Pakasaritaan ti Biag

Intultuloymi ti Annongenmi

KAS INSALAYSAY NI HERMANN BRUDER

Simple ti pagpiliak: lima a tawen nga agserbiak iti French Foreign Legion wenno maipupok iti pagbaludan ti Morocco. Bay-anyo nga ilawlawagko no apay a naipasangoak iti kasta a pakasuotan.

NAIPASNGAYAK idiay Oppenau, Alemania, idi 1911, tallo laeng a tawen sakbay a bimtak ti Gubat Sangalubongan I. Dagiti dadakkelko, da Joseph ken Frida Bruder, addaanda iti 17 nga annak a lallaki ken babbai. Siak ti maika-13 nga anakda.

Maysa kadagiti damo a napuotak a pasamak isu ti martsa ti banda dagiti soldado iti kangrunaan a kalsada ti ilimi. Naguyugoyak idi iti nabiag a bansag ti martsa, isu a sinurotko ti banda agingga iti estasion tapno parubbuatenmi ni Tatang ken dagiti dadduma a nakauniporme a militar nga aglugan iti tren. Idi pumanaw ti tren, adda dagiti babbai iti estasion a nagsangit. Di nagbayag kalpasanna, nangipaay ti padimi iti atiddog a sermon idiay simbaan ken imbasana ti nagnagan dagiti uppat a lallaki a natay gapu iti panangidepensada iti pagilian. “Addada itan idiay langit,” inlawlawagna. Natalimudaw ti maysa a babai a nakatakder iti asidegko.

Nagsakit ni Tatang iti tipus bayat ti panagserbina iti kampo dagiti Ruso. Nakapkapsut a simmangpet iti pagtaengan ket dagus a naipan iti lokal nga ospital. “Mapanka iti kapilia iti asideg ti sementerio ket maminlimapulo nga ilualom ti Amami ken maminlimapulo ti Ave Maria,” imbalakad ti padi. “Kalpasanna, umimbagto ti amam.” Tinungpalko dayta, ngem natay ni Tatang kabigatanna. Uray iti maysa nga ubing, nasaem unay a kapadasan ti gubat.

No Kasano a Nasarakak ti Kinapudno

Narigat ti agsapul iti panggedan idiay Alemania idi tiempo ti gubat. Ngem idi insardengko ti ageskuela idi 1928, nakasapulak iti trabaho kas hardinero idiay Basel, Switzerland.

Kas ken Tatang, napeklanak a Katoliko. Ambisionko ti agserbi kas monghe ti Capuchin idiay India. Daytoy a panggepko ket naammuan ti kabsatko a ni Richard, maysa idin a Saksi ni Jehova. Rinantanak idiay Switzerland tapno upayennak. Binallaagannak a napeggad ti agtalek iti tao, nangruna kadagiti klero, ken imparegtana a basaek ti Biblia ket dayta laeng ti pagtalkak. Nupay agduaduaak, nangalaak iti Baro a Tulag ket rinugiak a basaen dayta. In-inut a limmawag kaniak nga adu kadagiti patpatiek ti saan a maitunos kadagiti sursuro ti Biblia.

Maysa a Domingo idi 1933, idi addaak iti pagtaengan ni Richard idiay Alemania, inyam-ammonak iti maysa nga agassawa a Saksi ni Jehova. Idi naammuanda a basbasaek ti Biblia, inikkandak iti bokleta a napauluan The Crisis.a Dandani tengnga ti rabiin idi insardengko a basaen dayta a bokleta. Nakombinsirak a nasarakak ti kinapudno!

Inikkandak dagiti Saksi ni Jehova idiay Basel iti dua a tomo ti Studies in the Scripturesb agraman dagiti magasin ken dadduma a publikasion. Gapu ta namatiak kadagiti basbasaek, immasidegak iti lokal a padi ket kiniddawko a maikkat ti naganko manipud iti rekord ti simbaan. Nakapungtot unay ti padi ket kinunana a mapukpukawen ti pammatik. Kinapudnona, sigurado a saanko a napukaw ti pammatik. Iti kaunaan a gundaway iti biagko, nangrugi a masukayko ti pudno a pammati.

