Dagiti Karaite ken ti Panangbirokda iti Kinapudno

“AGSUKIMATKAYO a naan-anay iti [Kasuratan] ken dikay agpannuray iti pannakaawatko.” Dagita a sasao ket sinarita ti maysa a lider a Karaite idi maika-walo a siglo K.P. Saisino dagiti Karaite? Adda kadi masursurotayo a napateg manipud iti ulidanda? Tapno masungbatan dagitoy a saludsod, kasapulan a sublianantayo ti pakasaritaan ti maysa a napaut a supiat a nangiturong iti bunggoy dagiti Karaite.

Kasano a Nangrugi ti Supiat?

Kadagidi maudi a siglo sakbay ti Kadawyan a Panawen, nabuangay ti maysa a baro a pilosopia iti uneg ti Judaismo. Dayta isut’ kapanunotan a ti Dios nangted iti dua a Linteg idiay Bantay Sinai, maysa ti naisurat ken maysa ti oral.a Idi umuna a siglo K.P., adda nabara a panagpipinnapilit dagidi immawat itoy baro a sursuro ken dagidi nangilaksid iti daytoy. Dagiti Fariseo ti manangitandudo, idinto ta karaman met kadagidiay bumusbusor dagiti Saduceo ken Essene.

Iti kangitingitan daytoy a supiat, nagparang ni Jesus ti Nazaret kas ti naikari a Mesias. (Daniel 9:24, 25; Mateo 2:1-6, 22, 23) Sinango amin ni Jesus dagidi agpipinnapilit a grupo dagiti Judio. Iti pannakirinnasonna kadakuada, kinondenarna ti panamagbalinda nga awan kapapay-anna ti sao ti Dios gapu iti tradisionda. (Mateo 15:3-9) Insuro met ni Jesus dagiti naespirituan a kinapudno iti pamay-an a ti Mesias laeng ti makaaramid. (Juan 7:45, 46) Maysa pay, dagiti laeng pudno a pasurot ni Jesus ti nakaited iti pammaneknek ti panangaywan ti Dios. Naglatakda kas dagiti Kristiano.​—Aramid 11:26.

Idi nadadael ti templo ti Jerusalem idi 70 K.P., dagiti Fariseo ti kakaisuna a narelihiosuan a sekta a naan-anay a nakalasat. Ita ta awanen ti kinapadi, dagiti daton, ken templo, mabalinanen ti Judaismo dagiti Fariseo ti mangparnuay iti kasukat amin dagitoy, a mangipalubos a ti tradision ken panagipatarus ti mangsukat iti naisurat a Linteg. Nangipaay daytoy iti gundaway tapno maisurat dagiti baro a “sagrado a libro.” Umuna isut’ Mishna, agraman dagiti kanayonanna ken panangipatarus iti oral a lintegda. Kalpasanna, nainayon ti sabsabali pay a koleksion ti sursurat ken naawagan iti Talmud. Kagiddan daytoy, ginundawayan dagiti apostata a Kristiano ti panangisiasi kadagiti sursuro ni Jesus. Dagitoy dua a grupo ti nagtaudan ti nabileg a sistema ti relihion​—autoridad dagiti rabbi iti maysa a dasig ken autoridad ti simbaan iti sabali a dasig.

Gapu iti pannakipinnapilit dagiti Judio iti pagano a Roma ken idi agangay iti “Kristiano” a Roma, nayakar ti sentro ti Judaismo idiay Babilonia kamaudiananna. Sadiay a naurnos dagiti surat ti Talmud iti naan-anay a porma dagitoy. Nupay inkalintegan dagiti rabbi nga ad-adda a naan-anay nga impalgak ti Talmud ti pagayatan ti Dios, narikna ti adu a Judio ti dumagdagsen nga impluensia ti autoridad dagiti rabbi ket sineggaanda ti sao ti Dios nga impalawag kadakuada ni Moises ken dagiti mammadto.

