“Imbes a Balitok, Diamante Ketdi ti Nasarakak”
KAS INSALAYSAY NI MICHALIS KAMINARIS
Kalpasan ti lima a tawen idiay South Africa a naggapuak tapno agbirok iti balitok, nagawidak nga addaan iti banag a napatpateg. Bay-andak a mangisalaysay kadakayo iti maipapan iti gameng nga ik-ikutak ken tarigagayak nga iburay.
NAYANAKAK idi 1904 iti isla ti Grecia a Cephalonia idiay Ionian Sea. Di nagbayag kalpasanna natay dagiti nagannak kaniak, isu a dimmakkelak nga ulila. Tinarigagayak ti tulong, ken masansan a nagkarkararagak iti Dios. Nupay regular idi a tumabtabunoak iti Greek Orthodox Church, awan a pulos ti ammok maipapan iti Biblia. Awan nasarakak a liwliwa.
Idi 1929, inkeddengko ti pumanaw ken agbirok iti nasaysayaat a biag. Iti ipapanawko iti naglangalang nga islami, napanak idiay South Africa a limmabas idiay Inglatera. Kalpasan ti 17 nga aldaw iti taaw, nakagtengak idiay Cape Town, South Africa, a dagus a pinagtrabahonak sadiay ti maysa a kailiak. Nupay kasta, saanak a naliwliwa iti material a kinabaknang.
Banag a Napatpateg
Agarup dua a tawenkon idiay South Africa idi bimmisita iti pagtartrabahuak ti maysa kadagiti Saksi ni Jehova ken intukonannak kadagiti literatura iti Biblia iti pagsasao a Griego. Karaman kadagitoy dagiti bokleta a Where Are the Dead? ken Oppression, When Will It End? Malaglagipko unay ti kinagagarko idi basaek dagitoy, nga inkabesak pay amin dagiti naadaw a kasuratan. Maysa nga aldaw kinunak iti katrabahuak: “Nasarakakon ti birbirokek kadagitoy amin a tawtawen. Immayak ditoy Africa gapu iti balitok, ngem imbes a balitok, diamante ketdi ti nasarakak.”
Naragsakanak unay a nakaammo nga adda personal a nagan ti Dios, a Jehova, a naipasdeken ti Pagarianna idiay langit, ken agbibiagtayon kadagiti maudi nga al-aldaw daytoy a sistema ti bambanag. (Salmo 83:18; Daniel 2:44; Mateo 6:9, 10; 24:3-12; 2 Timoteo 3:1-5; Apocalipsis 12:7-12) Anian a makaparagsak a maammuan a ti Pagarian ni Jehova mangyegto kadagiti agnanayon a bendision iti amin a puli ti sangatauan! Ti sabali pay a namagsiddaaw kaniak ket ti pannakaikaskasaba dagitoy napateg a kinapudno iti sangalubongan.—Isaias 9:6, 7; 11:6-9; Mateo 24:14; Apocalipsis 21:3, 4.
Di nagbayag nasapulak ti direksion ti sanga nga opisina ti Watch Tower Society idiay Cape Town ken nangalaak iti ad-adu pay a literatura iti Biblia. Nangnangruna a naragsakanak a nakagun-od iti personal a Bibliak. Ti nabasak isut’ nangtignay kaniak a mangasaba. Rinugiak babaen ti panangipatulod kadagiti publikasion a naibatay iti Biblia kadagiti kabagiak, gagayyemko, ken am-ammok iti ili a dimmakkelak idiay Lixoúrion. Kadagiti panagadalko, in-inut a natarusak a tapno maay-ayo ni Jehova masapul nga idedikar ti maysa a tao ti biagna kenkuana. Gapuna dagus nga inaramidko ti kasta iti kararag.
Naminsan, timmabunoak iti gimong dagiti Saksi ni Jehova, ngem yantangay diak ammo ti Ingles, awan pulos natarusak. Idi naammuak nga adu ti Griego nga agnanaed idiay Port Elizabeth, immakarak sadiay, ngem diak nakasarak kadagiti Saksi a Griego ti pagsasaoda. Gapuna, inkeddengko ti agsubli idiay Grecia tapno agbalinak nga amin-tiempo nga ebanghelisador. Malagipko a nakunak iti bagik, ‘Agsubliak idiay Grecia uray no kasapulan nga agsakripisioak a mapan sadiay.’