Dagiti kakabsat idiay Basel planoda ti agdaliasat nga agturong iti beddeng ti Francia tapno mangasaba iti dayta a ngudo ti lawas. Maysa kadagiti kakabsat ti siaanus a nangilawlawag a saanak a naawis agsipud ta nabiitak pay a naitimpuyog iti kongregasion. Imbes a maupay, inyebkasko ti natibker a tarigagayko a mangasaba. Idi nakisaritaak iti sabali a panglakayen, imbaonnak iti maysa a teritoria idiay Switzerland. Iti parbangon ti Domingo, nagbisikletaak a nagturong iti maysa a bassit a purok nga asideg iti Basel, ket adda 4 a libro, 28 a magasin, ken 20 a broshur a karga ti bagko. Nakimisa ti kaaduan kadagiti pumurok idi simmangpetak. Nupay kasta, iti alas onse, naipaimak amin ti karga ti bagko.

Idi imbagak kadagiti kakabsat a tarigagayak ti mabautisaran, kinasaritadak a sipapasnek ken inyimtuodda dagiti mamagpanunot a salsaludsod maipapan iti kinapudno. Naay-ayoak iti regta ken kinasungdoda ken ni Jehova ken iti organisasionna. Yantangay panawen ti lam-ek, binautisarannak ti maysa a kabsat iti bathtub iti pagtaengan ti maysa a panglakayen. Malagipko ti pannakariknak iti di mailadawan a rag-o ken bimmileg unay ti pakinakemko. Dayta ket idi 1934.

Panagtrabaho iti Kingdom Farm

Idi 1936, nangngegko a nakagatang dagiti Saksi ni Jehova iti daga idiay Switzerland. Intukonko ti serbisiok kas hardinero. Naragsakanak ta naawisak nga agtrabaho iti Kingdom Farm idiay Steffisburg, agarup 30 kilometro manipud Bern. Agingga a posible, timmulongak met iti sabsabali iti trabahoda iti Kingdom Farm. Insuro kaniak ti Bethel a napateg ti agbalin a mannakitinnulong.

Ti maysa a tampok ti panagnaedko iti sumagmamano a tawen iti Bethel isu ti panagbisita ni Kabsat Rutherford iti Kingdom Farm idi 1936. Idi nakitana ti kadakkel dagiti kamatis ken no kasano kawadwad ti apit, immisem ken inyebkasna ti pannakapnekna. Anian a nagsayaat a kabsat!

Idi adda nasurok tallo a tawen nga agserserbiak iti farm, maysa a surat manipud hedkuarter dagiti Saksi ni Jehova idiay Estados Unidos ti naibasa bayat ti pammigatmi. Impaganetget ti surat ti kinaganat ti trabaho a panangasaba ken naawis ti asinoman nga agtarigagay nga agpayunir iti sabali a pagilian. Diak nagpangadua a nagboluntario. Idi Mayo 1939, simmangpet ti surat a mangipakaammo iti pakaibaonak​—Brazil!

Iti dayta a tiempo, makigimgimongak iti Thun Congregation, asideg iti Kingdom Farm. Kada Domingo, grupokami a mapan mangasaba kadagiti nangangato a bantay, dua nga oras a danonen manipud Thun babaen ti bisikleta. Maysa ni Margaritha Steiner a kameng ti grupo. Dagus a napanunotko: Saan aya a sagdudua dagiti adalan idi imbaon ida ni Jesus? Idi dinakamatko ken ni Margaritha a maibaonak idiay Brazil, inyebkasna ti tarigagayna nga agserbi iti lugar a dakdakkel ti pakasapulan. Nagkasarkami idi Hulio 31, 1939.

