Dagiti Cathar​—Kristianoda Aya a Martir?

“PATAYENYO amin ida; mailasin ti Dios dagiti kukuana.” Iti dayta a kaaldawan ti kalgaw ti 1209, napapatay dagiti agindeg iti Béziers, idiay makin-abagatan a Francia. Awan asina ti monghe a ni Arnold Amalric, a nadutokan kas pannakabagi ti papa a mangidaulo kadagiti Katoliko a krusado. Idi dinamag dagiti tattaona no kasanoda a mailasin dagiti Katoliko ken erehes, naipadamag nga impaayna daytoy nakadakdakes a sungbat a naadaw iti ngato. Pinalag-an daytoy dagiti Katoliko a historiador iti: “Dikay agdanag. Patiek a manmanonto laeng dagiti makomberte.” Aniaman ti apag-isu a sungbatna, nangibunga daytoy iti pannakapapatay ti saan a nakurkurang ngem 20,000 a lallaki, babbai, ken ubbing iti im-ima ti agarup 300,000 a krusado, nga indauluan dagiti pangulo ti Iglesia Katolika.

Aniat’ makagapu iti daytoy a pammapatay? Rugrugi pay laeng daydi ti Albigense a Krusada nga insayangkat ni Papa Innocent III maibusor kadagiti makunkuna nga erehes iti probinsia ti Languedoc, iti sentro ti makin-abagatan a Francia. Sakbay a nagpatingga agarup 20 a tawen kalpasanna, mabalin a napapatay ti maysa a milion a tattao​—dagiti Cathar, Waldenses, ken uray pay ti adu a Katoliko.

Ti Narelihiosuan nga Ibubusor Idiay Europa Idi Edad Media

Ti napartak nga irarang-ay ti panaglako idi maika-11 a siglo K.P. ket nangyeg iti dakkel a panagbalbaliw iti kagimongan ken ekonomia ti Europa idi edad media. Napataud dagiti ili tapno adda pagnaedan ti umad-adu a trabahador ken agtagtagilako. Daytoy ti nangipaay iti gundaway agpaay kadagiti baro a kapanunotan. Rimmamut ti narelihiosuan nga ibubusor idiay Languedoc, a rimmang-ayan ti sibilisasion a naisangsangayan ti kinalukay ken kinarang-ayna a nakarkaro ngem iti sadinoman a lugar idiay Europa. Ti siudad ti Toulouse idiay Languedoc isut’ maikatlo a kabaknangan a siudad idiay Europa. Sadiay idi ti naglatakan dagiti troubadour [mannaniw ken kumakanta], a nangputar kadagiti liriko a nangsagid kadagiti napolitikaan ken narelihiosuan a tema.

Iti panangiladawanna kadagiti narelihiosuan a kasasaad idi maika-11 ken maika-12 a siglo, kuna ti Revue d’histoire et de philosophie religieuses: “Idi maika-12 a siglo, kas iti napalabas a siglo, nagtultuloy a nababalaw ti kababalin dagiti klero, ti kinarang-ayda, ti kinagamrudda, ken ti kinadakesda, ngem nangnangruna a nababalaw ti kinabaknang ken pannakabalinda, ti pannakikumplotda kadagiti sekular nga agtuturay, ken ti kinaturayda.”

Dagiti Agsursursor a Manangaskasaba

Uray ni Papa Innocent III binigbigna a ti nasaknap a kinarinuker iti simbaan isut’ makagapu iti umad-adu a sumupsupiat, agsursursor a manangaskasaba idiay Europa, nangruna idiay makin-abagatan a Francia ken makin-amianan nga Italia. Kaaduan kadagitoy ket mabalin a Cathar wenno Waldenses. Binabalawna dagiti papadi gapu iti saanda a panangisuro kadagiti tattao, a kunkunana: “Agkasapulan dagiti tattao iti tinapay a saanyo a kayat nga iburay kadakuada.” Ngem, imbes nga isuroda ti Biblia kadagiti tattao, kinuna ni Innocent a “nakaun-uneg ti nadiosan a Kasuratan, ta saan laeng a dagiti gagangay ken di nakaadal [a tattao] ti di maikari a naan-anay a mangtarus iti dayta, no di ket uray pay dagiti masirib ken de adal.” Naiparit ti panagbasa iti Biblia iti isuamin malaksid kadagiti klero ket kalpasanna naipalubos laeng iti Latin.

