Dagiti Ramut ti Ateismo

AGBIBIAGTAYO iti planeta a napno iti krisis; inaldaw a mapatalgedan a pudno dayta no taldiapantay ti paulo ti damdamag. Ti nakaro a kasasaad ti lubongtayo pagduaduaenna ti adu maipapan iti kaadda ti Dios. Dagiti dadduma, nga agkunkuna nga ateistada, ilibakda pay ti kaaddana. Kastakay met kadi?

Ti panamati wenno di panamati iti Dios apektaranna unay ti panangmatmatyo iti masanguanan. No awan ti Dios, ti panagtalinaed ti sangatauan ket naan-anay nga adda iti ima ti tao​—maysa a nalidem a kapanunotan, no usigentayo ti makadadael a kabaelan ti tao. No talaga a patienyo nga adda Dios, ngarud nalabit nga awatenyo nga adda panggep ti biag iti rabaw daytoy a planeta​—maysa a panggep a matungpalto pay laeng.

Nupay no di naglaylayon iti intero a historia ti pannakailibak ti kaadda ti Dios, kadagiti laeng napalabas a siglo a nagsaknap ti kinapopular ti ateismo. Ammoyo kadi no apay?

Pannakaawat Kadagiti Ramut

Nagngayed a matmatan ti maysa a kayo a natayag. Kaskasdi, dagiti bulong, sanga, ken puon[na] laeng ti makita ti mata. Dagiti ramut​—ti gubuayan ti biag ti kayo​—ket nailemmeng iti uneg ti daga.

Kasta ti kayarigan ti ateismo. Kas iti natayag a kayo, timmayag a nakangayngayed ti panangilibak iti kaadda ti Dios sakbay ken kabayatan ti maika-19 a siglo. Naadda ngata ti biag ken ti uniberso no awan ti maysa a supernatural a Nagtaudan? Panangsayang kadi ti tiempo ti panagdayaw iti kasta a Namarsua? Napigsa ken nalawag ti sungbat dagiti kangrunaan a pilosopo idi maika-19 a siglo. “No kasano a ditay kasapulanen ti moral a kodigo, ditay met kasapulanen ti relihion,” kinuna ni Friedrich Nietzsche. “Ti relihion ket ar-arapaap ti natauan nga isip,” impatalged ni Ludwig Feuerbach. Ken situtured nga imbaga ni Karl Marx, a dagiti suratna nakaimpluensia unay kadagiti simmaganad a dekada: “Kayatko a pawadwaden ti wayawaya ti panunot manipud iti pannakaikawar iti relihion.”

Umariwekwek dagiti nasdaaw. Nupay kasta, ti naawatanda ket bulbulong, sangsanga, ken puon laeng ti ateismo. Naisaad dagiti ramutna ken agrusrusingen sakbay pay a nangrugi ti maika-19 a siglo. Ti nakaskasdaaw unay, tinaraken dagiti relihion ti Kakristianuan ti moderno nga itatarubo ti ateismo! Kasano a kasta? Gapu iti kinarinukerda, ginargari dagitoy a narelihiusuan nga institusion ti dakkel a pannakaupay ken isusupiat.

Naimula Dagiti Bukel

Kabayatan ti Edad Media, nairut ti panangtengngel ti Iglesia Katolika kadagiti pasurotna. “Kasla awan kabaelan ti herarkia a mangasikaso iti naespirituan a kasapulan ti tattao,” kuna ti The Encyclopedia Americana. “Dagiti klero a nangatngatot’ saadda, nangruna dagiti obispo, ket naalada manipud iti natatan-ok a tattao ket imbilangda dagiti posisionda kas gubuayan ti dayaw ken pannakabalin.”

Pinadas ti dadduma, kas kada John Calvin ken Martin Luther a repormaen ti iglesia. Nupay kasta, saan a kanayon a kas iti pamay-an ni Kristo dagiti pamay-anda; minarkaan ti panangipawil ken panangibuyat ti dara ti Repormasion. (Idiligyo ti Mateo 26:52.) Nadawel unay ti dadduma nga iraraut ta tallo a siglo kalpasanna insurat ni Thomas Jefferson, ti maikatlo a presidente ti Estados Unidos: “Ad-adda a mapakawan ti pammati nga awan a pulos ti dios, ngem ti panangtabbaaw kenkuana babaen kadagiti makapasidduker a kababalin ni Calvin.”a

Nalawag, saan a naisubli ti Repormasion ti nadalus a panagdaydayaw. Nupay kasta, kinissayanna ti pannakabalin ti Iglesia Katolika. Saanen a naan-anay ti panangtengngel ti Vaticano iti relihiuso a pammati dagiti tattao. Adut’ nakikappon kadagiti kabuangbuangay a sekta ti Protestante. Dagiti dadduma, nga inupay ti relihion, dinayawda ti isip ti tao. Rimsua ti liberal a kababalin, a nangpanuynoy iti nadumaduma a kapanunotan maipapan iti Dios.

