Ti Nabaknang a Naespirituan a Tawidmi

KAS INSALAYSAY NI PHILLIP F. SMITH

“Dimtengen ti naespirituan a lawag nga agsaknapto iti intero a nasipnget a kontinente ti Africa.” Anian a ragsakmi idi a nakabasa kadagiti sasao iti ngato iti panid 75 ti 1992 Yearbook of Jehovah’s Witnesses! Insurat ni lolomi a Frank W. Smith dagidiay a sasao idi 1931, iti suratna ken ni Brother Joseph F. Rutherford, ti presidente idi ti Watch Tower Society. Nagsurat ni Lolo tapno ipadamagna ti maipapan iti panagdaliasatda ken ni adingna a napan nangaskasaba.

INLAWLAWAG ti 1992 Yearbook: “Da Gray Smith ken ni manongna a Frank, dua a natured a ministro a payunir manipud iti Cape Town [Sud Africa], napanda idiay British East Africa tapno kitaenda dagiti posibilidad ti panangisaknap iti naimbag a damag. Nangalada iti kotse, maysa a De Soto a pinagbalinda a caravan (lugan a balay), nga inluganda daytoy iti maysa a barko agraman ti 40 a karton a libro, ket naglayagda a nagturong idiay Mombasa, ti sangladan ti Kenya.”

Iti suratna ken ni Kabsat Rutherford, inladawan ni Lolo ti biahe manipud Mombasa agingga idiay Nairobi, ti kabesera ti Kenya: “Rinugianmi ti nakaam-amak a panagbiahe iti lugan a diak pay pulos napadpadasan. Nagbiahekami iti uppat nga aldaw, nga awan sardayna, tapno daliasatenmi ti 580 a kilometro . . . Masapul a bumabaak nga iggemko ti pala iti tunggal kilometro tapno patadek dagiti bunton, gaburak dagiti libsong, kasta met nga agputedak kadagiti elephant grass ken kaykayo a maikabil kadagiti lutlot tapno kumbeng dagiti pilid.”

Idi nakagtengdan idiay Nairobi, nagtrabaho da Frank ken Gray iti las-ud ti 21 nga aldaw tapno iwarasda dagiti literaturada iti Biblia. “Sigun kadagiti nangngeganmi,” insurat ni Lolo, “ti panangasaba a trabaho tinignayna unay dagiti relihioso a tattao ti Nairobi.” Kalpasanna, magagaran idin ni Lolo nga agawid iti denna ti duat’-tawenna a barona, ni Donovan, ken ti baketna, ni Phyllis, a sikogna idi ti maikadua nga anakda, ni tatangmi a Frank. Limmugan ni Lolo iti immuna nga adda a barko manipud Mombasa, ngem natay iti malaria sakbay a nakaawid.

Bayat a pampanunotenmi kada manangko, ken ni adingko, dayta a salaysay ti Yearbook, nalagipmi ti patpatgenmi nga ama. Idi 1991, sumagmamano laeng a bulan sakbay a naawatmi ti 1992 Yearbook, isut’ natay gapu kadagiti komplikasion ti pannakaopera iti puso. Nupay saanna a pulos a nakita ni tatangna, tinuladna ti nauneg nga ayat ni tatangna ken Jehova. Ania ketdi koman a ragsak ni Lolomi a makaammo a 28 a tawen kalpasanna, idi 1959, simmurot ti barona kadagiti addangna kas ministro a Kristiano idiay Makindaya nga Africa!

Ti Biag ni Tatang idi Agtutubo Pay

Nayanak ni tatangmi idi Hulio 20, 1931, idiay Cape Town, dua a bulan kalpasan ti ipapatay ti mismo nga amana, a nakaipanagananna. Manipud kinaubing, impakita ni Tatang ti ayatna ken Jehova. Idi siam pay laeng ti tawenna, isut’ agtakder iti kangrunaan nga estasion ti tren idiay Cape Town a mangaskasaba babaen ti plakard bayat nga isut’ uy-uyawen dagiti kaeskuelaanna. Idi agtawen iti 11, insimbolona ti dedikasionna ken Jehova babaen ti bautismo iti danum. No dadduma, maymaysa ni Tatang iti ministerio iti intero a lansangan. Idi agtawenen iti 18, mangidadaulon iti Panagadal ti Pagwanawanan iti maysa a grupo dagiti nataenganen a Kristiano a kakabsat a babbai iti kabangibang ti Cape Town.

