Panangembalsamar—Nakristianuan Kadi?
Idi umadanin ti ipapatay ti matalek a patriarka a ni Jacob, kastoy ti maudi a kiniddawna: “Itabondak nga ikadua kadagiti ammak iti rukib nga adda idiay talon ni Efron a Heteo, iti rukib nga adda idiay talon ti Macpela nga adda iti sango ti Mamre idiay daga ti Canaan.”—Genesis 49:29-31.
PINATGAN ni Jose ti kiddaw ti amana babaen ti panangsurot iti kostumbre nga agraraira idi idiay Egipto. Binilinna “dagiti adipenna, dagiti mangngagas, nga embalsamarenda ni amana.” Sigun iti salaysay ti Genesis kapitulo 50, sinurot dagiti mangngagas ti kostumbre nga 40 nga aldaw a panangisagana iti bangkay. Gapu ta naembalsamar ti bangkay ni Jacob, nakapagpaut daytoy uray kalpasan ti 400 a kilometro a panagdaliasat ti dakkel, nabuntog a bunggoy dagiti miembro ti pamilia ken dignitario nga Egipcio a napan nangitabon iti bangkay ni Jacob idiay Hebron.—Genesis 50:1-14.
Addanto ngata aldaw a masarakan ti naembalsamar a bangkay ni Jacob? Nagsayaaten no masarakan pay. Ti Israel ket nasayaat ti pannakapadanumna a rehion isut’ gapuna nga awan unay ti masarakan nga antigo nga artifact sadiay. (Exodo 3:8) Aglaplapusanan dagiti nagkauna a metal ken bato. Ngem dagiti narasrasi a banag, kas iti lupot, lalat, ken naembalsamar a bangkay ket saan nga agbayag gapu iti agneb ken kinarukopda.
Ania aya ti panangembalsamar? Apay a maar-aramid dayta? Nakristianuan kadi?
Nangrugian Dayta a Kostumbre?
Ti panangembalsamar ket makuna kangrunaanna kas ti panangpreserba iti bangkay ti maysa a tao wenno animal. Umanamong dagiti historiador a ti panangembalsamar ket nangrugi idiay Egipto ngem kadawyan met daytoy kadagiti nagkauna nga Asirio, Persiano, ken Escita. Nalabit a ti damo a panaginteres ken panageksperimento iti panangembalsamar ket nangrugi idi nasarakan dagiti bangkay a naitabon iti kadaratan ti disierto ken natural a napreserba. Iti kasta a pannakaitabon, saan nga agagneb ken maanginan ti bangkay, isu a bumayag sakbay nga agrupsa. Pattapattaen ti dadduma a nangrugi ti panangembalsamar idi masarakan dagiti bangkay a napreserba babaen ti natron (sodium carbonate), ti alkali nga aglaplapusanan idiay Egipto.
Ti panggep ti embalsamador ket tapno laeng lappedan ti natural nga epekto ti bakteria a mangrugi iti sumagmamano nga oras kalpasan ti ipapatay, a mamagrupsa iti bangkay. No malapdan daytoy a proseso, agsardeng ti panagrupsa wenno pabayagenna. Tallo a banag ti nesesita: mataginayon ti langa ti bangkay, malapdan ti panagrupsa, ken masalakniban ti bangkay iti panangdangran dagiti insekto.
Narelihiosuan ti kangrunaan a makagapu nga embalsamaren dagiti nagkauna nga Egipcio dagiti minatayda. Ti sursuro maipapan iti biag kalpasan ti ipapatay ket nainaig iti tarigagay dagiti natay nga agtultuloy a makilangen kadagiti tattao. Mamatida nga agnanayon ti pannakausar dagiti bagida ken agbiagda manen. Nupay kadawyan ti panangembalsamar, agingga ita ket awan ti nasarakan a salaysay idiay Egipto no kasano a naaramid daytoy. Ti kasayaatan isu ti rekord ni Herodotus, ti Griego a historiador idi maikalima a siglo K.K.P. Ngem naipadamag a saan unay nga epektibo ti pamay-an a dinakamat ni Herodotus idi pinadasda dayta.
Nakristianuan Kadi?
Ni Jacob ket binalsamar dagiti saanna a kapammatian. Ngem idi inyawat ni Jose kadagiti mangngagas ti bangkay ti amana, saanna la ketdi a kiniddaw dagiti panangikararag ken ritual a pakairamanan ti gagangay idi a panangembalsamar idiay Egipto. Da Jacob ken Jose ket agpada a nabileg ti pammatida. (Hebreo 11:21, 22) Nupay agparang a saan nga imbilin ni Jehova, ti pannakaembalsamar ti bangkay ni Jacob ket saan a maiparit iti Kasuratan. Ti pannakaembalsamar ni Jacob ket saan a nairanta a pagsurotan ti nasion ti Israel wenno ti kongregasion Kristiano. Kinapudnona, awan ti espesipiko a bilin ti Sao ti Dios mainaig iti daytoy. Kalpasan ti mismo a pannakaembalsamar ni Jose idiay Egipto, awanen ti nadakamat iti Kasuratan maipapan iti dayta a kostumbre.—Genesis 50:26.