Timmarubo ti Panagduadua

Idi maika-18 a siglo, kadawyan a naidayaw ti nasaririt a panagpampanunot kas solusion dagiti parikut ti lubong. Kinuna ti pilosopo nga Aleman a ni Immanuel Kant a malaplapdan ti panagrang-ay ti tao gapu ti panagpaidalanna iti politika ken relihion. “Dika agbuteng a mangammo!” indagadagna. “Situtured nga usarem ti bukodmo a kinasaririt!”

Iladawan daytoy a kababalin ti Enlightenment (Pannakalawag), a maaw-awagan met iti Age of Reason. Nagpaut iti maika-18 a siglo, namarkaan daytoy a panawen iti di malapdan a panagbirok iti pannakaammo. “Sinuktan ti panagduadua ti bulsek a pammati,” kuna ti libro a Milestones of History. “Napagduaduaan amin dagiti kadaanan a tradisional a pammati ken ug-ugali.”

Maysa kadagiti nausig a ‘daan a tradisional a pammati’ isu ti relihion. “Binalbaliwan dagiti tattao ti panangmatmatda iti relihion,” kuna ti libro a The Universal History of the World. “Saandan a mapnek kadagiti naikari a gunggona idiay langit; dumawdawatda iti nasaysayaat a biag ditoy daga. Nangrugin a mapukaw ti pammatida iti naisangsangayan a pannakabalin.” Kinapudnona, kinagura ti kaaduan a pilosopo ti Enlightenment ti relihion. Pinabasolda nangruna dagiti mabisin iti pannakabalin a papangulo ti Iglesia Katolika gapu ta binaybay-anda dagiti tattao nga awan ammoda.

Gaput’ di pannakapnek iti relihion, adu kadagitoy a pilosopo ti nagbalin a deist; mamatida iti Dios ngem impatangkenda a di maseknan iti tao.b Sumagmamano ti nagbalin a nalatak nga ateista, kas ken ni pilosopo a Paul Henri Thiry Holbach, a nangikuna a ti relihion ket “gubuayan dagiti pannakasinasina, kinamauyong, ken krimen.” Bayat a naglabas ti tawtawen, immadu pay ti nauma iti Kakristianuan ken immanamong iti karirikna ken kapanunotan ni Holbach.

Anian ta pinapartak ti Kakristianuan ti panagsaknap ti ateismo [imbes a parmekenna koma]! “Dagiti Simbaan isut’ daga ti ateismo,” insurat ti propesor ti teolohia a ni Michael J. Buckley. “Nakaro ti pannakasair ti konsiensia ken pannakarurod dagiti Lumaud gapu kadagiti organisado a relihion. Dinadael dagiti Iglesia ken sekta ti Europa, inyurnosda a sisisikap ti nasaknap a pammapatay, indawatda ti relihiuso a yaalsa wenno rebolusion, pinadasda nga ilaksid wenno padisien dagiti ar-ari”.

Nadanon ti Ateismo ti Kangitingitanna

Idi maika-19 a siglo, naglataken ket saanen a malapdan ti panagsaknap ti panangilibak iti Dios. Saan a nagaripapa dagiti pilosopo ken sientista no maipapan iti napanayag a panangiwaragawag iti panangmatmatda. “Ti kabusortayo ket Dios,” kinuna ti maysa a prangka nga ateista. “Ti pananggura iti Dios isut’ pangrugian ti kinasirib. Tapno pudpudno a rumang-ay ti sangatauan, masapul a maibatay iti ateismo.”

Nupay kasta, adda nasikap a panagbalbaliw kabayatan ti maika-20 a siglo. Pimmarbeng ti panangilibak iti Dios; nangrugi a nagsaknap ti sabali a kita ti ateismo, a nangapektar uray kadagidiay agkunkuna a mamati iti Dios.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 3]

Ni Karl Marx

[Ladawan iti panid 3]

Ni Ludwig Feuerbach

[Ladawan iti panid 3]

Ni Friedrich Nietzsche

[Picture Credit Line iti panid 2]

COVER: Earth: By permission of the British Library; Nietzsche: Copyright British Museum (see also page 3); Calvin: Musée Historique de la Réformation, Genève (Photo F. Martin); Marx: U.S. National Archives photo (see also page 3); Planets, instruments, crusaders, locomotive: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck; Feuerbach: The Bettmann Archive (see also page 3)