Amin-Tiempo a Ministerio Idiay Grecia
Idi primavera ti 1934 nakaluganakon iti barko ti Italia a Duilio. Nakagtengak idiay Marseilles, Francia, ket, kalpasan ti sangapulo nga aldaw a panagtalinaedko sadiay, limmuganak iti pampasahero a barko a Patris a mapan idiay Grecia. Bayat nga addakami iti taaw, adda parikut iti makina ti barko, ket iti rabii naibilin a maibaba dagiti lifeboat iti baybay. Idi kuan nalagipko ti pinampanunotko idi nga agsakripisioak a mapan idiay Grecia. Nupay kasta, idi agangay dimteng ti maysa a tugboat ti Italia ket ginuyodnakami nga impan idiay Naples, Italia. Kamaudiananna, nakagtengkami idi agangay, idiay Piraiévs (Piraeus), Grecia.
Manipud sadiay napanak idiay Atenas a pinasiarko ti sanga nga opisina ti Watch Tower Society. Iti panagsaritami ken Athanassios Karanassios, ti manangaywan iti sanga, nagkiddawak iti pakaitudingak a mangasaba iti amin-tiempo. Iti kinabigatanna napanakon idiay Peloponnisos, iti makin-abagatan a paset ti mainland ti Grecia. Naited a personal a teritoriak daytoy intero a distrito!
Buyogen ti aglaplapusanan a kinaregta nangrugiak a mangasaba, a mapan iti kada ili, purok, kataltalonan, ken kadagiti naiputputong a balbalay. Di nagbayag kinaduanak ni Michael Triantafilopoulos, a nangbautisar kaniak idi kalgaw ti 1935—nasurok a makatawen kalpasan ti panangrugik iti amin-tiempo a ministerio! Awan idi ti transportasion a para iti publiko, isu a pagnaenmi iti uray sadinoman. Ti ibubusor dagiti klero ti kadakkelan a parikutmi, nga ipamuspusanda ti mangpasardeng kadakami. Kas resultana, napalalo ti panagilemda kadakami. Ngem iti laksid dagiti tubeng, naaramid ti panangasaba, ket naipablaak ti nagan ni Jehova iti uray sadinoman.
Panangibtur iti Ibubusor
Iti maysa nga agsapa, kabayatan ti panangasaba iti kabambantayan a distrito ti Arcadia, nadanonko ti purok ti Magouliana. Kalpasan ti maysa nga oras a panangasaba, nakangngegak kadagiti panagkampana ti simbaan ket di nagbayag naammuak a siak ti batbatingtinganda! Nagtataripnong ti bunggoy dagiti managderraaw nga indauluan ti maysa nga archimandrite (nangato a saad iti simbaan a sumaganad iti obispo) ti Greek Orthodox. Inserrak a dagus ti bagko sa nagkararagak a siuulimek ken Jehova. Dimmeretso kaniak ti archimandrite, a sumursurot kenkuana ti bunggoy dagiti ubbing. Rinugianna ti agpukkaw: “Isu dayta! Isu dayta!”
Pinalikawkawandak dagiti ubbing, sa immasideg ti klero ken rinugiannak nga iduron babaen ti buttiog a buksitna, a kunana a dinak kayat a sagiden ‘amangan ta namulitanak.’ Impukkawna, “Kabilenyo! Kabilenyo!” Ngem apag-isu a nagparang ti maysa a polis ket impannakami iti presinto. Naisaklang ti klero gapu iti panangisungsongna iti panagderraaw ken namulta iti 300 a drakma malaksid pay kadagiti nagastona iti korte. Nawayawayaanak.
No makagtengkami iti baro a teritoria, pumilikami iti dakdakkel nga ili a sentro ti trabahomi, ket manipud sadiay wanasenmi amin ti teritoria a pagnaen iti uppat nga oras. Kayatna a sawen pumanawkami iti agsapa bayat a nariwet pay ken rabrabiin no makaawidkami, a kaaduanna sarungkaranmi ti maysa wenno dua a purok iti kada aldaw. No mawanasen dagiti kabangibang a purok, mangasabakamin iti ili a nagtarusanmi sa kalpasanna umakarkamin. Masansan a maarestarkami gapu ta dagiti klero sinugsoganda dagiti tao a bumusor kadakami. Iti rehion ti Parnassus, idiay makintengnga a Grecia, adu a bulan a binirbirokdak dagiti polis. Nupay kasta, didak pulos natiliwan.