Tapno malapdan ti nasaknap a panangaskasaba dagiti sumupsupiat, inanamongan ti papa ti pannakaibangon ti Orden Dagiti Praile a Manangaskasaba, wenno dagiti Dominicano. Maisupadi kadagiti nabaknang a klero a Katoliko, dagitoy a praile ket agdaldaliasatda a manangaskasaba a naibaon a mangikanawa iti Katoliko nga ortodoksia maibusor kadagiti “erehes” idiay makin-abagatan a Francia. Nangibaon met ti papa kadagiti pannakabagina tapno makirinnason kadagiti Cathar ken ikagumaanda ida a pasublien iti bunggoy ti Katoliko. Yantangay napaay dagitoy a panagregget, ken natay ti maysa kadagiti pannakabagina [ti papa], a patienda nga inaramid ti maysa nga erehes, inyetnag ni Innocent III ti Albigense a Krusada idi 1209. Ti Albi isut’ maysa kadagiti ili nga ayan ti adu a Cathar, isu a tinukoy dagiti historiador ti simbaan dagiti Cathar kas dagiti Albigense (Pranses, Albigeois) ket inaramatda ti termino a pangawag iti amin nga “erehes” iti dayta a rehion, a pakairamanan dagiti Waldenses. (Kitaenyo ti kahon iti baba.)

Asino Dagiti Cathar?

Nagtaud ti sao a “cathar” iti Griego a sao a ka·tha·rosʹ, a kaipapananna “nasin-aw.” Manipud idi maika-11 agingga iti maika-14 a siglo, nagwaras ti Catharismo nangruna idiay Lombardy, idiay makin-amianan nga Italia, ken idiay Languedoc. Dagiti Cathar a pammati ket naglaok a dualism ken Gnosticism iti Dumaya, a nalabit insangpet dagiti ganggannaet nga agtagtagilako ken misionero. Depinaren ti The Encyclopedia of Religion ti dualism a Cathar kas pammati iti “dua a prinsipio: maysa a nasayaat, a mangiturturay iti amin a naespirituan, ken ti dakes, a mangiturturay iti material a lubong, a pakairamanan ti bagi ti tao.” Patien dagiti Cathar a ni Satanas ti namarsua iti material a lubong, a din mabaliwan ti pannakakondenarna iti pannakadadael. Ti namnamada isut’ panaglibas iti dakes, material a lubong.

Nabingay dagiti Cathar iti dua a klase, dagiti perpekto ken dagiti manamati. Napalubosan dagiti perpekto nga agbalin a kameng babaen ti seremonia ti naespirituan a bautismo a maawagan consolamentum. Naaramid daytoy babaen ti panangipataw kadagiti ima, kalpasan ti makatawen a pannakasubok. Naipagarup a ti seremonia isut’ mangluk-at iti maysa a dandanin agbalin a kameng manipud iti turay ni Satanas, mangdalus kenkuana iti amin a basol, ken mangiburay iti nasantuan nga espiritu. Daytoy ti namunganayan iti pannakaawag a “perpekto,” a nayaplikar iti bassit laeng a bunggoy dagiti natan-ok a tattao a nagserbi kas ministro kadagiti manamati. Adda sapata dagiti perpekto iti panagsakripisio, kinadalus, ken kinapanglaw. No naasawaan, ti perpekto masapul a panawanna ti asawana, yantangay patien dagiti Cathar a ti seksual a panagdenna isu idit’ immuna a basol.

Dagiti manamati isuda dagiti tattao a nangawat kadagiti pannursuro ti Cathar, nupay saanda a sinurot ti asetiko a panagbiag. Agkiddaw ti manamati iti pammakawan ken pammendision babaen ti panagparintumeng kas panangpadayaw iti perpekto iti ritual a maawagan melioramentum. Tapno makapagbiagda a normal, makikontrata dagiti manamati kadagiti perpekto iti maysa a convenenza, wenno katulagan, a mangipaay iti naespirituan a bautismo, wenno consolamentum kadagiti dandanin matay.

Ti Panangmatmatda iti Biblia

Nupay namin-adu a nagadaw dagiti Cathar iti Biblia, nangnangruna a minatmatanda daytoy kas gubuayan dagiti pangngarig ken sarsarita. Imbilangda a naggapu iti Diablo ti kaaduan a paset ti Hebreo a Kasuratan. Nagaramatda kadagiti paset ti Griego a Kasuratan, a kas kadagiti teksto a namaggidiat iti lasag iti espiritu, tapno pabilgenda ti dualistiko a pilosopiada. Iti Kararag ti Apo, nagkararagda maipaay iti “supersubstantial a tinapaymi” (kayatna a sawen “naespirituan a tinapay”) imbes a ti “inaldaw a tinapaymi,” yantangay ti material a tinapay ket dakes iti panangmatmatda nupay napateg unay daytoy.

Adu a sursuro dagiti Cathar ti direkta a maibusor iti Biblia. Kas pagarigan, namatida iti di ipapatay ti kararua ken iti reinkarnasion. (Idiligyo ti Eclesiastes 9:5, 10; Ezequiel 18:4, 20.) Imbatayda met dagiti pammatida kadagiti apokripa a teksto. Nupay kasta, yantangay impatarus dagiti Cathar ti paspaset ti Kasuratan iti pagsasaoda, uray kaskasano, pinagbalinda ti Biblia a nalatak a libro idi Edad Media.