Idi 1954, impakaammo ti Watch Tower Society a maangay dagiti internasional a kombension iti sumaganad a tawen idiay Europa. Tarigagayan unay ni Tatang ti mapan, ngem awan umdas a gastosenna a mapan sadiay manipud iti Cape Town. Isu a nakikontrata nga agtrabaho iti las-ud ti tallo a bulan kas maysa a chemist kadagiti pagminasan ti gambang idiay Northern Rhodesia (Zambia itan). Dagiti pasilidad a pakaaramidan ti panagkilatis iti bato a mineral ket adda iti kabakiran ti Africa.

Ammo ni Tatang nga adu dagiti Africano a Saksi idiay Northern Rhodesia, isu nga idi addan sadiay, sinapulna ida ket naammuanna no sadino ti paggigimonganda. Nupay saan a makapagsao iti pagsasaoda, isut’ nakitimpuyog latta kadakuada ken regular a timmabuno kadagiti gimong dagiti Saksi ni Jehova iti Mine Congregation. Manangidumduma iti pulí dagiti taga-Europa nga adda iti pagminasan ket impakitada ti panangidumdumada babaen ti masansan a panangrabrabngisda kadagiti Africano. Nupay kasta, kankanayon idi a naasi ni Tatang.

Kalpasan ti tallo a bulan, immasideg ken Tatang ti maysa a di Saksi nga Africano a trabahador ket nagsaludsod: “Ammom kadi no aniat’ pangawagmi kenka?” Immisem ti lalaki sana kinuna: “Awagandaka iti Bwana [Mr.] Watchtower.”

Idi 1955, nakatabuno ni Tatang kadagiti “Naballigi a Pagarian” nga Asamblea idiay Europa. Sadiay a naam-ammona ni Mary Zahariou, a nagbalin a kasimpungalanna iti simmaganad a tawen. Kalpasan ti panagkallaysada, nagindegda idiay Parma, Ohio, E.U.A.

Panagturong Idiay Makindaya nga Africa

Iti maysa a kombension distrito idiay Estados Unidos, naawis dagiti timmabuno iti kombension nga agserbi iti lugar a dakdakkel ti pakasapulan kadagiti ministro. Inkeddeng dagiti dadakkelko a mapan idiay Makindaya nga Africa. Inaramidda amin nga insingasing ti Watch Tower Society. Nagurnongda iti umdas nga igatangda iti tiket nga agpapan ken agawid iti kanito a saan a makasarak ni Tatang iti trabaho, yantangay dagidiay laeng addaan iti permiso nga agtrabaho ti napalubosan nga agnaed iti dayta a teritoria.

Idi nakaaladan kadagiti pasaporte, visa, ken nabakunaan, idi Hulio 1959, naglayag da Tatang ken Nanang iti maysa a barko a pangnegosio manipud idiay Siudad ti Nueva York agingga idiay Mombasa a limmabas idiay Cape Town. Nagbiaheda iti uppat a lawas. Iti sangladan ti Mombasa, sibabara nga inawat ida dagiti Kristiano a kakabsat nga immun-una a napan sadiay tapno agserbi no sadino ti dakdakkel ti pakasapulan. Idi nakagtengdan idiay Nairobi, nasangpetan ni Tatang ti maysa a surat nga agur-uray kenkuana. Daytoy ti sungbat daydi panagaplikarna kas maysa a chemist iti Geological Survey Department idiay Entebbe, Uganda. Naglugan da Tatang ken Nanang iti tren a nagturong idiay Kampala, Uganda, a sadiay a nainterbiu ken naawat ni Tatang. Iti dayta a tiempo, adda laeng maymaysa a Saksi malaksid kadakuada idiay Entebbe-Kampala, ni George Kadu.

Ti nasakupan a gobierno pinagadalna ni Tatang iti lokal a pagsasao, ti Luganda. Isut’ naragsakan, yantangay talaga a panggepna nga adalen dayta tapno ad-adda nga epektibo iti ministerio. Kamaudiananna, timmulong pay ni Tatang a nangipatarus iti bokleta a “Daytoy Naimbag a Damag ti Pagarian” iti Luganda.

Natured ni Tatang a mangasaba kadagiti sabsabali. Kinasaritana amin dagiti taga-Europa iti departamentona, ken regular a nakiraman iti panangasaba kadagiti taga-Uganda. Kinasabaanna pay idi ti Africano nga attorney general ti Uganda. Saan laeng a basta dimngeg ti lalaki iti mensahe ti Pagarian no di ket inawisna pay da Tatang ken Nanang a makipangrabii kenkuana.