Iti naud-udi a kagudua ti maikawalo a siglo K.P., dagiti Judio idiay Babilonia a bimmusor iti autoridad dagiti rabbi ken pammati iti oral a lintegda kimmanunongda iti daydiay addaan pannakaammo a lider nga agnagan Anan ben David. Inwaragawagna ti kalintegan ti tunggal Judio iti di nalimitaran a panagadal iti Hebreo a Kasuratan kas ti kakaisuna a gubuayan ti pudno a relihion, a dinan inkabkabilangan ti panangipatarus dagiti rabbi wenno ti Talmud. Insuro ni Anan: “Agsukimatkay a naan-anay iti Torah [ti naisurat a linteg ti Dios] ken dikay agpannuray iti pannakaawatko.” Gapu iti daytoy a panangipaganetget iti Kasuratan, naglatak dagiti pasurot ni Anan kas Qa·ra·’imʹ, maysa a nagan a Hebreo a kaipapananna “dagiti managbasa.”

Panagsinnupiat Dagiti Karaite ken Rabbi

Ania ti sumagmamano a pagarigan ti sursuro dagiti Karaite a namagdanag kadagiti grupo dagiti rabbi? Imparit dagiti rabbi ti pannangan iti napaglaok a karne ken gatas. Indatagda daytoy kas pannakailawlawag ti oral a linteg iti Exodo 23:19, a kunana: “Dika lutuen ti urbon a kalding iti gatas ti inana.” Iti sabali a bangir, insuro dagiti Karaite a ti mismo a mabasa iti daytoy a bersikulo isut’ kaipapananna​—awan surok, awan kurang. Inkalinteganda a parnuay laeng ti tao ti panangipawil dagiti rabbi.

Sigun iti panangipatarusda iti Deuteronomio 6:8, 9, imbilin dagiti rabbi a dagiti lallaki a Judio masapul nga agkararagda a naka-tefillin, wenno pilakteria, ken masapul a mangikabil iti maysa a mezuzah iti tunggal bautek ti ruangan.b Imbilang dagiti Karaite a dagitoy a bersikulo ket addaan laeng iti piguratibo ken simboliko a kaipapanan, ket ngarud linaksidda dagiti kasta a pagannurotan dagiti rabbi.

Iti sabsabali a banag naing-inget dagiti Karaite ngem kadagiti rabbi. Kas pagarigan, usigenyo ti panangmatmatda iti Exodo 35:3, a mabasa: “Dikayo mamasged ti apuy kadagiti pagnaedanyo iti aldaw a panaginana.” Imparit dagiti Karaite nga agtultuloy a nakasindi ti maysa a lampara wenno pagsilawan uray napasgedan daytoy sakbay ti Sabbath.

Nangruna kalpasan ti ipapatay ni Anan, masansan a nagsisinnupiat dagiti lider a Karaite maipapan iti kasasaad ken kita ti panangipawil, ket saan a kanayon a nalawag ti mensaheda. Saan a nagkaykaysa dagiti Karaite gapu ta awan binigbigda a lider no di ket naipaganetget ti personal a panagbasa ken panangipatarus iti Kasuratan, a maisupadi iti estilo ti autoridad dagiti rabbi. Nupay kasta, iti laksid daytoy, naglatak ken dimmakkel ti impluensia ti gunglo dagiti Karaite saan laeng nga iti komunidad dagiti Judio a taga-Babilonia ken nagsaknap iti intero a Makintengnga a Daya. Naipasdek pay ketdi idiay Jerusalem ti maysa a kangrunaan a sentro dagiti Karaite.

Kabayatan ti maikasiam ken maikasangapulo a siglo K.P., rimmimbaw dagiti eskolar a Karaite gapu iti napabaro a panagadal iti pagsasao a Hebreo ken napadasanda ti maysa a kita ti nabalitokan a panawen. Imbilangda ti naisurat a teksto a Hebreo a Kasuratan, saan ket a dagiti oral a tradision a nasantuan. Nagbalin a naannad a managkopia iti Hebreo a Kasuratan ti sumagmamano a Karaite. Kinapudnona, ti karit dagiti Karaite ti nangparegta iti Masoretiko a panagadal iti Kasuratan kadagiti isuamin a Judio, a mangipasigurado iti ad-adda nga umiso ti pannakaitalimengna a teksto ti Biblia itatta.

Kabayatan daytoy a panawen ti napartak nga irarang-ay, nangaramid ti Judaismo dagiti Karaite iti napanayag a panagmisionero a trabaho iti sabsabali a Judio. Daytoy ti namagpeggad iti Judaismo dagiti rabbi.

Kasanot’ Panagtignay Dagiti Rabbi?

