Asino ti Mapabasol​—Sika Wenno ti Genetiko a Pakabuklam?

NAANEP nga agsapsapul dagiti sientista iti genetiko a pakaigapuan ti alkoholismo, homoseksualidad, nalulok a seksual a kababalin, kinaranggas, dadduma pay a di umiso a kababalin, ken uray ti ipapatay a mismo. Saantayo aya a mabang-aran a makaammo a saantayo a basol dagiti aramidtayo no di ket biktimanatayo laeng ti biolohia? Pagannayasantayo a tattao ti mangpabasol iti sabali a tao wenno banag no agbidduttayo.

No dagiti gene ti mapabasol, kuna dagiti sientista a posible a mabalbaliwan dagitoy, a maikkat dagiti di matarigagayan a kababalin babaen ti panangbalbaliw iti gene. Ti nabiit pay a naballigi a pannakasukimat ti intero a genetic code ti tao ti nangpabaro iti namnama.

Ngem dayta a posibilidad ket naibasar iti panangipapan a ti kapasidadtayo nga agtawid ti makagapu iti amin a basol ken bidduttayo. Nakasarak kadi dagiti sientista iti umdas a pammaneknek a mangpabasol iti genetiko a pakabuklantayo? Nalawag a ti sungbat dakkel ti epektona iti panangmatmattayo iti bagi ken masanguanantayo. Ngem sakbay ti panangsukimat iti pammaneknek, malawlawagantayo no subliantayo ti namunganayan ti tao.

No Kasano a Nangrugi ti Basol

Kaaduan a tao ammoda wenno nangngegandan ti salaysay maipapan iti panagbasol ti immuna a natauan a pagassawaan, da Adan ken Eva, iti minuyongan ti Eden. Adda kadi nainkasigudan a depekto ti genetiko a pakabuklanda, depekto iti pannakadisenio a manggutugot kadakuada nga agbasol ken agsukir?

Ti Namarsua kadakuada, ni Jehova a Dios, a perpekto amin dagiti ar-aramidna, ti nangiwaragawag a ti kaudian a parsuana ditoy daga ket “nasayaat unay.” (Genesis 1:31; Deuteronomio 32:4) Kas kanayonan a pammaneknek iti pannakapnekna iti trabahona, binendisionanna ti umuna a pagassawaan ken binilinna ida nga agpaadu, punnuenda ti daga iti tattao, ken imatonanda ti parsuana ditoy daga​—dagitoy ket tignay a saan la ketdi nga aramiden ti maysa a saan a makasigurado a nasayaat dagiti aramidna.​—Genesis 1:28.

Maipapan iti pannakaparsua ti umuna a natauan a pagassawaan, kuna kadatayo ti Biblia: “Ti Dios pinarsuana ti tao iti ladawanna, iti ladawan ti Dios isu pinarsuana; pinarsuana ida a lalaki ken babai.” (Genesis 1:27) Daytoy saanna a kaipapanan a dagiti tattao ket kaasping ti Dios iti pisikal a langa, agsipud ta ti “Dios maysa nga Espiritu.” (Juan 4:24) Imbes ketdi, kaipapananna nga addaan dagiti tattao kadagiti nadiosan a galad, ken moral a sentido, ti konsiensia. (Roma 2:14, 15) Addaanda met iti nawaya a nakem, a makabael a mangtingiting iti maysa a banag ken mangikeddeng iti aramidenda.

Nupay kasta, dagiti immuna a nagannak kadatayo ket saanda a nagbukbukod nga awan iti panangiwanwan. Imbes ketdi, naballaaganda kadagiti ibunga ti basol. (Genesis 2:17) Isu nga ipakita ti ebidensia nga idi naipasango ni Adan iti moral a panagdesision, pinilina ti kasla makagunggona kenkuana iti dayta a kanito. Timmulad iti asawana a nagbasol imbes nga utobenna ti relasionna iti Namarsua wenno ti agpaut nga epekto ti aramidenna. Idi agangay, pinadasna a pabasolen ni Jehova, a kinunana a ti babai nga inted ti Dios ti nangallilaw kenkuana.​—Genesis 3:6, 12; 1 Timoteo 2:14.

