Adda Kadi Nalmeng a Mensahe ti Biblia?

AGARUP dua a tawen kalpasan ti pannakapapatay ti Primero Ministro ti Israel a ni Yitzhak Rabin idi 1995, kinuna ti maysa a periodista nga iti tulong ti kompiuter, adda natakuatanna a padto maipapan iti dayta a pasamak a nakalemmeng iti orihinal a Hebreo a teksto ti Biblia. Sigun iti periodista a ni Michael Drosnin, pinakdaaranna ti primero ministro nasurok a makatawen sakbay ti pannakapapatay daytoy ngem dina inkankano.

Naipablaak metten ti dadduma pay a libro ken artikulo nga agkuna a nalawag a paneknekan daytoy nalmeng a mensahe a ti Biblia ket impaltiing ti Dios. Ngem adda kadi ti kasta a mensahe? Ti kadi nalmeng a mensahe ti pakaibatayan ti panamati a ti Biblia ket impaltiing ti Dios?

Baro nga Ideya?

Saan a baro ti ideya maipapan iti nalmeng a mensahe iti teksto ti Biblia. Dayta ti kangrunaan a konsepto iti Cabala, wenno tradisional a Judio a mistisismo. Sigun kadagiti mannursuro ti Cabala, ti simple a kaipapanan ti teksto ti Biblia ket saan nga isu ti pudno a kaipapananna. Patienda nga inusar ti Dios ti tunggal letra ti Hebreo a teksto ti Biblia kas simbolo, a no matarusan a naimbag, adda ipalgakda a naun-uneg a kinapudno. Iti kapanunotanda, adda espisipiko a nangirantaan ti Dios iti tunggal Hebreo a letra ken ti nakaisuratanna iti teksto ti Biblia.

Sigun ken Jeffrey Satinover, nga agbirbirok kadagiti nalmeng a mensahe ti Biblia, patien dagiti mistiko a Judio nga adda datdatlag a bileg dagiti Hebreo a letra a naaramat iti pannakaisurat ti salaysay ti Genesis maipapan iti panamarsua. Insuratna: “Iti ababa a pannao, saan laeng a salaysay ti Genesis; dayta ti mismo nga instrumento a nausar iti panamarsua, maysa a plano nga adda iti panunot ti Dios a naiparangarang iti pisikal a porma.”

Idi maika-13 a siglo, adda maysa a rabbi ti Cabala, ni Bachya ben Asher a taga Saragossa, España, a nagsurat maipapan iti nalmeng nga impormasion a natakuatanna babaen ti panangbasana iti kada maika-42 a letra iti maysa a paset ti Genesis. Daytoy a pananglaktaw kadagiti letra sigun iti partikular nga urnos tapno makatakuat kadagiti nalmeng a mensahe ti nagbalin a pakaibatayan ti moderno nga ideya maipapan kadagiti nalmeng a mensahe ti Biblia.

“Ipalgak” Dagiti Kompiuter ti Nalmeng a Mensahe

Sakbay ti panawen ti kompiuter, limitado ti abilidad ti tao a mangsukimat iti teksto ti Biblia iti kastoy a wagas. Ngem idi Agosto 1994, adda artikulo a naipablaak iti pagiwarnak nga Statistical Science maipapan kadagiti di ninamnama a natakuatan kano ni Eliyahu Rips iti Hebrew University idiay Jerusalem ken dagiti padana a managsukisok. Inlawlawagda a babaen ti panangikkat iti amin nga espasio iti nagbabaetan dagiti letra ken pananglaktaw iti parepareho a bilang iti nagbabaetan dagiti letra iti Hebreo a teksto ti Genesis, natakuatanda ti nagan dagiti 34 a nalatak a rabbi a nakalemmeng iti teksto, agraman ti dadduma pay nga impormasion, kas iti petsa ti pannakayanak wenno ipapatayda, iti asideg ti naganda.a Kalpasan ti maulit-ulit a panangpadasda, impablaak dagiti managsukisok ti konklusionda a ti impormasion a nakalemmeng iti Genesis ket imposible a naiparna laeng kas ipakita ti estadistika​—pammaneknek nga adda naipaltiing nga impormasion a nairanta a naitalimeng iti Genesis rinibu a tawenen ti napalabas.