Saanda a Kristiano

Imbilang dagiti perpekto ti bagida kas dagiti maiparbeng a kasuno dagiti apostol ket, gapu itoy, inawaganda ti bagida a “Kristiano,” nga impaganetgetda daytoy babaen ti pananginayonda iti “pudno” wenno “naimbag.” Ngem iti kinapudnona, karkarna iti Kinakristiano ti adu kadagiti pammati dagiti Cathar. Nupay binigbig dagiti Cathar ni Jesus kas Anak ti Dios, linaksidda ti panagbalinna a lasag ken ti datonna a subbot. Gapu iti di umiso a pannakaawatda iti panangkondenar ti Biblia iti lasag ken iti lubong, imbilangda amin a banag a nagtaud iti dakes. Gapuna, impilitda a naaddaan laeng ni Jesus iti naespirituan a bagi ken kasla nagparang laeng nga addaan iti nainlasagan a bagi idi adda ditoy daga. Kas kadagiti apostata idi umuna a siglo, dagiti Cathar ket “tattao a di mangipudpudno ken Jesu-Kristo kas umay a naglasag.”​—2 Juan 7.

Iti librona a Medieval Heresy, insurat ni M. D. Lambert a ti Catharismo ket “sinukatanna ti Nakristianuan a moralidad babaen ti inkapilitan nga asetisismo, . . . inwaksida ti subbot babaen ti saanda a panangbigbig iti makaisalakan a bileg ti [ipapatay ni Kristo].” Ibilangna a “ti pudno a kaasping dagiti perpekto ket dagiti asetiko a mannursuro iti Dumaya, dagiti bonze ken fakir ti China wenno India, dagiti eksperto kadagiti Orfico a misterio, wenno dagiti mannursuro ti Gnostisismo.” Patien dagiti Cathar a ti pannakaisalakan ket saan nga agpannuray iti daton a subbot ni Jesu-Kristo, no di ket iti consolamentum, wenno bautismo iti nasantuan nga espiritu. Isu a kadagidiay nadalusanen, ti ipapatay isut’ mangluk-at manipud iti pisikal a banag.

Maysa a Dakes a Krusada

Yantangay nauman dagiti gagangay a tattao iti nakaro a panagkikil ken nasaknap a kinadakes dagiti klero, naguyugoyda iti wagas ti panagbiag dagiti Cathar. Inyasping dagiti perpekto ti Iglesia Katolika ken ti hirarkiana “iti sinagoga ni Satanas” ken “ti ina dagiti balangkantis” iti Apocalipsis 3:9 ken 17:5. Rimmang-ay ti Catharismo ket sinuktanna ti simbaan idiay makin-abagatan a Francia. Gapu iti dayta, insayangkat ken ginastuan ni Papa Innocent III ti makuna nga Albigense a Krusada, ti immuna a krusada a naorganisar iti uneg ti Kakristianuan a maibusor kadagiti tattao nga agkunkuna a Kristianoda.

Babaen kadagiti surat ken pannakabagina, riniribuk ti papa dagiti Katoliko nga ari, konde, duke, ken kabaliero ti Europa. Inkarina dagiti kinaluho ken kinabaknang ti Languedoc iti amin a makilaban tapno maikisap ti kinaerehes “iti aniaman a pamuspusan.” Naipangag ti awisna. Indauluan dagiti Katoliko nga obispo ken monghe, nagdaliasat a nagpaabagatan ti nagtitipon a buyot dagiti krusado manipud iti amianan ti Francia, Flanders, ken Alemania a limmasatda idiay Rhône Valley.

Ti pannakadadael ti Béziers isut’ nangrugian ti krusada ti panangparmek a nangdadael iti Languedoc babaen ti di matngelan a panagpuor ken pammapatay. Ti Albi, Carcassonne, Castres, Foix, Narbonne, Termes, ken Toulouse ket pinarmek amin dagiti mawaw iti dara a krusado. Ginasut a perpekto ti napuoran iti istaka kadagiti sarikedked dagiti Cathar a kas iti Cassès, Minerve, ken Lavaur. Sigun iti monghe a managisalaysay a ni Pierre des Vaux-de-Cernay, ‘siraragsak [dagiti krusado] a nangpuor a sibibiag kadagiti perpekto.’ Idi 1229, kalpasan ti 20 a tawen a dangadang ken pannakalangalang, ti Languedoc ket inturayan ti Gobierno a Pranses. Ngem saan pay a nalpas ti pammapatay.

