Ti Naikari a Lubong nga Awanan Panagkunniber
SINALPUTEN ti panagkunniber ti amin a tukad ti kagimongan. Iti man gobierno, siensia, isports, relihion, wenno negosio, kasla saanen a mapengdan ti panagkunniber.
Iti intero a lubong, agparang iti warnakan dagiti makapaladingit a damag maipapan iti panagkunniber. Maibutbutaktak ti adu a nagkari a serbianda dagiti interes ti tattao kas agserserbi iti bukodda a paginteresan babaen ti panangawat kadagiti pasuksok ken kickback. Nasaknapen dagiti makuna a white-collar crime. Umad-adu dagiti tattao nga adda iti nangato a tukad iti kagimongan wenno panagbiag ti agar-aramid iti nakaro a krimen ken panagsalungasing iti pagalagadan ti moralidad mainaig kadagiti regular a trabahoda.
Dumakdakkel a pannakaseknan ti inladawan ti maysa a pagiwarnak ti Europa kas “‘natan-ok a panagkunniber’—ti panagkalikagum kadagiti pasuksok sakbay a maanamongan dagiti dadakkel a panaggatang ken proyekto a nakairuaman dagiti nangato nga opisial, ministro ti gobierno ken, masansan unay, dagiti pangulo ti estado.” Iti maysa a pagilian “ti dua a tawen a panagpalutpot ti polisia ken ti gistay inaldaw a panangaresto kaskasdi a dina napagsardeng dagiti naigameren a managkunniber,” kuna ti magasin a The Economist iti Britania.
Gapu iti kasta a nasaknap a panagkunniber, adut’ makarikna itatta nga awanen ti siasinoman a pagtalkanda. Mariknada ti kas iti narikna ti mannurat iti Biblia a ni David idi kinunana: “Isuda amin nagbaw-ingda, isuda amin nagbalinda a nadugiot; awan siasinoman nga agaramid iti naimbag, awan uray maysa.”—Salmo 14:3.
Kasanoyo a mapagballigian ti kinapudno ti nasaknap a panagkunniber? Kaaduan a tattao itatta basta saanda nga ikaskaso dayta. Ngem uray no saanyo nga ikaskaso ti panagkunniber, kaskasdi a madangrannakayto. Kasano?
Apektarannakayo ti Panagkunniber
Agpadpada ti dakkel ken bassit a panagkunniber pangatuenna ti bayad dagiti gagatangen, pababaenna ti kalidad dagiti produkto, ken agbanag iti basbassit a pagtrabahuan ken nababbaba a sueldo. Kas pagarigan, napattapatta a dagiti krimen kas iti panangdispalko ken panagsaur ket aggatad iti agarup maminsangapulo a daras a kas ti kaadu ti napagtitipon a gatad ti panaguli, panangraut kadagiti banko wenno pagtagilakuan, ken panagtakaw. Kuna ti The New Encyclopædia Britannica (1992) a “ti gatad dagiti krimen ti korporasion idiay Estados Unidos ket napattapatta a $200,000,000,000 iti makatawen—mamitlo a daras iti gatad ti organisado a krimen.” Ilawlawag daytoy a reperensia a nupay saan a dagus a madlaw dagiti epektoda, “dagita a krimen addaan iti dakkel nga epekto iti kinatalged dagiti mangmangged, managgatang, ken iti aglawlaw.”
Dagiti nasaem a bunga ti panagkunniber ipalagipna kadatayo ti sasao ni Ari Solomon: “Nagbaw-ingak ket nakitak amin a pammarigat a maaramid iti baba ti init, ket, adtoy! dagiti lulua dagiti naparigat, ket isuda awananda iti mangliwliwa; ket iti biang dagiti mangparparigat kadakuada adda idi pannakabalin, ngem awan ti mangliwliwa kadakuada.”—Eclesiastes 4:1.
No kasta, awatentay kadi lattan ti panagkunniber? Saan kadi a maliklikan dayta? Imposible kadi ti maysa a lubong nga awanan panagkunniber? Makaparagsak ta saan a kasta! Isursuro kadatayo ti Biblia a din agbayag mapukawton ti kinaawan hustisia ken kinadakes.
No Aniat’ Ibaga ti Biblia Kadatayo
Ibaga ti Biblia kadatayo a nangrugi ti panagkunniber idi immalsa ti maysa a nabileg nga anghel maibusor iti Dios ken inallukoyna dagiti immuna a natauan a pagassawaan a kumappon kenkuana. (Genesis 3:1-6) Awan naimbag nga imbunga ti panagbasolda. Imbes ketdi, manipud iti aldaw a nagbasol da Adan ken Eva maibusor ken Jehova a Dios, nangrugin a sagabaenda dagiti dakes nga imbunga ti panagkunniber. Nagin-inut a kimmapuy ti bagida, a nangiturong iti di maliklikan nga ipapatay. (Genesis 3:16-19) Manipud idin, napno ti historia kadagiti pagarigan iti panangpasuksok, panangallilaw, ken panagsaur. Kaskasdi, kaaduan kadagiti agar-aramid iti daytoy agparang a makaliklik iti pannusa.
Saan a kas kadagiti gagangay a kriminal, manmano a maibalud dagiti managkunniber nga agtuturay ken politiko wenno mangisubli iti kinunniberda. Gapu ta nalimed a maar-aramid ti pasuksok, kickback, ken pasukib, masansan a narigat a maibutaktak dagiti dadakkel a panagkunniber. Ngem di kaipapanan daytoy nga imposible ti maysa a lubong nga awanan panagkunniber.