Maibatay iti daytoy a sistema, pinadas a mismo ti periodista a ni Drosnin ti nangbirok iti nalmeng nga impormasion iti umuna a lima a libro ti Hebreo a Biblia. Sigun ken Drosnin, natakuatanna ti nagan ni Yitzhak Rabin a nakalemmeng iti teksto ti Biblia babaen ti pananglaktawna iti kada 4,772 a letra. Babaen ti teksto ti Biblia a naurnos kadagiti binatog a buklen ti 4,772 a letra tunggal maysa, nakitana ti nagan ni Rabin (agpababa ti pannakabasana) a naikurus iti binatog (Deuteronomio 4:42, pakannigid ti pannakaisuratna) nga impatarus ni Drosnin kas “ti mammapatay a mangpapatay.”

Sarsaritaen ti Deuteronomio 4:42 ti maipapan iti tao a nakapatay a dina inggagara. Gapuna, adu ti nangkritikar iti personal a sistema ni Drosnin. Sigun kadakuada, dagiti di nasientipikuan a metodona ket mabalin nga usaren a mangbirok kadagiti umasping a mensahe iti aniaman a teksto. Ngem inkalintegan ni Drosnin ti takderna. Inkaritna: “No makasarak dagiti mangbabbabalaw kaniak iti mensahe maipapan iti pannakapapatay ti maysa a Primero Ministro a nakalemmeng iti [nobela] a Moby Dick, mamatiakto kadakuada.”

Pammaneknek ti Pannakaipaltiing?

Adda maysa a tao a nangawat iti karit ni Drosnin, ni Propesor Brendan McKay, iti Department of Computer Science iti Australian National University. Iti tulong ti kompiuter, sinukimatna a naimbag ti Ingles a teksto ti Moby Dick.b Babaen ti panangaramatna iti metodo a dineskribir ni Drosnin, kinuna ni McKay a nakasarak kano kadagiti “padles” maipapan iti pannakapapatay da Indira Gandhi, Martin Luther King, Jr., John F. Kennedy, Abraham Lincoln, ken dadduma pay. Sigun ken McKay, natakuatanna nga “impadto” met ti Moby Dick ti pannakapapatay ni Yitzhak Rabin.

Maipapan iti Hebreo a teksto ti Genesis, kinarit met ni Propesor McKay ken dagiti kakaduana dagiti resulta ti eksperimento ni Rips ken dagiti kakaduana. Kinunada a dagiti resulta ket ad-adda a nainaig iti metodo ken pamay-an dagiti agsuksukimat​—ti panamagtutunos kadagiti impormasion a naibatay kangrunaanna iti kayat dagiti managsukisok​—ngem iti naipaltiing a nalmeng a mensahe. Agtultuloy ti panagdedebate dagiti eskolar maipapan iti daytoy a banag.

Rumsua ti maysa pay nga isyu no adda agkuna a dagiti kasta a nalmeng a mensahe ket nairanta a nailemmeng iti “us-usaren ti kaaduan” wenno “orihinal” a Hebreo a teksto. Kinuna ni Rips ken dagiti kakaduana a nagsukimatda iti “us-usaren ti kaaduan ken sapasap a maawat a teksto ti Genesis.” Insurat ni Drosnin: “Letra por letra nga agpapada ti amin a Biblia iti orihinal a Hebreo a pagsasao nga adda ita.” Ngem pudno aya daytoy? Imbes a ti teksto nga “us-usaren ti kaaduan,” nagduduma nga edision ti Hebreo a Biblia ti maar-aramat ita, a naibatay iti nadumaduma a kadaanan a manuskrito. Nupay saan nga agsasabali ti mensahe ti Biblia, saan a letra por letra nga agpapada ti tunggal manuskrito.

