, ti “kabusor” ket maysa a grupo dagiti relihiuso a tattao a miembro ti maysa a kulto. Gapu iti nakaam-ames a napagtengda, naiturong ti imatang ti lubong iti di madmadlaw a komunidad iti tanap ti makintengnga a Texas, E.U.A. Napno ti warnakan kadagiti report, panangamiris, ken komento maipapan iti kinapeggad dagiti panatiko a kulto.
Napalagipan ti publiko maipapan kadagiti napalabas a pasamak a dagiti panguluen ti kulto intuggodda dagiti miembroda iti ipapatay: dagiti panangpapatay ni Manson idi 1969 idiay California; ti ragup a panagpakamatay dagiti kameng ti kulto idiay Jonestown, Guyana, idi 1978; ti panangpapatay ken panagpakamatay nga inmaniobra ti panguluen ti maysa a kulto a ni Park Soon-ja ti Korea idi 1987, a nagbanag iti ipapatay ti 32 a miembro. Numona ta imbagbaga ti kaaduan kadagitoy a tattao a Kristianoda ken mamatida iti Biblia.
Di pakasdaawan a karimon dagiti adu a mangraraem iti Biblia kas Sao ti Dios ti agdadata a di umiso a panangaramat dagitoy a kulto iti Kasuratan. Kas banagna, kadagiti napalabas a tawen ginasut nga organisasion ti nabuangay a mangsiput kadagiti kulto ken mangibutaktak kadagiti napeggad nga aramidda. Impadles dagiti eksperto a mangad-adal kadagiti kulto a ti isasangbay ti baro a milenio kalpasan ti sumagmamano a tawen laengen mabalin a tignayenna ti panagadu dagiti kulto. Kuna ti maysa a pagiwarnak a sigun kadagiti grupo a kontra kadagiti kulto, adda rinibu a kulto “a sidadaan a mangtengngel iti bagi ken panunotmo, mangdadael iti kararuam. . . . Manmano ti armado ngem maibilang a napeggad ti kaaduan. Allilawendaka ken alaenda ti kuartam ken dagiti sanikuam, asawaen ken ipumpondaka.”
Ania Aya ti Kulto?
Ti termino a “kulto” ket us-usaren dagiti adu a mabalin a saan a makaammo a naan-anay iti kaipapananna. Tapno malapdan ti pannakariro, likliklikan dagiti dadduma a teologo nga aramaten dayta a termino.
Inlawlawag ti The World Book Encyclopedia a “kadawyanna, ti termino a kulto tuktukoyenna ti aniaman a kita ti panagdayaw wenno panangannurot iti ritual.” Babaen dayta a pagrukodan, maibilang amin a relihiuso nga organisasion kas kulto. Nupay kasta, iti kaaduan a pannakaaramatna ita, addaan ti sao a “kulto” iti naiduma a kayulogan. Kinuna ti isu met laeng nga enciclopedia a “sipud idi ngalay ti 1900’s, ti panaglatak dagiti kulto binaliwanna ti kayulogan ti termino. Itatta, agaplikar ti termino kadagiti grupo a sumursurot iti maysa a sibibiag a panguluen a mangitantandudo kadagiti baro ken karkarna a doktrina ken aramid.”
Iti pananganamongna iti kadawyan a pannakaaramat ti termino, inlawlawag ti magasin a Newsweek a dagiti kulto ket “kaaduanna babassit ken panatiko a grupo a ti pakabigbigan ken panggep dagiti miembroda namuon iti maysa a tao a nalaing a mangallukoy.” Kasta met, kinuna ti magasin nga Asiaweek a “saan a nalawag ti mismo a termino [a kulto], ngem masansan a tuktukoyenna ti maysa a baro a pammati a naisentro iti maysa a panguluen a nalaing a mangallukoy, a masansan nga agak-aklon kas Dios.”
Ipamatmat met ti sasao a naaramat iti nagtipon a resolusion ti maika-100 a Kongreso ti Estado ti Maryland, E.U.A., ti makapalais a kaipapanan ti termino a kulto. Sagudayen ti resolusion a “ti kulto ket maysa a grupo wenno tignay a mangiparparangarang iti nalabes a debosion iti maysa a tao wenno kapanunotan ken mangar-aramat kadagiti di maawat a nasikap a pamay-an ti panangallukoy ken panangsabidong iti panunot tapno matungpal ti panggep dagiti panguluen daytoy.”
Nalawag, dagiti kulto kadawyanna a tumukoy kadagiti relihiuso a grupo nga addaan kadagiti radikal a kapanunotan ken aramid a maisupadi iti maawat ita kas normal a sosial a kababalin. Masansan a nalimed ti panangannurotda iti relihionda. Adu kadagitoy a kulto ti aktual a suminsina iti kagimongan. Mabalin nga awan kondisionna ken naipamaysa ti debosionda iti maysa a natauan a panguluen. Masansan a pagtangsit dagitoy a panguluen ti panangpili kano ti Dios kadakuada wenno ti pannakaibilangda pay ketdi a dios.
No dadduma, tukoyen dagiti organisasion a kontra kadagiti kulto ken ti media dagiti Saksi ni Jehova kas maysa a kulto. Adu a pagiwarnak iti di pay nabayag ti nangiraman kadagiti Saksi kadagiti relihiuso a grupo a pagaammo gapu kadagiti mapagduaduaan nga aramidda. Ngem umiso aya a tukoyen dagiti Saksi ni Jehova kas maysa a bassit ken panatiko a relihiuso a grupo? Masansan a suminsina dagiti miembro ti kulto kadagiti gagayyem, pamilia, ken uray iti kagimongan. Kasta aya dagiti Saksi ni Jehova? Mangar-aramat aya dagiti Saksi kadagiti makaallilaw ken di maawat a pamay-an ti panangawis kadagiti miembro?
Pagaammo a mangar-aramat dagiti panguluen ti kulto kadagiti nasikap a pamay-an ti panangtengngel iti panunot dagiti pasurotda. Adda aya aniaman a pammaneknek nga ar-aramiden dagiti Saksi ni Jehova daytoy? Nalimed aya ti panagdaydayawda? Sumursurot ken agrukrukbabda aya iti maysa a natauan a panguluen? Maysa aya a kulto dagiti Saksi ni Jehova?
[Picture Credit Line iti panid 3]
Jerry Hoefer/Fort Worth Star Telegram/Sipa Press