Dumtengto ti pannakaispal manipud iti panagkunniber babaen ti Namarsua iti tao, ni Jehova a Dios. Ti ibaballaet ti Dios isut’ kakaisuna a solusion. Apay? Agsipud ta agtultuloy a mangyaw-awan iti sangatauan ti di makita a kabusor ti sangatauan, ni Satanas a Diablo. Kas mabasatayo iti 1 Juan 5:19, “ti intero a lubong adda iti pannakabalin daydiay nadangkes.” Ania pay ti makailawlawag iti yaadu ti panagkunniber—nga adu kadagita ti mapampanuynoyan?
Saan nga umdas ti panagregget ti tao tapno maparmek da Satanas ken dagiti sairona. Ti laeng ibaballaet ti Dios ti makaipasigurado iti natulnog a sangatauan “iti nadayag a wayawaya dagiti annak ti Dios.” (Roma 8:21) Ikari ni Jehova nga iti din agbayag, maparitanton ni Satanas tapno saannan a pulos a maallilaw ti sangatauan. (Apocalipsis 20:3) Kabayatanna, no tarigagayantayo ti agbiag iti baro a lubong ti Dios nga awanan-panagkunniber, masapul a laksidentayo dagiti nakillo a wagas daytoy a lubong.
Makapagbalbaliw Dagiti Tattao
Idi kaaldawan ni Jesu-Kristo, adda dagidiay nangabuso iti pannakabalinda ken pinarigatda dagiti padada a tao. Kas pagarigan, agdindinamag dagiti agsingsingir iti buis gapu kadagiti nakillo nga aramidda. Inaramidda daytoy iti laksid ti nabatad a linteg ti Dios: “Dika umawat iti suksok, ta ti suksok bulsekenna dagiti makakita ket ballikugenna dagiti sasao ti nalinteg.” (Exodo 23:8) Inamin ni Zaqueo, maysa a pangulo nga agsingsingir iti buis, a nagkikil babaen ti ulbod a pammabasol. Ngem imbes nga itandudona ti nasaknap a reporma iti kagimongan, nagpakpakaasi ni Jesus kadagiti indibidual nga agbabawi ken isardengdan dagiti nakillo nga aramidda. Kas banagna, pinanawan dagiti agdindinamag a nakillo nga agsingsingir iti buis a kas kada Mateo ken Zaqueo ti dati a kabibiagda.—Mateo 4:17; 9:9-13; Lucas 19:1-10.
Dagidiay nairaman kadagiti nakusit nga aramid itatta mabalinda met a tallikudan ti panagkunniber babaen ti panangikawesda iti “baro a personalidad a naparsua maitunos iti pagayatan ti Dios iti pudno a kinalinteg ken kinasungdo.” (Efeso 4:24) Mabalin a saan a nalaka ti agbayad a napudno kadagiti buis wenno sumardeng a makiraman kadagiti mapagduaduaan a gakat. Kaskasdi, dagiti gunggona tutopanna ti aniaman a panagregget.
Saandan a naimpluensiaan babaen itoy nakillo a lubong, dagidiay maseknan iti pagimbagan ti sabsabali tagiragsakenda ti makin-uneg a talna. Awan pakadanaganda a maduktalanda nga agar-aramid iti dakes. Imbes ketdi, tagiragsakenda ti nasayaat a konsiensia. Tultuladenda ti ulidan ni mammadto a Daniel iti Biblia. Ibaga ti salaysay iti Biblia a siiinget nga agsapsapul dagiti nangato nga opisial iti sumagmamano a pammabasol maibusor ken Daniel. “Ngem dida nakasarak iti puon ti darum wenno pamabasolan, agsipud ta isu matalek idi ket awan met ti aniaman a biddut wenno pagkurangan a nasarakan kenkuana.”—Daniel 6:4.
Ti Kari ni Jehova
Ikari ni Jehova nga “uray pay ti maysa a managbasol agaramid iti dakes iti maminggasut ket paatiddogenna dagiti aldawna, nupay kasta ammok a sipupudno a naimbagto kadagiti agbuteng iti Dios, dagiti agbuteng iti sanguananna. Ngem dinto naimbag iti nadangkok, dinanto paatiddogen dagiti aldawna nga isuda a kasla anniniwan, agsipud ta saan nga agbuteng iti sanguanan ti Dios.”—Eclesiastes 8:12, 13.
Anian a bang-ar inton awanen ti panagkunniber a pakaigapuan ti kinaawan ragsak! Anian a bendision ti agbiag nga agnanayon iti maysa a lubong nga awanan panagkunniber! Saan nga imposible daytoy. Dakamaten ti Biblia ti maipapan iti “namnama iti agnanayon a biag a ti Dios, a dina mabalin ti agulbod, inkarina kasakbayan dagiti nabayagen a tiempo.” (Tito 1:2) No kagurayo ti panagkunniber ken ayatenyo ti kinalinteg, nalabit a makitayonto ti kaitungpalan ti kari ti Dios a maysa a lubong nga awanan panagkunniber.
[Ladawan iti panid 4]
Nasaknap ti panagkunniber iti gobierno ken negosio
[Ladawan iti panid 5]
Masansan nga apektaran ti panagkunniber ti pannakilangen kadagiti opisial ti publiko