Maysa nga aldaw, mangaskasabakami ken Kabsat Triantafilopoulos iti purok ti Mouríki, idiay distrito ti Boeotia. Ginuduami ti purok, ket rinugiak ti nagtrabaho kadagiti rangkis, yantangay ub-ubingak. Pagammuan nakangngegak kadagiti ikkis iti baba. Bayat a sumalsalogak a pataray, napanunotko, ‘Kabkabilenda ni Kabsat Triantafilopoulos.’ Nagtataripnong dagiti pumurok iti pagpakapean iti dayta a lugar, ket agtabtabbuga ti maysa a padi a kasla makapungpungtot a toro. “Aw-awagandatayo dagitoy a tao a ‘ti bin-i ti Serpiente,’” impukpukkawna.
Natukkolen ti sarukod nga impang-or ti padi iti ulo ni Kabsat Triantafilopoulos, ket agar-arubos ti dara iti rupana. Nakapanawkami idi napunaskon ti dara. Nagnakami iti tallo nga oras agingga a nakagtengkami iti siudad ti Thebes. Sadiay, iti maysa a klinika, ti nakaagasan ti sugat. Inreportmi ti insidente iti polisia, ket naipila ti darum. Ngem adda dagiti kakumplot ti padi isu a naabsuelto kamaudiananna.
Bayat a tartrabahuenmi ti ili ti Leukas, ‘inarestardakami’ dagiti pasurot ti maysa kadagiti lider ti politika iti dayta a lugar ket impandakami iti pagpakapean iti purok, a naidarumkami sadiay iti di autorisado a korte dagiti tao. Ti lider iti politika ken dagiti pasurotna nagsisinnublatda nga agsublisubli ken agsaosao—a mangbugbugtak—ken mangbutbuteng kadakami babaen kadagiti gemgemda. Nabartekda amin. Nagtultuloy ti panangbugbugtakda kadakami manipud agmatuon agingga a limnek ti init, ngem nagkalmakami laeng ken nakaisem bayat nga ipalpalawagmi nga awan nakabasolanmi ken siuulimek a nagpatulongkami ken Jehova a Dios iti kararag.
Idi sumipngeten inkanawadakami ti dua a polis. Impandakami iti presinto ken nagsayaat ti panangasikasoda kadakami. Tapno ikalinteganna ti inaramidna, immay ti lider iti politika iti kabigatanna ket pinabasolnakami a mangisaksaknap iti propaganda a maibusor iti Ari ti Grecia. Gapuna impandakami dagiti polis iti ili ti Lamia, a kinuyog ti dua a lallaki, tapno palutpotendakami pay. Imbaluddakami iti pito nga aldaw sa kalpasanna naipankami a nakaposas idiay ili ti Larissa tapno mabista.
Dagiti Kristiano a kakabsatmi idiay Larissa, a napakaammuan a nasaksakbay, inur-urayda ti isasangpetmi. Ti kinadungngoda kadakami ket nagsayaat a pammaneknek kadagiti guardia. Ti abogadomi, a maysa kadagiti Saksi ni Jehova ken dati a teniente koronel, ket agdindinamag iti ili. Idi dimmatag iti korte ken inkalinteganna ti kasomi, naibutaktak nga ulbod dagiti darumda kadakami, ket nawayawayaankami.
Kimmaro ti ibubusor gapu iti sapasap a balligi ti panangasaba dagiti Saksi ni Jehova. Naipaulog dagiti linteg idi 1938 ken 1939 a mangiparparit iti proselitismo, ket adu ti kastoy nga isyu a nakaidarumanmi ken Michael. Kalpasanna, binalakadannakami ti sanga nga opisina a saankam nga agkuykuyog tapno saan unay a madlaw ti trabahomi. Narigatanak nga awan kaduak. Nupay kasta, buyogen ti panagtalek ken Jehova, nawanasko ti nangasaba a nagnagna kadagiti distrito ti Attica, Boeotia, Phthiotis, Euboea, Aetolia, Acarnania, Eurytania, ken ti distrito ti Peloponnisos.
Ti nakatulong kaniak kadagitoy a tiempo ket ti nakapimpintas a sasao ti salmista maipapan iti panagtalek ken Jehova: “Gapu kenka duklosek ti sangabuyotan; ket gapu iti Diosko lagtuek ti maysa a bakud. Ti Dios a mangbarikes kaniak iti pigsa, ket pagbalinenna ti dalanko nga awan pagkurangan. Pagbalinenna dagitoy saksakak a kas saksaka ti ugsa: ket idissonak kadagiti nangato a dissok.”—Salmo 18:29, 32, 33.