Adda masursurotayo iti panangtaming ti Dios iti basol da Adan ken Eva. Saanna a rinitubar ti aniaman a ‘depekto iti pannakadisenio’ ti genetiko a pakabuklanda. Imbes ketdi, tinungpalna dagiti imbagana a bunga ti aramidda, a nagbanag kamaudiananna iti ipapatayda. (Genesis 3:17-19) Daytoy nagkauna a historia tulongannatayo a mangtarus a naimbag iti makagapu iti kababalin ti tao.a

Ti Ebidensia Maikontra iti Biolohia

Nabayagen a nakapingpinget dagiti sientista nga agsapul kadagiti genetiko a pakaigapuan ti sakit ti tao ken pakaagasanna ken pakaigapuan ti kababalinna. Kalpasan ti sangapulo a tawen a panagtrabaho ti innem a grupo dagiti managsukisok, naduktalan ti gene a nainaig iti sakit a Huntington, nupay awan ti ideya dagiti managsukisok no kasano a pinataud ti gene ti sakit. Ngem iti panangipablaak ti Scientific American iti daytoy a panagsukisok, inadawna ti sasao ti biologo ti Harvard a ni Evan Balaban, a nagkuna a “narigrigat nga amang ti agsapul kadagiti gene a pakaigapuan ti dakes a kababalin.”

Kinapudnona, di nagballigi ti panagsukisok nga agsapul kadagiti espesipiko a gene a pakaigapuan ti kababalin ti tao. Kas pagarigan, kuna ti report ti Psychology Today maipapan kadagiti panangikagumaan nga agsapul kadagiti genetiko a pakaigapuan ti panagleddaang: “Dagiti impormasion mainaig iti itataud ken panangkontrol kadagiti kangrunaan a sakit ti isip pagminarenna a dagitoy ket saan laeng a basta gapuanan ti gene.” Nangipaay ti report iti pagarigan: “Maysa a porsiento kadagiti Amerikano a nayanak sakbay ti 1905 ti agsagaba iti panagleddaang inton agtawenda iti 75. Kadagiti Amerikano a nayanak kagudua a siglo kalpasan dayta a tawen, 6 a porsiento ti agledleddaang inton agtawenda iti 24!” Nabatad ngarud a saan a ti gene no di ket dagiti sosial a bambanag ti pakaigapuan ti kasta a dramatiko a panagbalbaliw iti ababa a tiempo.

Ania ti ibaga kadatayo dagitoy ken adu pay a panagadal? Nupay adda paset ti genetiko a pakabuklantayo a mangsukog kadagiti personalidadtayo, nalawag nga adda pay dadduma a makagapu. Maysa a kangrunaan a makagapu ket ti aglawlawtayo, a dakkel ti nagbaliwanna iti panawentayo. Mainaig iti popular a paglinglingayan a pakairamanan ita dagiti agtutubo, kuna ti libro a Boys Will Be Boys a saan a makapatanor dagiti ubbing kadagiti nasayaat a moral a prinsipio no “dumakkelda a nakaad-adu nga oras ti busbusbosenda nga agbuya kadagiti programa iti telebision ken sine a pakabuyaanda kadagiti tattao a maraut, mapaltogan, mabagkong, maikkatan iti organo ti bagi, matadtad, malalatan, wenno mapirsapirsay, no dagiti ubbing ket dumakkelda a makangkangngeg kadagiti musika a mangitantandudo iti panagrames, panagpakamatay, droga, arak, ken kinapanatiko.”

Nalawag a ni Satanas, “ti agturay iti daytoy a lubong,” nangaramid iti aglawlaw a mangpennek iti dakes a tarigagay ti tao. Ken siasino ti mangilibak a nakabilbileg ti impluensia ti kasta nga aglawlaw kadatayo amin?​—Juan 12:31; Efeso 6:12; Apocalipsis 12:9, 12.

