Pannakidangadang ni Casiodoro de Reina Maipaay iti Español a Biblia
TI España idi maikasangapulo ket innem a siglo ket napeggad a lugar a pangbasaan iti Biblia. Imbilin ti Iglesia Katolika iti Inkisision a pagpatinggaenna ti kabassitan a pagilasinan ti di pannakitunos iti kadawyan a sursuro. Ngem adda maysa idi nga agkabannuag a lalaki idiay makin-abagatan nga España a saan laeng nga agbasbasa iti Kasuratan no di ket inkarina pay nga ipatarusna dagitoy iti kadawyan a pagsasao tapno mabasa dagitoy dagiti Kastila. Casiodoro de Reina ti naganna.
Naguyugoy ti interes ni Reina iti Biblia kabayatan dagiti tawen a binusbosna iti monasterio ti San Isidro del Campo, kadagiti away ti Seville, España. Kabayatan ti dekada ti 1550, kaaduan kadagiti monghe iti daytoy karkarna a monasterio ti nangbusbos iti ad-adu nga oras a mangbasbasa iti Kasuratan ngem ti panangaramidda kadagiti annongenda. Ket ti mensahe ti Biblia binalbaliwanna ti panagpampanunotda. Inlaksidda ti doktrina ti Katoliko maipanggep iti panagusar kadagiti imahen ken pammati iti purgatorio. Kamaudiananna, nagdinamag dagiti panangmatmatda iti intero a lugar, ket gapu ta mabutengda a maaresto iti Inkisision Español, inkeddengda ti agtalaw iti sabali a pagilian. Maysa ni Reina kadagiti 12 a nakalibas a napan idiay Geneva, Switzerland.
Kalpasan dayta a napeggad a panaglibas, nagalla-allatiw iti nadumaduma a siudad ti Europa, a gistay kanayon nga apag-isu laeng a malibasanna dagiti mangidadanes kenkuana. Idi 1562, pinuoran dagiti napaay nga inkisidor ti ladawanna idiay Seville, ngem uray dayta a nadamsak a pammutbuteng saanna a pinasardeng ni Reina iti panangipatarusna iti Kasuratan. Nupay adda naitukon a gatad iti pannakatiliwna ken kanayon a mabutbuteng a maaresto, sipipinget a nagtrabaho iti patarusna nga Español. “Malaksid iti tiempo a masakitak wenno agbibiaheak, . . . diak pulos simmardeng nga agtrabaho,” inlawlawagna.
Nakompleto ni Reina ti patarusna iti las-ud ti sangapulo a tawen. Idi 1569 naipablaak idiay Basel, Switzerland, ti patarusna iti intero a Biblia. Daytoy a naisangsangayan a trabaho isut’ immuna a kompleto a patarus nga Español a naaramid manipud kadagiti orihinal a pagsasao. Kadagiti sinigsiglo magun-od idin dagiti Biblia a Latin, ngem ti Latin ti pagsasao idi dagiti natan-ok. Namati ni Reina a rumbeng a matarusan ti amin ti Biblia, ket inrisgona ti biagna tapno maragpat dayta a kalat.
Iti panglukat a sasao ti patarusna, inlawlawagna dagiti rasonna. “Ti panangiparit iti Nasantuan a Kasuratan iti kadawyan a pagsasao mangyeg iti nakaro a pakaumsian ti Dios ken pagdaksan dagiti tattao. Nabatad nga aramid daytoy ni Satanas ken dagidiay tengtenglenna. . . . Gapu ta inted ti Dios ti Saona kadagiti tattao, a tarigagayanna a matarusan ken mayaplikar ti amin, awan a pulos nasayaat a motibo ti asinoman a mangiparit iti dayta iti aniaman a pagsasao.”
Natured daytoy a sasao, tangay naipablaak daytoy 18 a tawen laeng kalpasan a direkta nga imparit ti Indese ti Inkisision Español ti Biblia “iti Castilian romance [Español] wenno iti aniaman a sabali pay a pagsasao.” Nabatad, saan nga intulok ni Reina ti panagbuteng iti tao a manglapped iti panagayatna iti kinapudno.
Malaksid iti kaadda ti napinget a tarigagayna a mamagbalin iti Biblia a magun-od ti amin nga Español-pagsasaona a tattao, kayat met ni Reina a maipablaak ti kasayaatan a patarus iti aginggat’ mabalin. Iti panglukat a sasaona, inlawlawagna dagiti pagimbagan ti panangipatarus a direkta manipud kadagiti orihinal a pagsasao. Inlawlawag ni Reina a nakasingit ti sumagmamano a biddut iti teksto a Latin ti Vulgate. Maysa kadagiti kabatadan kadagitoy isut’ pannakaikkat ti nasantuan a nagan.
Ti Nasantuan a Nagan Kadagiti Patarus nga Español
Nautob ni Reina a ti nagan ti Dios, a Jehova, ti rumbeng nga agparang iti aniaman nga umiso a patarus ti Biblia, kas ti panagparangna iti orihinal a teksto. Nagkedked a sumurot iti kaugalian a panangsukát iti nasantuan a nagan kadagiti titulo a kas iti “Dios” wenno “Apo.” Iti pakauna ti patarusna, inlawlawagna dagiti rasonna buyogen ti kinabatad.
“Sinalaknibanmi ti nagan nga (Iehoua), gapu ta adda kadakami dagiti kadagsenan a rason. Umuna, gapu ta sadinoman a pagparangan dayta iti patarusmi, kasta met a masarakan dayta iti teksto a Hebreo, ket para kadakami dimi mabalin nga ikkaten wenno baliwan dayta a dikam makabasol iti di kinamatalek ken pananglabsing iti linteg ti Dios, a mangibilbilin nga awan ti maikkat wenno mainayon. . . . Ti kaugalian [a panangikkat iti nagan], nga inaramid ti Diablo, ti nagtaud iti an-anito dagiti moderno a rabbi a, nupay ibagbagada a raraemenda dayta, kinapudnona inlemmengda ti nasantuan a naganna, a kayatda a malipatan dayta ti ili ti Dios a babaen iti dayta tarigagayanna a maiduma koma kadagiti amin a sabsabali . . . a dios.”
Dakkel ti epektona ti nakasaysayaat a tarigagay ni Reina a mangipadayag iti nagan ti Dios. Agingga iti kaaldawantayo, adu kadagiti patarus nga Español—agpadpada iti Katoliko ken Protestante—sinurotda daytoy nga ulidan, nga inusarda ti nasantuan a nagan iti sadinoman. Maigapu ken ni Reina, dagiti managbasa iti gistay aniaman a patarus ti Biblia nga Español nalakadan a matarusan nga adda personal a nagan ti Dios a mangiduma kenkuana kadagiti sabsabali a dios.
Naisangsangayan ti kinapudno a nabatad a makita ti nagan ni Jehova iti Hebreo iti panid ti titulo ti Biblia ni Reina. Impamaysa ni Reina ti biagna iti natan-ok a pannakasalaknib ti Sao ti Dios, a pinagbalinna a magun-odan dayta iti pagsasao a mabasa dagiti minilion.