Dagiti Lolo ken Lola—Dagiti Mapaspasaranda a Rag-o ken Karit
“Maay-ayatanak nga agbalin a lolo! Maliwliwaka a makilangen kadagiti appokom ngem dimo marikna nga adda sungsungbatan wenno adda rebbengem kadakuada. Maamirismo nga adda impluensiam iti panagbiagda ngem inton agangay, saan a sika ti kangrunaan a masurot no di dagiti nagannak kadakuada.”—Gene, maysa a lolo.
ANIA aya ti adda iti panagbalin a lolo ken lola a mangiparikna iti kasta a kinaragsak? Ipatuldo dagiti managsirarak nga adu a riribuk ti patauden dagiti gagangay nga ipakalikagum dagiti nagannak kadagiti annakda. Gapu ta masansan nga awan ipakalikagum dagiti lolo ken lola, nasingsinged ti relasionda kadagiti appokoda. Kas ilawlawag ni Arthur Kornhaber, M.D., siwayawayada a mangayat kadagiti appokoda “gapu [laeng] ta appokoda ida.” Kuna ni lola Ester: “Maseknanak unay idi iti aniaman nga ar-aramiden dagiti mismo nga annakko. Kas lola, siwayawayaakon a basta maragsakan ken mangdungngo kadagiti appokok.”
Kasta met nga ad-adu a sirib ken paglaingan ti kakuykuyog ti kinanataengan. (Job 12:12) Tangay nataengan ken aduan kapadasanen dagiti lolo ken lola, adun a tawen ti kapadasanda iti panagbalinda a nagannak. Gapu ta nakaadaldan manipud kadagiti nagkamalianda, nalalaingdan a makibagay kadagiti ubbing ngem idi kabambannuaganda pay laeng.
Isu a kastoy ti konklusion ni Dr. Kornhaber: “Ti makagunggona ken naayat a relasion da lolo, lola, ken appoko isut’ kasapulan iti emosional a kinasalun-at ken kinaragsak ti tallo a kaputotan. Daytoy a relasion ket natural a kalintegan dagiti annak nanipud pay pannakayanakda, . . . banag nga ipatawid dagiti natataengan kadakuada a pakagunggonaan dagiti amin a miembro ti pamilia.” Umasping iti daytoy ti dakamaten ti pagiwarnak a Family Relations: “Dagiti lolo ken lola a makipaspaset ken makatarus iti annongen ti maysa a lolo wenno lola nasaysayaat ken nagangganaygay ti panagriknada.”
Ti Annongen ti Lolo Wenno Lola
Nagadu nga agkakapateg nga annongen ti maaramidan dagiti lolo ken lola. “Matulonganda dagiti naasawaanen nga annakda,” kuna ni Gene. “No kastat’ aramidenda, patiek a mapalag-ananda ti sumagmamano a naririkut a kasasaad a mapaspasaran dagiti agkabannuag a nagannak.” Dakkel met ti maitulong dagiti lolo ken lola kadagiti mismo nga appokoda. Masansan a ni lolo wenno lola ti mangyestoria iti ubing ti pakasaritaan ti pamilia. Masansan a dagiti lolo ken lola ti kangrunaan a mangisuro iti namulagatan a relihion ti pamilia.
Iti adu a pamilia, agserbi dagiti lolo ken lola kas mapagtalkan a mamalbalakad. “Nalabit adda maibaga dagiti ubbing kadakayo a dida maibaga kadagiti nagannak kadakuada,” kuna ni Jane a nadakamat iti immuna nga artikulo. Kaaduanna, apresiaren dagiti nagannak ti kasta a kanayonan a tulong. Sigun iti maysa a panagadal, “nasurok a 80 a porsiento kadagiti tin-edyer ti mangibilang kada lolo ken lolada kas dagiti pagtalkanda. . . . Adu nga adulton nga appoko ti kanayon pay laeng a makisarita kadagiti kapasiganda a lolo ken lola.”