Ti Pakaigapuan ti Riribuk iti Sangatauan

Kas nakitatayon, nangrugi ti parikut ti sangatauan idi nagbasol ti immuna a pagassawaan. Ania ti resultana? Nupay saan a dagiti kaputotan ni Adan ti nangaramid iti basol, naipasngayda amin a managbasol, imperpekto, ken tinawidda ti ipapatay. Ilawlawag ti Biblia: “Dayta ti makagapu a, no kasano a babaen iti maysa a tao simrek ti basol iti lubong ken ti ipapatay babaen iti basol, ket iti kasta ti ipapatay nagsaknap iti amin a tattao agsipud ta nagbasolda amin.”​—Roma 5:12.

Ti kinaimperpekto ti tao talaga a nangyeg kenkuana iti pagdaksan. Ngem saan a dayta ti mangabsuelto kenkuana no agaramid iti dakes. Ipakita ti Biblia a dagiti makagun-od iti anamong ni Jehova ket dagidiay mamati iti probision ti Dios maipaay iti pananggun-od iti biag ken mangitunos iti biagda kadagiti pagalagadanna. Gapu iti naayat a kinamanangngaasina, nangipaay ni Jehova iti naasi a probision a mangsubbot iti sangatauan, tapno magatang manen, no ar-arigen, ti napukaw ni Adan. Dayta a probision isu ti subbot a daton ti perpekto nga Anakna, ni Jesu-Kristo, a nagkuna: “Ti Dios inayatna ti lubong iti kasta unay isu nga intedna ti bugbugtong nga Anakna, tapno tunggal maysa a mangwatwat iti pammati kenkuana saan koma a madadael no di ket maaddaan iti agnanayon a biag.”​—Juan 3:16; 1 Corinto 15:21, 22.

Inyebkas ni apostol Pablo ti nauneg nga apresasionna iti daytoy a probision. Kinunana: “Nakaay-ay-ayak a tao! Siasinonto ti mangalaw kaniak iti bagi nga agpaspasar itoy nga ipapatay? Pagyamanan iti Dios baeten ken Jesu-Kristo nga Apotayo!” (Roma 7:24, 25) Ammo ni Pablo a no nakabasol gapu iti pagkapuyan, mabalinna ti agkiddaw iti pammakawan ti Dios babaen ti subbot a daton ni Jesu-Kristo.b

Kas idi umuna a siglo, adu a tattao ita a nakadakdakes ti panagbiag wenno kasla awan pangnamnamaan iti kasasaadda ti naaddaan iti umiso a pannakaammo iti kinapudno a linaon ti Biblia. Nagbalbaliwda ket nagbalinda a maikari nga umawat iti pamendision ti Dios. Saan a nalaka ti inaramidda a panagbalbaliw, ken adu pay dagiti masapul a makidangadang kadagiti mangirubo a pagannayasan. Ngem babaen ti tulong ti Dios, mataginayonda ti kinatarnaw ket maaddaanda iti rag-o iti panagserbi kenkuana. (Filipos 4:13) Imutektekanyo ti maysa laeng a pagwadan ti maysa a tao a nangaramid iti dakkel a panagbalbaliw tapno maay-ayona ti Dios.

Maysa a Makaparegta a Kapadasan

“Idi ubingak pay nga agad-adal iti boarding school wenno eskuelaan nga addaan iti pagkaseraan, nairamanak iti homoseksual nga ar-aramid, nupay diak pulos impagarup a maysaak a bakla. Nagsina dagiti dadakkelko, ket inil-iliwko ti kinadungngo dagiti nagannak a diak pulos napasaran. Kalpasan ti panageskuelak, napilitanak a nagsoldado. Adda grupo dagiti bakla iti kaabaymi a kuartel. Nakitimpuyogak kadakuada gapu ta inapalak ti estilo ti panagbiagda. Kalpasan ti makatawen a pannakikaduak kadakuada, impapanko ti bagik a maysa metten a bakla. ‘Kastoy ti katataok,’ inkalintegak ‘ket diakon mabalbaliwan.’

“Tinuladko ti panagsasao dagiti bakla ken nakitimpuyogak iti asosasion dagiti bakla, a nalaka a pakagun-odan iti droga ken arak. Nupay agparang a makapagagar ken nakaay-ayat, iti kinapudnona, makarimon dagitoy. Iti pakinakemko, mariknak a saan a normal ken makadadael iti masanguanan ti kastoy a kita ti relasion.