Idi 1940, indeklara ti Italia ti gubat iti Grecia, ket di nagbayag rinaut dagiti armada nga Aleman ti pagilian. Naideklara ti linteg militar, ket naipawil dagiti libro ti Watch Tower Society. Narikut dagidi a tiempo kadagiti Saksi ni Jehova idiay Grecia; nupay kasta, nakaskasdaaw ti iyaaduda—manipud 178 a Saksi idi 1940 agingga iti 1,770 iti arinunos ti Gubat Sangalubongan II idi 1945!
Panagserbi Idiay Bethel
Idi 1945, naawisak nga agserbi iti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova idiay Atenas. Ti Bethel, a kaipapananna “Balay ti Dios,” masarakan idi iti maab-abangan a balay iti Lombardou Street. Masarakan dagiti opisina iti umuna a kadsaaran, ket adda ti pagimprentaan iti sirok. Buklen dayta ti maysa a bassit a makina a pagimprenta ken makina a pagtabas. Idi damo dua laeng a tao ti mangtaming iti pagimprentaan, ngem di nagbayag nangrugi a tumulong iti trabaho ti dadduma pay a boluntario nga agawid-awidda.
Naipasdek manen idi 1945 ti pannakiuman iti hedkuarter ti Watch Tower Society idiay Brooklyn, New York, ket iti dayta a tawen rinugianmi manen ti regular a panagimprenta iti Pagwanawanan idiay Grecia. Kalpasanna, idi 1947, inyakarmi ti sangami idiay 16 Tenedou Street, ngem nagtalinaed ti pagimprentaan idiay Lombardou Street. Kalpasanna nayakar ti pagimprentaan manipud Lombardou Street a naipan iti paktoria a kukua ti maysa a Saksi agarup lima a kilometro ti kaadayona. Gapuna iti sumagmamano a tiempo tallo a lugar ti pagalla-allatiwanmi.
Malaglagipko a pumanawkami iti pagnanaedanmi idiay Tenedou Street sakbay nga agbannawag sa mapankami idiay pagimprentaan. Kalpasan ti panagtrabaho sadiay agingga iti 1:00 t.m., mapanak idiay Lombardou Street a pakaipanan dagiti nayimprentami a papel. Sadiay ti pakakupinanna a magasin, madait, ken tabasen ti ima. Kalpasanna ipanmi dagiti nalpasen a magasin iti post office, bagkatenmi agingga iti maikatlo a kadsaaran, tulonganmi dagiti agtartrabaho sadiay a mamaglalasin kadagitoy, ket ikabilmi dagiti selio kadagiti sobre para iti pannakaibuson.
Idi 1954 immadu dagiti Saksi idiay Grecia agingga iti nasurok nga 4,000, ket kasapulan idi ti nalawlawa a pasilidad. Gapuna, immakarkami iti baro a tallo-kadsaaran a Bethel iti poblasion ti Atenas idiay Kartali Street. Idi 1958, nadutokanak a mangaywan iti kosina, ket dayta ti trabahok agingga idi 1983. Kabayatanna, idi 1959, inasawak ni Eleftheria, a nagbalin a nasungdo a katakunaynayko iti panagserbi ken Jehova.
Panangibtur Manen iti Ibubusor
Idi 1967 maysa a grupo ti militar ti nangagaw iti turay, ket naipaalagad manen dagiti panangipawil iti panangasabami. Nupay kasta, gapu iti napalabas a kapadasanmi iti panangsaranget kadagiti panangipawil iti trabahomi, alistokami a nangaramid iti panagbalbaliw ken sibaballigi nga intultuloymi iti nalimed.
Naggigimongkami kadagiti pribado a pagtaengan ken nakaan-annadkami iti panagbalaybalay a ministeriomi. Nupay kasta, regular ti pannakaarestar dagiti kakabsatmi, ket immadu dagiti kaso iti korte. Kanayon nga okupado dagiti abogadomi a mangtaming kadagiti pannakabista iti nadumaduma a paset ti pagilian. Iti laksid ti ibubusor, regular a nangaskasaba dagiti kaaduan a Saksi, nangnangruna kadagiti ngudo ti lawas.