Di Ninamnama nga Idadap-aw

Idi ngudo ti Agosto 1939, naglayagkami manipud Le Havre, Francia, a nagturong idiay Santos, Brazil. Awanen ti bakante a siled para iti agassawa, isu a nagduma ti siledmi. Kabayatan ti biahe, adda damag a nangideklara ti Gran Britania ken Francia iti gubat maibusor iti Alemania. Kas reaksion, maysa a grupo dagiti 30 nga Aleman a pasahero ti nangkansion iti nailian a kanta ti Alemania. Nakapungtot ti kapitan gapu iti daytoy, isu a binaliwanna ti direksion ket simmanglad ti barko iti Safi, Morocco. Naibilin a dumsaag iti uneg ti lima a minuto dagiti pasahero nga Aleman, a pakaibilanganmi.

Maysa nga aldawmi iti estasion ti polisia. Kalpasanna, nailugankami nga aglilinnetlet iti karag-karag a daan a bus ket naipankami iti pagbaludan idiay Marrakech, agarup 140 a kilometro ti kaadayona. Simmaganad dagiti narigat nga al-aldaw. Adu unay ti balud ken nasipnget dagiti selda. Kanayon a barado ti maymaysa nga abut a pagiblengan ti amin. Tunggal maysa kadakami ti maikkan iti narugit a sako a pagturogan, ket iti rabii, kitkitan dagiti utot ti butoy dagiti gurongmi. Mamindua kada aldaw a maited ti rasionmi a naikarga iti aglatlati a lata.

Inlawlawag ti maysa nga opisial ti armada a mawayawayaanak no umanamongak nga agserbi iti lima a tawen iti French Foreign Legion. Gapu iti panagkedkedko, nakarigrigat ti kasasaadko iti inaldaw. Adu a daras nga agkarkararagak.

Kalpasan ti walo nga aldaw, impalubos dagiti autoridad iti pagbaludan nga agkitakami manen ken ni Margaritha. Nakakutkuttong, ket saan a matngelan ti panagsangitna. Inaramidko ti kabaelak a mangpabileg kenkuana. Pinalutpotdakami ken inyakardakami idiay Casablanca babaen ti tren, a sadiay nawayawayaan ni Margaritha. Naipanak iti kampo dagiti balud idiay Port Lyautey (Kenitra itan), agarup 180 kilometro ti kaadayona. Ti konsulado ti Switzerland binalakadanna ni Margaritha nga agsubli idiay Switzerland, ngem sisusungdo a nagkedked a pumanaw no dinak kadua. Bayat ti dua a bulan a panagtalinaedko iti Port Lyautey, inaldaw a nagbiahe ni Margaritha manipud Casablanca tapno bisitaennak ken mangyeg iti taraon.

Makatawen sakbayna, nangiruar dagiti Saksi ni Jehova iti libro a napauluan Kreuzzug gegen das Christentum (Krusada Maibusor iti Kristianidad) tapno maipakaammo iti publiko a saan a karaman dagiti Saksi ni Jehova iti rehimen Nazi. Bayat ti kaaddak iti kampo dagiti balud, ti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova idiay Bern ket nagsurat kadagiti autoridad ti Francia ken nangipatulod iti kopia ti nasao a libro tapno paneknekan a saankami a Nazi. Nagsayaat met ti inaramid ni Margaritha, a binisitana dagiti opisial ti gobierno ken inkagumaanna a kinombinsir ida nga inosentekami. Kamaudiananna, iti ngudo ti 1939, napalubosankami a pumanaw idiay Morocco.