“Iti maysa a bassit nga ili, nakakitaak iti maysa a Kingdom Hall dagiti Saksi ni Jehova bayat a maang-angay ti gimong. Simrek ken dimngegak iti palawag a mainaig iti kasasaad ti Paraiso iti masanguanan. Kalpasanna, naam-ammok ti sumagmamano a Saksi ket inawisdak a tumabuno iti maysa nga asamblea. Napanak, ket idi laeng a nakakitaak kadagiti naragsak a pamilia nga agdaydayaw a sangsangkamaysa. Rinugiak ti nakipagadal iti Biblia kadagiti Saksi.

“Nupay narigatanak, inkagumaak nga iyaplikar ti maad-adalko iti Biblia. Naisardengko ti amin nga imoral nga aramidko. Kalpasan ti panagadalko iti 14 a bulan, indedikarko ti biagko ken Jehova ket nabautisaranak. Damo unay iti biagko a naaddaanak iti pudno a gagayyem. Natulongak ti sabsabali a mangammo iti kinapudno a linaon ti Biblia, ket ita, agserserbiak kas ministerial nga adipen iti kongregasion Kristiano. Pudno a binendisionannak ni Jehova.”

Adda Sungsungbatantayo

Saan a maparmek ti pagkapuyantayo no pabasolentayo ti genetiko a pakabuklantayo a pakaigapuan ti amin a bidduttayo. Imbes a matulongannatayo a mangrisut wenno mangparmek kadagiti pagkapuyantayo, kinuna ti Psychology Today a ti panangpabasol iti genetiko a pakabuklantayo “mabalin nga ipariknana nga awanen ti maaramidantayo, a dayta ti gapu ti adu a parikuttayo. Imbes a kissayanna dagiti parikut, pakaruenna dagitoy.”

Agpayso a masapul a makidangadangtayo kadagiti dakes nga impluensia, agraman dagiti pagannayasantayo nga agbasol ken dagiti panangikagumaan ni Satanas a manglapped kadatayo nga agtulnog iti Dios. (1 Pedro 5:8) Pudno met a mabalin nga impluensiaannatayo dagiti genetiko a pakabuklantayo iti nagduduma a pamay-an. Ngem sigurado nga adda maaramidantayo. Adda dagiti nabileg a katulongan dagiti pudno a Kristiano​—ni Jehova, ni Jesu-Kristo, ti nasantuan nga espiritu ti Dios, ti Saona a Biblia, ken ti kongregasion Kristiano.​—1 Timoteo 6:11, 12; 1 Juan 2:1.

Sakbay a simrek ti nasion nga Israel iti Naikari a Daga, impalagip ni Moises kadagiti tattao ti pagrebbenganda iti Dios, a kunkunana: “Inkabilko ti biag ken patay iti sangom, ti bendision ken ti lunod; ket masapul a piliem ti biag tapno makapagtalinaedka a sibibiag, sika ken ti putotmo, babaen ti panangayat ken Jehova a Diosmo, babaen ti panagimdeng iti timekna ken babaen ti panagtalinaed kenkuana.” (Deuteronomio 30:19, 20) Kasta met ita, tunggal responsable nga indibidual obligado nga agdesision a personal maipapan iti panagserbina iti Dios ken iti panangaramid kadagiti kalikagumanna. Dakayo ti agpili.​—Galacia 6:7, 8.

[Footnotes]

[Dagiti Ladawan iti panid 9]

Nairanta kadi nga agbasol da Adan ken Eva babaen ti sumagmamano a genetiko a depekto?

[Dagiti Ladawan iti panid 10]

Rumbeng kadi a tunggal tao ti agsungbat kadagiti aramidenna a desision?

[Credit Line]

Agus-usar iti droga: Godo-Foto

[Ladawan iti panid 11]

Saan a nagballigi dagiti panangikagumaan nga agsapul kadagiti genetiko a pakaigapuan ti kababalin ti tao

[Ladawan iti panid 12]

Ti panangyaplikar kadagiti kunaen ti Biblia matulonganna dagiti napasnek a tattao nga agbalbaliw