Ti Panangigibus ti Inkisision

Idi 1231, inyussuat ni Papa Gregory IX ti Inkisision ti papa tapno tumulong iti naarmasan a dangadang.a Ti sistema ti inkisision idi damo ket naibatay kadagiti panangkondenar iti publiko ken panangpilit ken, idi agangay, ti sistematiko a panangtuok. Ti panggepna isut’ naan-anay a panangpukaw iti saan a nabaelan a dinadael ti kampilan. Manungsungbat laeng iti papa dagiti mangukom iti inkisision​—a kaaduanna ket Dominicano ken Franciscano a praile. Ti ipapatay babaen ti pannakapuor isut’ opisial a dusa iti kinaerehes. Kastat’ kinapanatiko ken kinadamsak dagiti manangipatungpal iti inkisision a nakaigapuan dagiti iyaalsa iti dadduma a lugar, a kas iti Albi ken Toulouse. Idiay Avignonet, napapatay amin dagiti miembro ti Inquisitorial a pangukoman.

Idi 1244, ti pannakaisuko ti sarikedked iti bantay ti Montségur, ti naudi a nagkamangan ti adu a perpekto, isut’ namagpatingga iti Catharismo. Agarup 200 a lallaki ken babbai ti napapatay iti ragup a panangpuor iti istaka. Kadagidi a tawen, ti Inkisision isut’ nangsawar kadagiti nabatbati pay a Cathar. Naipadamag a napuoran ti naudi a Cathar iti istaka idiay Languedoc idi 1330. Kuna ti libro a Medieval Heresy: “Ti pannakaduprak ti Catharismo isut’ kangrunaan a naaramidan ti Inkisision.”

Sigurado a saan a pudno a Kristiano dagiti Cathar. Ngem ti kadi panangbabalawda iti Iglesia Katolika isut’ mangikalintegan iti nadamsak a pannakapapatayda babaen kadagiti makunkuna a Kristiano? Dagiti Katoliko a nangidadanes ken nangpapatay kadakuada ket imbabainda ti Dios ken ni Kristo ken di umiso ti panangibagida iti pudno a Kinakristiano bayat a pinarparigat ken pinapatayda dagidiay pinullo a ribu a bumusbusor.

[Footnote]

[Kahon iti panid 28]

DAGITI WALDENSES

Idi arinunos ti maika-12 a siglo K.P., ginastuan ti maysa a nabaknang a negosiante ti Lyons, a ni Pierre Valdès, wenno Peter Waldo, dagiti immuna a patarus ti paspaset ti Biblia iti nagduduma a lokal a pagsasao ti Provençal, ti kasaknapan a pagsasao a maar-aramat idiay makin-abagatan ken abagatan a daya ti Francia. Kas maysa a napasnek a Katoliko, binaybay-anna ti negosiona, ket indedikarna ti bagina iti panangikasaba iti Ebanghelio. Gapu ta maluksawda kadagiti rinuker a klero, simmurot kenkuana ti adu a sabsabali pay a Katoliko ket nangaskasabada iti nadumaduma a lugar.

Di nagbayag, naipasango ni Waldo iti ibubusor dagiti lokal a klero, a nangallukoy iti papa a mangipawil iti panangasabana iti publiko. Ti naipadamag a sungbatna ket: “Rumbeng nga agtulnogkami iti Dios imbes a kadagiti tattao.” (Idiligyo ti Aramid 5:29.) Gapu iti kinapingetna, nailaksid ni Waldo [iti simbaan]. Dagiti pasurotna a naawagan Waldenses, wenno dagiti Napanglaw a Lallaki ti Lyons, sireregta nga inkagumaanda a sinurot ti ulidanna, a nangasabada a sinagdudua kadagiti pagtaengan ti tattao. Daytoy ti nangibunga iti napartak a pannakaisaknap dagiti pannursuroda iti intero a makin-abagatan, makindaya, ken paspaset ti makin-amianan a Francia, kasta met iti makin-amianan nga Italia.

Kaaduanna, intandudoda ti pannakaisubli dagiti pammati ken aramid ti nagkauna a Kinakristiano. Sinupiatda dagiti pannursuro a kas iti purgatorio, karkararag agpaay kadagiti natay, panagdayaw ken Maria, karkararag kadagiti “sasanto,” panagrukbab iti krusipiho, indulgensia, ti Eukarista, ken ti panangbuniag iti maladaga.b

Naiduma unay dagiti pannursuro dagiti Waldenses kadagiti di-Nakristianuan a dualistiko a pannursuro dagiti Cathar, a masansan a mapagriruanda. Daytoy a pannakariro ket nangnangruna a maigapu kadagiti Katoliko a polemista a nanggandat a mamagpada iti panangaskasaba dagiti Waldenses kadagiti pannursuro dagiti Albigense, wenno Cathar.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 29]

Pito ribu ti natay iti Church of St. Mary Magdalene idiay Béziers, a nangpapatayan dagiti krusado iti 20,000 a lallaki, babbai, ken ubbing