Mabalin a napatpateg pay ti nadungngo a lolo ken lola iti ubing a saan a husto ti pannakapadakkelna iti pagtaengan. “Ni lolak ti kapatgan a tao idi ubingak,” insurat ni Selma Wassermann. “Ni lolak ti nangasikaso ken nangpennek iti biagko iti panangdungngo. No ar-arigen, dakdakkel ti saklotna ngem ti Miami Beach, ket no saklotennak, ammok a natalgedak. . . . Ni lolak ti nakasursuruak kadagiti kapatgan a banag maipapan iti kinataok—a madungdungngoak ket ngarud maikariak a maayat.”—The Long Distance Grandmother.
Dagiti Riribuk iti Pamilia
Ngem mabalin nga adda kakuykuyog a riribuk ken problema ti panagbalin a lolo ken lola. Kas pagarigan, malagip ti maysa nga ina ti nakaro a pannakirikkiarna idi ken nanangna maipapan iti husto a pamay-an ti panangpatig-ab iti ubing. “Daytat’ nakaigapuan ti dimi panagkinnaawatan idi kasapulak unay ti tulong.” Nalawag a kayat dagiti agkabannuag a nagannak nga anamongan dagiti nagannak kadakuada ti wagas ti panangpadakkelda kadagiti annakda. Isu a ti singasing dagiti napasnek a nagannak kadakuada ket mabalin nga ipagarupda a makapaupay a pammabalaw.
Iti librona a Between Parents and Grandparents, saritaen ni Dr. Kornhaber ti dua a nagannak nga addaan iti maysa pay a gagangay a parikut. Kuna ti maysa nga ina: “Inaldaw a biangandak dagiti nagannak kaniak, ket makaungetda no didak madanonan idiay balay. . . . Didak pampanunoten—ti riknak ken ti pribado a biagko.” Kastoy ti reklamo ti maysa met nga ama: “Kayat dagiti nagannak kaniak a tagikuaenda ti balasitangko. Kayatda nga isuda ti kadua ni Susie iti las-ud ti beinte kuatro nga oras iti kada aldaw. . . . Palplanuenmin ti umakar.”
No dadduma, mapabasol met dagiti lolo ken lola a pampanuynoyanda dagiti appokoda babaen ti panagregaloda kadakuada. Siempre, gagangayen ken ni lolo wenno lola ti mangregalo, ngem kasla aglablabes dagiti dadduma iti daytoy. Ngem pasaray agreklamo dagiti nagannak agsipud ta agimonda. (Proverbio 14:30) “Estrikto ken naulpit dagiti nagannak kaniak,” impudno ni Mildred. “Kadagiti annakko, naparabur ken [napanuynoyda]. Agimonak agsipud ta dida pay laeng binalbaliwan ti tratoda kaniak.” Aniaman dagiti motibo wenno rason, mabalin a rumsua dagiti parikut no saan a pagraeman ni lolo wenno lola ti pagayatan dagiti nagannak no maipapan iti panangregalo.
Nainsiriban ngarud no annadan dagiti lolo ken lola ti panangipakitada iti kinamanagparabur. Ipakita ti Biblia a nupay naimbag ti maysa a banag no sobra, mabalin a dakes dayta. (Proverbio 25:27) No diyo masigurado no ania dagiti maitutop a mairegalo, makiumankayo kadagiti nagannak. Iti kasta, ‘ammoyonto no kasano ti mangted iti naimbag a sagsagut.’—Lucas 11:13.
Ayat ken Panagraem—Dagiti Tulbek!
Nakalkaldaang ta agreklamo ti dadduma a lolo ken lola a matagtagilag-an ti trabahoda kas para aywan ken para aw-awir. Marikna met dagiti dadduma a saan nga umdas ti maipalubos a tiempo a pannakikaduada iti appokoda. Ngem kuna dagiti sabsabali a likliklikan ida dagiti adulto nga annakda a dida man la ilawlawag no apay. Masansan a maliklikan dagita a nasaem a parikut no ipakita la koma dagiti miembro ti pamilia ti ayat ken panagraemda iti maysa ken maysa. Kuna ti Biblia: “Ti ayat mabayag-panagituredna ken manangaasi. Ti ayat saan a managimun, . . . saanna a sapulen dagiti bukodna a pagimbagan, saan a magargari nga agpungtot. . . . Anusanna ti isuamin a bambanag, patienna ti isuamin a bambanag, inanamaenna ti isuamin a bambanag, ibturanna ti isuamin a bambanag.”—1 Corinto 13:4, 5, 7.