Sami la naammuan idi aglayagkami manen nga agturong idiay Brazil a rarauten dagiti submarino ti Alemania dagiti barko iti Atlantico, ket dakami ti kangrunaan a puntiriada. Nupay barko dagiti komersiante ti naglugananmi, ti Jamaique, addaan daytoy kadagiti paltog iti sanguanan ken likudanna. Iti aldaw, balbaliwanna ti direksion ti barko ken awan sarday ti panagpaltogna. Iti rabii, maiddep amin ti silawmi tapno didakami makita dagiti Aleman. Anian ti pannakabang-armi idi sumangladkami met laengen kamaudiananna idiay Santos, Brazil, idi Pebrero 6, 1940, nasurok lima a bulan kalpasan a pimmanawkami manipud Europa!

Pannakaibalud Manen

Ti damo a nakaibaonanmi a pangasabaan ket idiay Montenegro, maysa nga ili iti Rio Grande do Sul, makin-abagatan nga estado ti Brazil. Agparang a napakaammuan dagiti lider ti Iglesia maipapan iti isasangpetmi. Kalpasan ti dua nga oras laeng a panangasaba, inarestodakami dagiti polis ken kinumpiskarda dagiti awitmi a naipornograpo a Naimbibliaan a sermon, amin a literaturami, ken dagiti ginatangmi idiay Morocco a bagmi a naaramid iti dutdot ti kamelio. Maysa a padi ken agsasao iti Aleman a ministro ti nanguray kadakami iti estasion ti polisia. Nagimdengda bayat a ti hepe ti polisia impangngegna ti maysa kadagiti palawag ni Kabsat Rutherford iti gramophone-mi a kinumpiskarna. Prangka ken direkta a nagsao ni Kabsat Rutherford! Idi madakamat ti Vatican iti palawag, limmabbasit ken sipupungtot a pimmanaw a dagus ti padi.

Gapu iti kalikagum ti obispo ti Santa Maria, inyakardakami dagiti polis idiay Pôrto Alegre, ti kabesera ti estado. Di nagbayag, naruk-atan ni Margaritha ket nagpatulong iti konsulado ti Swtizerland. Imbalakad kenkuana ti konsul nga agawid idiay Switzerland. Naminsan pay, dina kayat a mabatiak. Kanayon a nasungdo a kadua ni Margaritha. Tallopulo nga aldaw kalpasanna, pinalutpotdak ket nawayawayaanak. Pinagpilinakami ti polis: panawanmi ti estado iti uneg ti sangapulo nga aldaw wenno “sanguenmi ti ibungana.” Gapu iti singasing ti hedkuarter, nagturongkami idiay Rio de Janeiro.

“Pangngaasiyo ta Basaenyo Daytoy a Kard”

Iti laksid ti pakarigatanmi idi damomi ti mangasaba idiay Brazil, anian ti rag-omi! Total, sibibiagkami, napno manen dagiti bagmi iti literatura, ket intero a Rio de Janeiro ti pangasabaanmi. Ngem kasano a mangasabakami no bassit ti ammomi iti Portugues? Babaen ti testimony card. “Por favor, leia este cartão” (“Pangngaasiyo ta basaenyo daytoy a kard”) ti damo a Portugues nga ebkas a nasursuromi nga usaren iti panangasaba. Epektibo unay ti kard! Iti uneg laeng ti makabulan, nakaiwaraskami iti nasurok 1,000 a libro. Adu ti nangawat iti kinapudno kalpasan a nabasada dagiti intedmi a literatura a naibatay iti Biblia. Kinapudnona, dagiti publikasionmi ket adayo a mas epektibo iti panangasaba ngem iti aniaman a nagapuananmi. Dayta ti nangimula iti isipko a napateg a maipaima dagiti publikasiontayo kadagiti interesado.

Iti dayta a tiempo, ti Rio de Janeiro ti kabesera ti Brazil. Ti mensahemi ket nangruna a paginteresan dagiti empleado kadagiti pasdek ti gobierno. Naaddaanak iti pribilehio a personal a mangasaba iti ministro ti finance ken ministro ti puersa armada. Kadagitoy nga okasion, nakitak ti nalawag a pammaneknek nga agtigtignay ti espiritu ni Jehova.