Adu a patarus ita ti naibatay iti Leningrad Codex​—ti kadaanan a kompleto a Hebreo a Masoretiko a manuskrito​—a nakopia idi agarup tawen 1000 K.P. Ngem sabali a teksto ti inaramat da Rips ken Drosnin, ti Koren. Sigun ken Shlomo Sternberg, maysa nga Orthodox a rabbi ken matematiko iti Harvard University, “iti laeng Deuteronomio, 41 a letra ti nagdumaan ti Koren nga edision nga inusar ni Drosnin” ken ti Leningrad Codex. Karaman iti Dead Sea Scrolls dagiti paset ti teksto ti Biblia a nakopia nasurok a 2,000 a tawenen ti napalabas. Masansan a dakkel ti nakaidumaan ti ispeling dagiti sao kadagitoy a lukot no idilig kadagiti naud-udi a Masoretiko a teksto. Iti sumagmamano a lukot, nakaad-adu a letra ti nainayon a mangirepresentar kadagiti bokales, tangay saan pay idi a napartuat dagiti bokales. Iti dadduma a lukot, basbassit dagiti letra a naaramat. Ti panamagdidilig kadagiti adda a manuskrito ti Biblia ipakitana nga awan namalbaliwan ti kababagas ti teksto ti Biblia. Ngem nalawag met nga ipakitana a ti ispeling dagiti sao ken ti bilang dagiti letra ket agsasabali kadagiti nagduduma a teksto.

Ti panangbirok iti makunkuna a nalmeng a mensahe ket agpannuray iti di pulos agbaliwbaliw a teksto. Ti maysa a letra a mabaliwan madadaelna a naan-anay ti urnos​—ken ti mensahe no adda man. Tinaginayon ti Dios ti mensahena iti Biblia. Ngem dina tinaginayon a di nabalbaliwan ti tunggal letra, a kas man la pakasikoranna dagiti babassit a banag a kas iti panagbalbaliw ti ispeling dagiti sao iti panaglabas dagiti siglo. Saan kadi nga ipasimudaag daytoy nga awan ti intalimengna a nalmeng a mensahe iti Biblia?​—Isaias 40:8; 1 Pedro 1:24, 25.

Kasapulantay Kadi ti Nalmeng a Mensahe ti Biblia?

Nakalawlawag ti insurat ni apostol Pablo nga “amin a Kasuratan impaltiing ti Dios ken makagunggona iti panangisuro, iti panangtubngar, iti panangpalinteg iti bambanag, iti panangdisiplina iti kinalinteg, tapno ti tao ti Dios naan-anay koma a makabael, naan-anay a nakabalan maipaay iti tunggal naimbag nga aramid.” (2 Timoteo 3:16, 17) Saan a narigat unay a tarusan wenno iyaplikar ti nalawag ken direkta a mensahe iti Biblia, ngem adu a tao ti di mangikankano iti dayta. (Deuteronomio 30:11-14) Dagiti padto a nalawag a nailanad iti Biblia ti mangted iti natibker a pangibatayan iti panamati a naipaltiing dayta.c Saan a kas iti nalmeng a mensahe, dagiti padto iti Biblia ket saan nga agpannuray iti personal a panangipaawat, ken saanda nga “agtaud iti aniaman a kabukbukodan a panangipaulog.”​—2 Pedro 1:19-21.

Insurat ni apostol Pedro a “saan a babaen ti panangsurot kadagiti nalaing pannakapartuatna nga ulbod a sarsarita a pinakaammuandakayo iti pannakabalin ken kaadda ni Apotayo a Jesu-Kristo.” (2 Pedro 1:16) Nagtaud iti Judio a mistisismo ti konsepto maipapan iti nalmeng a mensahe ti Biblia, babaen dagiti “nalaing pannakapartuatna” a metodo a manglibeg ken mangballikug iti nalawag a kaipapanan ti naipaltiing a teksto ti Biblia. Nainget a kondenaren a mismo dagiti Hebreo a Kasuratan ti kasta a mistiko a sistema.​—Deuteronomio 13:1-5; 18:9-13.

Anian a ragsaktayo ta adda kadatayo ti nalawag a mensahe ken pannursuro ti Biblia, a tumulong kadatayo a mangammo iti Dios! Nasaysayaat nga amang daytoy ngem ti panangpadas nga agsursuro maipapan iti Namarsua kadatayo babaen ti panangbirok kadagiti nalmeng a mensahe a parnuay ti personal nga interpretasion ken imahinasion iti tulong ti kompiuter.​—Mateo 7:24, 25.

[Footnotes]