Nalabit maysakayo nga agkabannuag nga ama wenno ina ket adda makapasuron a singasing wenno kapaliiwan ni Lola nupay nasayaat ti panggepna. Talaga kadi nga adda pamkuatanyo tapno ‘magargarikayo nga agpungtot’? Total, ipakita ti Biblia nga annongen dagiti natataengan a Kristiano a babbai a suruanda “dagiti agtutubo a babbai . . . nga ayatenda dagiti assawada, nga ayatenda dagiti annakda, a nasimbengda koma iti panunot, nadalusda, managtrabahoda iti pagtaengan.” (Tito 2:3-5) Ket saan kadi a ti tartarigagayanyo ket umasping iti tartarigagayan dagiti lolo ken lola—daydiay pagimbagan dagiti annakyo? Tangay ti ayat “saanna a sapulen dagiti bukodna a pagimbagan,” nalabit ti kasayaatan isut’ panangasikasoyo kadagiti kasapulan ti ubing—saan a dagiti mismo a riknayo. Nalabit makatulong ti panangaramidyo iti dayta tapno maliklikanyo ti “mangsulsulbog iti panagsasalisal ti maysa ken maysa” iti tunggal babassit a banag a makapasuron.—Galacia 5:26, footnote iti Ingles.
Ipapantayon a mabalin a pagamkanyo a ti sobra a kinamanagparabur isut’ mangpanuynoy iti anakyo. Ngem masansan nga awan dakes a motibo ni lolo wenno lola no agregalo. Umanamong ti kaaduan a propesional iti panangaywan iti ubing a dakdakkel nga amang ti epekto ti wagas ti panangsanay ken panangdisiplinayo iti anakyo ngem iti sagpaminsan nga ibaballaet ni lolo wenno lola. Kastoy ti ibalakad ti maysa a doktor: “Makatulong no agbalinkayo a naparato.”
No adda nainkalintegan a rasonyo a maseknan iti sumagmamano nga isyu maipapan iti pannakaaywan ti anakyo, diyo gupden ti pannakilangen dagiti annakyo kada nanang, tatang, wenno katuganganyo. Kuna ti Biblia: “No awan ti balakad, dagiti gandat mawasda.” (Proverbio 15:22) Agsasaritakayo iti “maitutop a tiempo,” ken ipudnoyo dagiti pakaseknanyo. (Proverbio 15:23) Masansan a marisut dagiti di pagkikinnaawatan.
Maysakayo aya a lolo wenno lola? Napateg ngarud nga ipakitayo ti panagraemyo kadagiti nagannak dagiti appokoyo. Siempre, mariknayo nga obligadokayo nga agtimek no mariknayo nga agpegpeggad ti apokoyo. Ngem nupay natural nga ayaten ken aywananyo dagiti appokoyo, annongen dagiti nagannak—saan a dagiti lolo ken lola—ti mangpadakkel iti annakda. (Efeso 6:4) Ibilbilin ti Biblia kadagiti appokoyo nga agraem ken agtulnogda iti nagannak kadakuada. (Efeso 6:1, 2; Hebreo 12:9) Isu a dikay sangkabalakad dagiti nagannak kadakuada no dida met agpabalakad wenno dikay pakapuyen ti autoridad dagiti nagannak kadakuada.—Idiligyo iti 1 Tesalonica 4:11.
Wen, nalabit adda rigrigatna ti di makibiang ken mangtengngel iti dilayo—ken aguray—ket bay-anyo a dagiti annakyo ti mangaramid iti rebbengenda kas nagannak. Ngem kas iti kunaen ni Gene, “malaksid no agpabalakadda, masapul nga anamonganyo ti patienda a pagsayaatan dagiti annakda.” Kuna ni Jane: “An-annadak a diak maibaga ti, ‘Kastoy ti rumbeng a maaramid!’ Nagadu ken nagduduma ti wagas a panangaramid kadagiti bambanag, ket no ipapilityo ti kayatyo, rumsua dagiti problema.”
