Apay nga Awan Panagkaykaysa ti Lubong?
“Iti kaunaan a gundaway sipud Gubat Sangalubongan II, nagkaykaysa ti sangalubongan a komunidad. . . . Gapuna, ti sangalubongan mabalinna a gundawayan daytoy a kasasaad a mangragpat iti nabayagen a kari a maysa a baro a lubong a sistema.”
KINUNA dayta ti presidente ti Estados Unidos iti naudi a dekada ti maika-20 a siglo. Dagiti pasamak idi iti lubong agparang nga ipasimudaagda nga asidegen ti sangalubongan a panagkaykaysa. Nagsasaruno a naparmek dagiti diktador a gobierno. Narpuog ti Berlin Wall, a nangrugian ti baro a panawen para iti Europa. Nagsiddaawan ti lubong ti pannakarpuog ti Soviet Union, a minatmatan ti adu a saan a komunista a pagilian kas nangisungsong iti sangalubongan a rinnisiris. Nagpatingga ti Cold War, ket adu ti nangnamnama a maksayan ti armas, agraman dagiti nuklear nga igam. Nupay napasamak ti gubat iti Persian Gulf, agparang a temporario laeng dayta a parikut nga ad-adda a nangtignay iti lubong a mangiporsige iti panangragpat iti talna.
Adda dagiti positibo a pagilasinan saan laeng nga iti tay-ak ti politika no di ket kadagiti dadduma pay a benneg ti biag. Sumaysayaat ti kasasaad ti biag iti adu a paset ti lubong. Gapu iti irarang-ay iti tay-ak ti medisina, naaramidan dagiti doktor dagiti banag a naibilang a milagro sumagmamano laeng a dekada ti napalabas. Simmayaat ti ekonomia ti adu a pagilian a kasla agresulta iti sangalubongan a kinarang-ay. Agparang a kasla naraniag ti masakbayan.
Ita, sumagmamano a tawen kalpasanna, nasken nga iyimtuodtayo: ‘Ania ti napasamak? Ayanna ti naikari a sangalubongan a talna?’ Saan a kas iti ninamnama, agparang a sabalin ti pagturturongan dagiti pasamak. Kanayon a maipadamag dagiti panagpakamatay a panagbomba, iraraut dagiti terorista, ti naipadamag a panagraira dagiti igam a riniwriw ti mapapatayna, ken dadduma pay a makapadanag a pasamak. Agtultuloy nga umad-adayo ti posibilidad nga agkaykaysa ti lubong gapu kadagiti kasta a pasamak. Maysa a nalatak a kapitalista ti nabiit pay a nangibaga: “Agsagsagabatayo gapu kadagiti nakaro a kinaranggas nga agtultuloy a mamataud kadagiti nakarkaro pay a kinaranggas.”
Sangalubongan a Panagkaykaysa Wenno Pannakasinasina ti Lubong?
Idi mabuangay ti United Nations, maysa kadagiti nadakamat a panggepna ket “tapno pagbalinenna nga aggagayyem dagiti nasion kas resulta ti panangraemda iti prinsipio a nasken a maaddaan dagiti tattao iti padapada a kalintegan ken karbengan nga agpili.” Kalpasan ti dandani 60 a tawen, naragpat kadi dayta a natan-ok a panggep? Adayo a kasta! Imbes a ‘panaggagayyem,’ ti ebkas a “karbengan nga agpili” ti ad-adda a pakaseknan dagiti nasion. Dagiti tattao ken etniko a grupo a makidangdangadang a mangipasdek iti bukodda a pakabigbigan ken soberania ti ad-adda a namagsisina iti lubong. Idi nabuangay ti United Nations, addaan laeng dayta iti 51 a miembro a nasion. Ita, addaanen iti 191.
Kas nakitatayon, iti panagngudo ti maika-20 a siglo, adu ti mangnamnama nga agkaykaysa ti lubong. Sipud idin, napaay dayta a namnama bayat a nasaksian ti sangatauan ti agsasaganad a pannakasinasina ti sangalubongan a komunidad. Ti naranggas a pannakawarawara ti Yugoslavia, ti rinnisiris ti Chechnya ken Russia, ti gubat idiay Iraq, ken ti nasaknap a panangpapatay iti Makintengnga a Daya—pammaneknek amin dagitoy ti lumanlanlan a pannakasinasina.
Awan duadua a napasnek ken nasayaat ti panggepna ti adu a panagregget a mangragpat iti talna. Iti laksid daytoy, agparang a narigat a ragpaten ti sangalubongan a panagkaykaysa. Adu ti mangim-imtuod: ‘Apay a nagrigat a pagkaykaysaen ti lubong? Pagturturonganen ti lubong?’
[Picture Credit Lines iti panid 3]
AP Photo/Lionel Cironneau
Arlo K. Abrahamson/AFP/ Getty Images