Iti gagangay a Sabado wenno Domingo kalpasan ti panangasabami iti agmalem, kitaenmi no siasino ti awan iti grupomi. Kadawyanna, dagidiay awan ket naibalud iti kaasitgan a presinto. Gapuna balonanmi ida kadagiti ules ken taraon ken parparegtaenmi ida. Kasta met, pakaammuanmi dagiti abogadomi, a kalpasanna dumatag iti Lunes iti saklang ti piskal tapno ikanawana dagidiay natiliw. Siraragsak a napagballigianmi daytoy a kasasaad gapu ta agsagsagabakami maigapu iti kinapudno!
Kabayatan ti panangipawil napasardeng ti panagimprentami idiay Bethel. Gapuna ti balay a nagnaedanmi ken Eleftheria iti ili ti Atenas isut’ nagbalin a kasla pagimprentaan. Agimakinilia ni Eleftheria kadagiti kopia ti artikulo ti Pagwanawanan nga usarenna ti nakadagdagsen a makinilia. Paggigiddanenna nga isubo ti sangapulo a papel iti makinilia ken masapul a talmeganna a naimbag tapno agminar dagiti letra. Kalpasanna pagtitiponek dagiti pinanidna sa idaitko. Rinabii a kastoy agingga iti tengnga ti rabii. Agnanaed ti maysa a polis iti sirok, ket masmasdaawkami pay laeng no apay a di pulos nagsuspetsa.
Panagrag-o iti Agtultuloy nga Irarang-ay
Naisubli ti demokrasia idiay Grecia idi 1974, ket nawaywaya manen ti panangasabami. Kaskasdi, kabayatan ti pito a tawen a pannakaipawil ti trabahomi, tinagiragsakmi ti nakaskasdaaw nga irarang-ay ti nasurok nga 6,000 a kabbaro a Saksi, a naabutmi ti nasurok a 17,000 a pakadagupan dagiti manangiwaragawag ti Pagarian.
Intultuloymi met ti regular a panagimprentami kadagiti pasdek ti sanga. Kas resultana, di nagbayag nakabasbassiten dagiti pasilidad ti Bethel idiay Kartali Street. Gapuna nagatang ti 1 nga ektaria a daga idiay Marousi a kabangibang ti Atenas. Naibangon dagiti baro a pasdek ti Bethel a pakairamanan ti 27 a siled a pagturogan, maysa a paktoria, pagopisinaan, ken dadduma pay a pasilidad. Naidedikar dagitoy idi Oktubre 1979.
Idi agangay kasapulanmi pay ti nalawlawa a lugar. Gapuna nagatang ti 22 nga ektaria a daga nga agarup 60 a kilometro iti amianan ti Atenas. Masarakan dayta idiay Eleona, iti bakras ti maysa turod a matantannawagan ti bambantay ken dagiti nasayaat ti pannakapadanumna a ginget. Sadiay, idi Abril 1991, indedikarmi ti dakdakkel a pasilidad a pakairamanan ti 22 a balbalay, a tunggal maysa mabalin a pagyanan ti walo a tao.
Kalpasan ti panangbusbosko iti nasurok nga 60 a tawen iti amin-tiempo a ministerio, naparaburanak pay laeng iti nasayaat a salun-at. Makaparagsak, ‘agbungbungaak iti kinalakayko.’ (Salmo 92:14) Nangnangruna nga agyamanak ken Jehova ta nagbiagak a makakita a mismo iti naindaklan nga iyaadu dagiti pudno nga agdaydayaw kenkuana. Impadto ni propeta nga Isaias ti kasta nga irarang-ay: “Dagiti met ruanganmo kankanayondanto a silulukat; didanto maripkan iti aldaw uray iti rabii; tapno dagiti lallaki mabalinda koma a yeg kenka ti sanikua dagiti nasnasion.”—Isaias 60:11.
Anian a nakaskasdaaw ti pannakakita kadagiti minilion a tattao manipud iti amin a nasnasion nga agdudupudop iti organisasion ni Jehova ken maisursuro no kasano a makalasatda iti dakkel a rigat nga agturong iti baro a lubong ti Dios! (2 Pedro 3:13) Pudno a maikunak a napatpateg kaniak ti amin-tiempo a ministerio ngem iti aniaman a maitukon daytoy a lubong. Wen, saan a dagiti gameng a balitok ti nasarakak no di ket dagiti naespirituan a diamante a nangpabaknang unay iti biagko.
[Dagiti Ladawan iti panid 23]
Da Michalis ken Eleftheria Kaminaris
(Kannawan) Ti pagimprentaan idiay Lombardou Street