Naminsan, bayat a mangaskasabakami iti plasa iti sentro ti Rio, simrekak iti Palace of Justice. Pagammuan, nakagtengak iti maysa a siled a napalikmutan kadagiti lallaki a nakakawes iti nangisit, iti tengnga ti kasla seremonia ti pamumpon. Inasitgak ti maysa nga aglanglanga a natan-ok a lalaki ket inyawatko kenkuana ti testimony card. Saan a pamumpon dayta. Nasingak gayam ti maysa a bista, ket ti ukom ti kasasaok. Agkatkatawa a pinakalmana dagiti guardia. Siraraem nga inawatna ti kopia ti libro a Childrenc ken nagdonar. Idi rummuarak, intudo dagiti guardia ti nakapaskil a pakaammo iti ridaw: Proibida a entrada de pessoas estranhas (Saan a Mapastrek ti Saan nga Autorisado).

Epektibo met ti mangasaba iti sangladan. Naminsan, nakasaok ti maysa a marino nga immawat kadagiti publikasion sakbay a naglayag. Iti maysa nga asamblea, nakitami ti marino. Inawat ti intero a pamiliana ti kinapudno, ket isu a mismo nagsayaat ti panagrang-ayna. Naragsakankami unay iti dayta.

Ngem saan a kanayon a nasayaat ti kasasaad. Nagpaso ti bisami para iti innem a bulan, ket posible a papanawendakami. Kalpasan a nagsuratkami iti hedkuarter maipapan iti kasasaadmi, nakaawatkami iti naayat a surat manipud ken ni Kabsat Rutherford, nga imparegtana nga agan-anuskami ken nangipaay iti singasing no kasano a makapagtultuloykami. Tarigagayanmi ti agtalinaed idiay Brazil, ket babaen ti tulong ti maysa nga abogado, nakaalakami met laeng iti permanente a bisa idi 1945.

Naunday nga Annongen

Ngem sakbay dayta, naipasngay ti anakmi a ni Jonathan idi 1941, ni Ruth idi 1943, ken ni Esther idi 1945. Tapno maipaaymi dagiti kasapulan ti dumakdakkel a pamiliami, nasken a manggedak. Intultuloy ni Margaritha ti amin-tiempo a panangasaba uray idi maipasngay ti maikatlo nga anakmi.

Idi damo, sangapamiliaankami a nangasaba kadagiti plasa, estasion ti tren, kadagiti kalsada, ken kadagiti pagnegosiuan iti siudad. Kada rabii ti Sabado, sangsangkamaysakami a nangiwaras iti Ti Pagwanawanan ken Agriingkayo!, ket nakaragragsak dagitoy nga okasion.

Iti pagtaengan, adda trabaho ti tunggal annakmi. Ni Jonathan ti agdalus iti paglutuan ken kosina. Dagiti balasitangmi ti mangdalus iti refrigerator, walisanda ti arubayan, ken pasilengenda dagiti sapatosmi. Daytoy ti timmulong kadakuada nga agbalin nga organisado ken mapagpiaran iti trabaho. Ita, nagaget dagiti annakmi a mangaywan kadagiti pagtaengan ken sanikuada, a pakaragsakanmi unay ken ni Margaritha.

Manamnamami met nga atentibo dagiti annakmi kadagiti gimong. Sakbay a mangrugi ti gimong, uminumda iti sangabaso a danum ken agkasiliasdan. Bayat ti gimong, agtugaw ni Jonathan iti kannigidko, ni Ruth iti kannawanko, ni Margaritha iti abayna, ken ni Esther iti kannawan ni Margaritha. Daytoy ti timmulong kadakuada nga agimdeng ken gumun-od iti naespirituan a taraon uray ubbingda pay laeng.

Binendisionan ni Jehova ti panagreggetmi. Amin nga annakmi nagtultuloyda a simamatalek nga agserserbi ken ni Jehova ken sirarag-oda a makipaspaset iti trabaho a panangasaba. Agserserbi ita ni Jonathan kas panglakayen idiay Novo Méier Congregation, Rio de Janeiro.