Maysa a nabileg a dangadang iti sasao ti ibabales dagiti rabbi, a buyogen ti sisisikap a panangibagay ken panangbalbaliw kadagiti sursuroda. Iti siglo kalpasan ti panangraut ken ni Anan, inawat ti Judaismo dagiti rabbi ti sumagmamano a pamay-an dagiti Karaite. Nagbalin a nasigsigo dagiti rabbi iti panagadaw iti Kasuratan, nga inlaokda ti estilo ken pamay-an dagiti Karaite iti suratda.

Ti nabigbig a lider daytoy a pannakidangadang iti sao kadagiti Karaite isu ni Saʽadia ben Joseph, a nagbalin a panguluen ti Judio a komunidad idiay Babilonia idi immuna a kagudua ti maikasangapulo a siglo K.P. Ti kangrunaan a gapuanan ni Saʽadia a The Book of Beliefs and Opinions, ket impatarus ni Samuel Rosenblatt iti Ingles, a kinunana iti introduksionna: “Nupay . . . isut’ autoridad iti Talmud idi kaaldawanna, manmano nga aramaten [ni Saʽadia] daytoy a nagtaudan ti Judio a tradision, nalabit a gapu iti tarigagayna a mangparmek babaen kadagiti bukodda nga armas a dagiti Karaite ti nangawat laeng iti Naisurat a Linteg kas umiso.”

Kas panangsurot kadagiti addang ni Saʽadia, nakagun-od idi agangay ti Judaismo dagiti rabbi iti bileg ken impluensia. Naaramid daytoy babaen ti pannakibagay aginggat’ mabalin tapno maikkat ti nabileg a pammaneknek manipud iti panagrasrason dagiti Karaite. Ti maudi nga isusupiat ket naggapu ken ni Moses Maimonides, ti nalatak nga eskolar iti Talmud idi maika-12 a siglo. Iti kinatulokna kadagiti Karaite a nakaduana idi idiay Egipto, kasta met iti makaallukoy nga akademiko nga estilona, nagun-odna ti panagraemda ken pinakapuyna ti saad ti bukodda a turay.

Kimmapsut ti Bileg ti Bunggoy a Karaite

Ita ta nasinasinan ken awan agtutunos a pamay-an ti panangsalaknib, napukaw ti bunggoy a Karaite agpadpada ti bileg ken dagiti pasurot. Iti panaglabas ti panawen, binalbaliwan dagiti Karaite dagiti panangmatmat ken prinsipioda. Nagsurat ni Leon Nemoy, maysa nga autor iti bunggoy a Karaite: “Kabayatan a nagtalinaed a maipawil ti Talmud, adu nga impormasion manipud iti Talmud ti sililimed a nailaok iti panangalagad iti linteg ken kaugalian dagiti Karaite.” Kinapudnona, napukaw dagiti Karaite ti orihinal a panggepda ket inawatda ti kaaduan a paset ti Judaismo dagiti rabbi.

Adda pay laeng agarup 25,000 a Karaite idiay Israel. Sumagmamano a ribu pay ti masarakan iti sabsabali a komunidad, kaaduanna idiay Russia ken Estados Unidos. Nupay kasta, tangay addaanda kadagiti bukodda nga oral a tradision, naidumada kadagiti immuna a Karaite.

Aniat’ maadaltayo iti pakasaritaan dagiti Karaite? A maysa a dakkel a biddut ti ‘panamagbalin iti sao ti Dios nga awan kapapay-anna gapu iti tradision.’ (Mateo 15:6) Kasapulan ti umiso a pannakaammo iti Kasuratan tapno mawayawayaan manipud kadagiti makapadagsen a tradision dagiti tao. (Juan 8:31, 32; 2 Timoteo 3:16, 17) Wen, dagidiay mangikagumaan a mangammo ken mangaramid iti pagayatan ti Dios saanda nga agpannuray kadagiti tradision ti tao. Imbes ketdi, siaanep a sukimatenda ti Biblia ken iyaplikarda ti makagunggona a pannursuro ti naipaltiing a Sao ti Dios.

[Dagiti Footnote]

[Ladawan iti panid 30]

Maysa a grupo dagiti Karaite

[Credit Line]

Manipud iti libro a The Jewish Encyclopedia, 1910