No Ania ti Maipaay Dagiti Lolo ken Lola
Sigun iti Biblia, maysa a bendision manipud iti Dios ti kaadda dagiti appoko. (Salmo 128:3-6) No ipakitayo ti interes kadagiti appokoyo, agbalinkayo a napigsa nga impluensia iti biagda. Matulonganyo ida a mangpatanor kadagiti nadiosan a prinsipio. (Idiligyo ti Deuteronomio 32:7.) Idi panawen ti Biblia, naaddaan iti naisangsangayan nga akem ti maysa a babai nga agnagan Loida a timmulong ken apokona a Timoteo tapno dumakkel kas nagsayaat a tao ti Dios. (2 Timoteo 1:5) Masagrapyo met ti rag-o bayat nga iyaplikar dagiti appokoyo ti nadiosan a pannakasanayda.
Mabalin met a makaipaaykayo iti kasapulan nga ayat ken panangdungngo. Pudno, mabalin a saankayo unay a nalailo ken nadungngo. Nupay kasta, mabalin met nga ipakita ti nadiosan nga ayat babaen ti panangipakita iti napasnek, di managimbubukodan nga interes kadagiti appokoyo. Kunaen ni mannurat a Selma Wassermann: “Ti panangipakitayo nga interesadokayo iti ibagbaga ti ubing . . . sigurado nga ipasimudaagna a maseknankayo. Ti panagbalinyo a naimbag a managimdeng, saan a mannakisampitaw, saan a manangbabalaw—amin dagitoy ipakitada ti panagraem, dungngo, ken panangipateg.” Para iti apoko, ti kasta a naayat nga atension ket mabalin a maysa kadagiti kasayaatan a maisagut ti maysa a lolo ken lola.
Ti napagsasaritaantayon ket naipamaysa iti tradisional nga annongen dagiti lolo ken lola. Adu kadagiti lolo ken lola kadagitoy nga aldaw ti mangibakbaklay iti nadagdagsen nga amang nga annongen.
[Blurb iti panid 6]
“Ni lolak ti nakasursuruak kadagiti kapatgan a banag maipapan iti kinataok—a madungdungngoak ket ngarud maikariak a maayat”
[Kahon iti panid 6]
Singasing Kadagiti Lolo ken Lola nga Agnanaed iti Adayo
• Kiddawenyo kadagiti nagannak a patulodandakayo iti videotape wenno retrato dagiti appokoyo.
• Patulodanyo iti audiotape a “surat” dagiti appokoyo. Para kadagiti ubbing, irekordyo ti panagbasayo kadagiti estoria ti Biblia wenno panagkantayo iti samiweng.
• Patulodanyo dagiti appokoyo kadagiti postcard ken surat. No mabalin, suratanyo ida a kanayon.
• No kabaelanyo, teleponuanyo dagiti appokoyo. No ubbing ti kasarsaritayo, rugianyo ti pannakipatangyo babaen ti panangyimtuodyo kadagiti simple a saludsod, kas iti “Ania ti pinammigatmo?”
• No mabalin, adda koma regular ken apagbiit nga isasarungkaryo.
• Iyurnosyo a kadua dagiti nagannak a sarungkarandakayo dagiti appokoyo iti pagtaenganyo. Iplanoyo dagiti naragsak nga aktibidad kas iti panagpasiar iti zoo, museo, ken parke.
[Ladawan iti panid 5]
Tumultulong ti adu a lolo ken lola a mangaywan kadagiti appokoda
[Ladawan iti panid 7]
Mabalin a rumsua dagiti riribuk maipapan iti wagas ti panangpadakkel iti anak
[Ladawan iti panid 7]
Masansan a dagiti lolo ken lola ti mangyestoria iti pakasaritaan ti pamilia