Naipasngay ni manangko nga Anthe idi 1960, ken siak met idi 1965. Simminged unay ti pamiliami kadagiti kakabsat iti bassit ngem rumangrang-ay a kongregasion iti kabesera, ti Kampala. Yantangay dakami laeng ti puraw a Saksi iti kabangibang nga Entebbe, naaddaankam iti sumagmamano a makaay-ayo a kapadasan. Naminsan, di ninamnama a dimmagas ti maysa a gayyem ni Tatang idiay Entebbe ket inkagumaanna a sapulen ni Tatang. Saanna a nasapulan agingga a nagsaludsod: “Am-ammom kadi dagiti agassawa a Saksi ni Jehova a taga-Europa nga adda ditoy?” Dagus nga isut’ intulod ti lalaki iti balay a mismo da Tatang ken Nanang.

Naaddaankami met kadagiti narigat a kapadasan, a pakairamanan ti panagibtur iti dua nga armado a rebolusion. Adda panawen idi a paltogan ti buyot ti gobierno ti asinoman a karaman iti maysa nga etniko a bunggoy. Agmalmalem ken agpatpatnag nga awan sardayna ti panagpipinnaltog. Yantangay adda curfew iti alas 6:00 t.r. agingga iti alas 6:00 t.b., naangay dagiti gimong iti malem iti pagtaengan dagiti dadakkelko idiay Entebbe.

Di nagbayag, idi nagpatinggan ti curfew, impannakam ni Tatang idiay Kampala maipaay iti Panagadal iti Pagwanawanan. Pinaturongannakami iti paltog ti maysa a soldado, pinasardengna ti luganmi, ket sinaludsodna no sadino ti papananmi. Maladagaak pay laeng idi, ket lima ti tawen ni Anthe. Idi siaalumamay nga inlawlawag ni Tatang, nga impakitana dagiti Biblia ken literaturami iti soldado, pinalubosannakami a pumanaw.

Idi 1967, kalpasan ti gistay walo a tawen idiay Uganda, inkeddeng dagiti dadakkelmi ti agsubli idiay Estados Unidos gapu kadagiti parikut iti salun-at ken responsabilidad iti pamilia. Timmiponkami iti Canfield Congregation, Ohio, a nagserbian ni Tatang kas maysa a panglakayen. Sadiay a dimmakkel ti panagayat dagiti dadakkelko kadagiti kakabsat a kas iti nasged a panagayatda iti bassit a kongregasion idiay Kampala.

Naayat a Nakristianuan a Panangpadakkel

Idi 1971, naipasngay ni adingko a David. Kabayatan ti idadakkelmi, napatanorkami iti maysa a pagtaengan a napno iti ayat ken kinasinged. Awan duadua a nagtaud daytoy iti naayat a relasion a tinagiragsak dagiti dadakkelmi iti maysa ken maysa.

Idi ubbingkam pay, kanayon nga ibasbasaannakam ni Tatang iti estoria ti Biblia sakbay ti pannaturog, agkararag, ket kalpasanna, saan nga am-ammo ni Nanang, ikkannakami iti tsokolate a nabungon iti bimmalitok a papel. Kanayonmi nga adalen a sangsangkamaysa ti Pagwanawanan kas maysa a pamilia, sadinoman ti ayanmi. Kabayatan dagiti panagbakasion ti pamilia, naminsan a nagadalkami iti maysa a bakras ti bantay ken iti sabali pay a gundaway bayat a matantannawaganmi ti taaw. Masansan nga ipalagip ni Tatang a dagidiay ti dadduma kadagiti kararagsakan a malaglagipna. Kinunana nga isut’ maladingitan kadagidiay naikapis iti naindaklan a rag-o a maiyeg ti panagadal ti pamilia.

No maipapan iti panangipakita iti ayat ken Jehova, nangisuro ni Tatang babaen ti ulidan. Tunggal sumangpet ti baro a kopia ti magasin a Pagwanawanan wenno Agriingkayo! wenno makaawatkam iti sabali pay a publikasion ti Watchtower, sigagagar ni Tatang a mangbasa iti intero a linaon daytoy. Nasursuromi kenkuana a saan a rumbeng a tagilag-anen ti kinapudno ti Biblia no di ket tagipatgen kas maysa a napateg a gameng. Ti maysa kadagiti kapatgan a sanikuami isut’ Reference Bible ni Tatang. Gistay tunggal panid ket nasuratan kadagiti nota a naurnongna kadagiti panagadalna. Ita, no basaenmi dagiti komentona iti pingir, kasla mangmangngegmi pay laeng ti panangisursuro ken panangbalbalakadna kadakami.