Idi 1970, adda assawa dagiti amin nga annakmi ket awandan iti pagtaengan, isu nga inkeddengmi ken ni Margaritha nga umakar iti lugar a dakdakkel ti pakasapulan. Immuna a napankami idiay Poços de Caldas, Minas Gerais State, nga addaan laeng idi iti 19 nga agibumbunannag iti Pagarian. Nalpay ti riknak idi makitak ti paggigimonganda​—maysa a bassit a siled nga awanan kadagiti tawa ken adu ti masapul a matarimaan. Dagus nga inrugimi ti agsapul iti nasaysayaat a mausar a Kingdom Hall ket di nagbayag nakasarakkami iti napintas a pasdek iti nasayaat a lugar. Nagsayaat ti resultana! Uppat ket kagudua a bulan kalpasanna, ngimmato iti 155 ti bilang dagiti agibumbunannag. Idi 1989, immakarkami idiay Araruama, Rio de Janeiro, a nagserbianmi iti siam a tawen. Bayat dayta a tiempo, naimatanganmi ti pannakabuangay ti dua a baro a kongregasion.

Nagunggonaan iti Panangitultuloymi iti Annongenmi

Idi 1998, immakarkami idiay São Gonçalo, Rio de Janeiro gapu iti nakapuy a salun-at ken kayatmi nga asidegkami kadagiti annakmi. Agserserbiak pay laeng sadiay kas panglakayen ti kongregasion. Ar-aramidenmi ti kabaelanmi a makipaset a regular iti panangasaba. Tagtagiragsaken ni Margaritha ti mangasaba kadagiti tattao iti asideg a dakkel a tiendaan, ket siaasi a nangituding ti kongregasion iti sumagmamano a teritoria para kadakami iti asideg ti pagtaenganmi, tapno saankami a marigatan a mangasaba gapu iti nakapuy a salun-atmi.

Ita, nasurok nga 60 a tawenmin ken ni Margaritha kas dedikado nga ad-adipen ni Jehova. Personal a napasaranmi nga ‘uray dagiti gobierno wenno ti bambanag nga addan wenno ti bambanag nga umayto wenno dagiti pannakabalin wenno ti kangato wenno ti kauneg wenno ti aniaman a sabali pay a parsua saandakami a kabaelan nga isina iti ayat ti Dios nga adda ken Kristo Jesus nga Apotayo.’ (Roma 8:38, 39) Ken anian a ragsak a maimatangan ti pannakaurnong ti “sabsabali a karnero,” nga addaan iti naisangsangayan a namnama a biag nga agnanayon iti perpekto a daga, a napalikmutan kadagiti agkakapintas a parsua ti Dios! (Juan 10:16) Idi simmangpetkami idi 1940, adda laeng maysa a kongregasion idiay Rio de Janeiro, nga addaan iti 28 nga agibumbunannag. Ita, adda agarup 250 a kongregasion ken nasurok a 20,000 nga agibumbunannag iti Pagarian.

Adda dagiti gundaway a mabalinmi ti agsubli koma kadagiti pamiliami idiay Europa. Ngem adda ditoy Brazil ti impabaklay ni Jehova nga annongenmi. Anian a ragsakmi ta saanmi a pinanawan dayta!

[Footnotes]

[Ladawan iti panid 21]

Iti Kingdom Farm, idiay Steffisburg, Switzerland, iti arinunos ti dekada 1930 (addaak iti adayo a kannigid)

[Ladawan iti panid 23]

Sakbay unay ti kasarmi, idi 1939

[Ladawan iti panid 23]

Ti Casablanca idi dekada 1940

[Ladawan iti panid 23]

Panangasaba kas maysa a pamilia

[Ladawan iti panid 24]

Regular a pannakipaset ita iti ministerio