Dagiti nagrupsa a bangkay a nasarakan kadagiti tanem idiay Palestina ipasimudaagna a saan a kostumbre dagiti Hebreo ti mangpreserba a mabayag kadagiti minatayda. Kas pagarigan, ni Lazaro ket saan a naembalsamar. Nupay nabalkut iti lupot, naipakita ti pannakaseknan idi maligsay ti bato a nangserra iti tanemna. Yantangay uppat nga aldawen a natay ni Lazaro, ammo ti kabsatna a babai nga adda angot idi maluktan ti tanem.—Juan 11:38-44.
Naembalsamar kadi ni Jesu-Kristo? Awan ti kasta nga ibaga dagiti Ebanghelio. Iti dayta a tiempo, kostumbre dagiti Judio ti mangsapsapo iti bangkay iti bangbanglo sakbay nga itabonda. Kas pagarigan, nangipaay ni Nicodemo iti adu a bangbanglo a pangsapsapo iti bangkay ni Jesus. (Juan 19:38-42) Apay a nagadu a bangbanglo? Ti naimpusuan a panagayat ken panagraem ken ni Jesus ti mabalin a nangtignay kenkuana a mangted a sipaparabur. Saantayo koma nga ibaga a ti kasta a panangusar iti bangbanglo ket nairanta a mangpreserba iti bangkay.
Rumbeng kadi a pagkedkedan dagiti Kristiano ti kostumbre a panangembalsamar? Iti realistiko a panangmatmat, ti panangembalsamar ket panangitantan laeng iti sigurado a mapasamak. Naggaputayo iti tapok, ket iti tapok agsublitayo no mataytayo. (Genesis 3:19) Ngem manipud ipapatay, kasano koma kabayagna sakbay a maitabon ti bangkay? No adayo ti paggapuan dagiti kapamilia ken gagayyem ket tarigagayanda nga imatangan ti bangkay, masapul a nasamsamay ti pannakaembalsamar ti bangkay tapno bumayag.
Awan ngarud ti Nainkasuratan a pakadanagan no ikalikagum ti kostumbre a maembalsamar ti bangkay wenno tarigagayan dagiti miembro ti pamilia a maaramid dayta. Dagiti natay “saanda a pulos sipapanunot iti aniaman.” (Eclesiastes 9:5) No addada iti lagip ti Dios, mapagungardanto iti naikari a baro a lubong.—Job 14:13-15; Aramid 24:15; 2 Pedro 3:13.
[Kahon/Ladawan iti panid 31]
PANANGEMBALSAMAR—IDI KEN ITA
Iti nagkauna nga Egipto, ti kita ti panangembalsamar ket agpannuray iti kasasaad ti maseknan a pamilia. Ti maysa a nasaliwanwan a pamilia mabalin a pilienna dagiti sumaganad a pamay-an:
Mairuar ti utek a dumalan iti agong babaen ti maysa a metal nga instrumento. Sa makargaan ti bangabanga kadagiti maitutop nga agas. Kalpasanna, maikkat dagiti makin-uneg nga organo malaksid iti puso ken dagiti bekkel. Tapno mairuar dagitoy iti tian, masapul nga adda paset ti bagi a maiwa, ngem maibilang daytoy basol. Tapno awan ti kontrobersia, mangbilin ti Egipcio nga embalsamador iti maysa a tao a mangiwa iti bangkay. Aglibas a dagus kalpasan ti panangaramidna iti dayta, agsipud ta pannakailunod ken pannakaubor ti pannusa para iti daytoy imbilangda a krimen.
Kalpasan a maikkat ti karga ti tian, maugasan a naimbag daytoy. Insurat ti historiador a ni Herodotus: “Punnuenda ti tian iti puro a narumek a mirra, kasia, ken amin a kita ti bangbanglo malaksid iti olibano, sada daiten ti iwa.”
Sumaganad, ikkatenda ti amin a likido iti bangkay babaen ti panangiyuper iti natron iti 70 nga aldaw. Kalpasanna, maugasan ti bangkay ken siaannad a mabalkut iti lienso. Sa maparabawan ti lienso iti resina wenno banag a kasla gum nga agserbi kas pigket, ket maikabil ti mummy iti nangina pannakaarkosna a kayo a kahon a naporma kas tao.
Ita, nagbiit ti panangembalsamar. Masansan a maaramid dayta babaen ti panangikabil iti maitutop a kaadu ti pangembalsamar a pluido kadagiti urat nga agturong ken aggapu iti puso agraman iti espasio ti tian ken barukong. Kadagiti naglabas a tawen, nagduduma a likido ti napartuat ken nausar. Ngem gapu ta nalaklaka ken saan a delikado, ti kaaduanna a maus-usar ket ti balsamo a formaldehyde (formalin).
[Ladawan]
Ti balitok a lungon ni Ari Tutankhamen