Matalek Agingga iti Panungpalan

Idi Mayo 16, 1991, kabayatan nga adda iti ministerio iti tay-ak, naatake iti puso ni Tatang. Sumagmamano a lawas kalpasanna, inoperada ti pusona a nagparang a kasla naballigi. Nupay kasta, iti rabii kalpasan ti operasion, nakaawatkami iti awag iti telepono manipud iti ospital. Agpadpadara ni Tatang, ket madanagan unay dagiti doktor. Namindua nga inoperada manen iti dayta a rabii tapno ikagumaanda a pasardengen ti panagpadara ngem saan a nagballigi. Saan nga agbalay ti dara ni Tatang.

Iti sumaruno nga aldaw, bayat a sipapartak a kimmaro ti kasasaad ni Tatang, immuna nga imputong dagiti doktor ni Nanang ket kalpasanna ni adingko tapno ikagumaanda ida a piliten a mangipalubos iti panangyalison ti dara ken ni Tatang. Ngem impakpakaunan ni Tatang kadagiti doktor a di agpayalison iti dara iti aniaman a kasasaad. Inlawlawagna kadakuada dagiti Nainkasuratan a rasonna iti dina panangawat iti dara ngem kinunana nga awatenna dagiti awan darana a sandi.​—Levitico 17:13, 14; Aramid 15:28, 29.

Ti nabatad nga ibubusor ti sumagmamano a kameng dagiti mangngagas ket namataud iti makariribuk unay a kasasaad iti ICU (intensive care unit). Daytoy, agraman ti kumarkaro a kasasaad ni Tatang, agparang a saanmi idin a maibturan no dadduma. Immararawkami ken Jehova maipaay iti tulong ken inkagumaanmi met nga inyaplikar dagiti praktikal a singasing a naawatmi. Isu a no bisitaenmi ti ICU, kanayon nga agkaweskami a sitatakneng ken nadayaw kadagiti mangngagas. Impakitami ti nainget a pannakaseknan iti kasasaad ni Tatang babaen ti panagimtuodmi a sipapasnek, ken nagyamankami iti tunggal kameng ti staff a nangaywan ken ni Tatang.

Nadlaw dagiti mangngagas ti panagreggetmi. Iti sumagmamano nga aldaw, ti makariribuk a kasasaad nagbalin a kinamanangngaasi. Dagiti nars a nangaywan ken ni Tatang nagtultuloyda a nangkita iti kasasaadna nupay saandan a natudingan a mangaywan kenkuana. Uray ti maysa a doktor a nasabrak unay idi kadakami ket nagbalin a naasi ta kinomustana payen ni Nanang iti kasasaadna. Siaayat met a sinaranaydakami ti kongregasion ken dagiti kabagianmi. Nagipatulodda kadagiti taraon ken adu a makaliwliwa a kard, ken inkararagandakami.

Nakalkaldaang, saan a pulos a simmayaat ti kasasaad ni Tatang. Isut’ natay kalpasan ti sangapulo nga aldaw manipud iti damo a pannakaoperana. Nagleddaangkami unay iti ipapatay ni Tatang. No dadduma, ti pannakaulila ket pudpudno a manglapunos. Naimbag laengen ta inkari ti Diostayo nga ‘inaldaw-aldaw nga awitennanto ti awittayo,’ ket ad-adda a nasursuromin ti agtalek kenkuana ngem iti dati.​—Salmo 68:19.

Determinadokam amin nga agtultuloy nga agserbi a simamatalek ken Jehova tapno maaddaankaminto iti rag-o a makakita ken ni Tatang idiay baro a lubong.​—Marcos 5:41, 42; Juan 5:28; Aramid 24:15.

[Ladawan iti panid 21]

Ni Frank Smith ken ni nanangna a Phyllis, idiay Cape Town

[Ladawan iti panid 22]

Da Tatang ken Nanang iti aldaw ti kasarda

[Ladawan iti panid 23]

Maipaay iti immuna a panagbautisar idiay Entebbe, inabangan dagiti kakabsat ti pool ti maysa a panguluen nga Africano

[Ladawan iti panid 23]

Ti kadawyan a pamay-an ti panangkablaaw

[Ladawan iti panid 24]

Da Tatang ken Nanang sakbay la unay ti ipapatay ni Tatang