Dagiti Reperensia iti Workbook iti Gimong a Panagbiag ken Ministerio
SEPTIEMBRE 3-9
GAMENG MANIPUD ITI SAO TI DIOS | JUAN 1-2
“Inaramid ni Jesus ti Umuna a Milagrona”
(Juan 2:1-3) Itan iti maikatlo nga aldaw maysa a padaya ti kasar ti naangay idiay Cana ti Galilea, ket adda sadiay ti ina ni Jesus. 2 Naawis met ni Jesus ken dagiti adalanna iti padaya ti kasar. 3 Kinuna kenkuana ti ina ni Jesus idi nagkurang ti arak: “Awanen ti arakda.”
Ni Kristo—Ti Pannakabalin ti Dios
3 Iti maysa a padaya ti kasar idiay Cana ti Galilea, inaramid ni Jesus ti kaunaan a milagrona. Nalabit ad-adu a bisita ti immay ngem iti ninamnama. Ngem aniaman ti makagapu, naibus ti arak. Maysa ni Maria nga ina ni Jesus kadagiti bisita. Sigurado nga adu a tawen a pinampanunot ni Maria dagiti naipadto a kari mainaig iti anakna, nga ammona a maawaganto iti “Anak ti Kangatuan.” (Luc. 1:30-32; 2:52) Ammo kadi ni Maria nga adda pannakabalin ni Jesus? Nalawag a makita dayta iti napasamak idiay Cana. Naasian da Maria ken Jesus iti kakaskasar ken kayatda a saan a maibabain dagiti agassawa. Ammo ni Jesus a maysa a rebbengen ti kinamanagpadagus. Gapuna, simimilagro a pinagbalin ni Jesus ti 380 a litro a danum a “nasayaat nga arak.” (Basaen ti Juan 2:3, 6-11.) Napilitan kadi ni Jesus a mangaramid iti daytoy a milagro? Saan. Maseknan ni Jesus kadagiti tattao ken tultuladenna ti kinaparabur ni Amana.
(Juan 2:4-11) Ngem kinuna kenkuana ni Jesus: “Ania ti pakaibiangak kenka, babai? Ti orasko saan pay a dimteng.” 5 Kinuna ti inana kadagidiay agserserbi: “Aniaman nga ibagana kadakayo, aramidenyo.” 6 Kas iti sigud, adda idi innem a burnay a bato a nakadisso sadiay kas kalikaguman dagiti paglintegan dagiti Judio iti panaggugor, tunggal maysa kabaelanna a laonen ti dua wenno tallo a likido a rukod. 7 Kinuna kadakuada ni Jesus: “Punnuenyo dagiti burnay iti danum.” Ket pinunnoda ida agingga iti ngarab. 8 Ket kinunana kadakuada: “Tumakokayo ita ket ipanyo iti mangiwanwanwan iti padaya.” Gapuna impanda dayta. 9 Itan, idi a ti mangiwanwanwan iti padaya rinamananna ti danum a napagbalinen nga arak ngem saanna nga ammo ti naggubuayanna, nupay ammo dagidiay agserserbi a timmako iti danum, ti mangiwanwanwan iti padaya inayabanna ti nobio 10 ket kinunana kenkuana: “Tunggal sabali a tao iruarna nga umuna ti nasayaat nga arak, ket inton mabarteken dagiti tattao, ti nakapkapuy. Inlasinmo ti nasayaat nga arak agingga ita.” 11 Ni Jesus inaramidna daytoy idiay Cana ti Galilea kas ti pangrugian dagiti pagilasinanna, ket imparangarangna ti dayagna; ket dagiti adalanna naaddaanda iti pammati kenkuana.
Ti Umuna a Milagrona
Daytoy ti umuna a milagro nga inaramid ni Jesus. Idi nakita dayta dagiti baro nga adalanna, ad-adda a namatida kenkuana. Kalpasanna, napan ni Jesus, ni nanangna, ken dagiti kakabsatna iti siudad ti Capernaum iti amianan a laud ti Baybay ti Galilea.
Panagkali iti Naespirituan a Gameng
(Juan 1:1) Idi punganay adda ti Sao, ket ti Sao adda a kadua ti Dios, ket ti Sao maysa a dios.
nwtsty study note iti Jn 1:1
ti Sao: Wenno “ti Logos.” Iti Griego, ho loʹgos. Nausar ditoy kas titulo ken nausar met iti Jn 1:14 ken Apo 19:13. Imbaga ni Juan no makintitulo iti daytoy, ni Jesus. Agaplikar ken Jesus daytoy a titulo sakbay a nagbalin a tao kas maysa nga espiritu a parsua, bayat ti ministeriona ditoy daga kas perpekto a tao, ken kalpasan ti pannakaitan-okna idiay langit. Ni Jesus ti us-usaren ti Dios a makikomunikar, wenno Pannakangiwat, a mangidanon kadagiti impormasion ken instruksion kadagiti dadduma pay nga espiritu nga annak ti Namarsua ken kadagiti tattao. Nainkalintegan ngarud a panunoten a sakbay nga immay ni Jesus ditoy daga, nakikomunikar ni Jehova iti sangatauan babaen ti Sao, ti anghel a pannakangiwatna.—Ge 16:7-11; 22:11; 31:11; Ex 3:2-5; Uk 2:1-4; 6:11, 12; 13:3.
kadua: Lit., “asideg.” Iti daytoy a konteksto, ti Griego a sao a pros ipasimudaagna nga agassideg ken agkaduada. Iti daytoy a kasasaad, ipakitana pay ti agduma a persona, ti Sao ken ti maymaysa a pudno a Dios.
ti Sao maysa a dios: Wenno “ti Sao nadiosan [wenno, “kasla dios”].” Daytoy a sasao ni Juan deskribirenna ti kualidad wenno kasasaad “ti Sao” (iti Griego, ho loʹgos; kitaen ti study note iti ti Sao iti daytoy a bersikulo), kayatna a sawen, ni Jesu-Kristo. Ti nangato a saad ti Sao kas ti inauna nga Anak ti Dios, a babaen kenkuana pinarsua ti Dios ti amin a dadduma pay a banag, ti pakaibatayan a nadeskribir kas “maysa a dios; kasla dios; nadiosan; nadiosan a persona.” Adu a paraipatarus ti umanamong iti patarus a “ti Sao ket Dios,” a mangipakita a kapadana ti Mannakabalin-amin a Dios. Ngem adda dagiti nasayaat a rason a maibagatayo a saan a kayat a sawen ni Juan a “ti Sao” ket kapada ti Mannakabalin-amin a Dios. Umuna, dagiti sasao sakbay ken kalpasan ti “Sao maysa a dios,” nalawag nga ipakitana a “ti Sao” ket “kadua ti Dios.” Kanayonanna, namitlo a nausar ti Griego a sao a the·osʹ iti bersikulo 1 ken 2. Iti umuna ken maikatlo a pannakausarna iti Griego, adda piho nga artikulo (definite article) sakbay ti the·osʹ; iti maikadua a pannakausarna, awan ti artikulo dayta. Umanamong ti adu nga eskolar a napateg ti kaawan ti piho nga artikulo iti maikadua a the·osʹ. No adda artikulona iti daytoy a konteksto, ti the·osʹ ket tumukoy iti Mannakabalin-amin a Dios. Iti sabali a bangir, no awan ti artikulo ti the·osʹ iti daytoy a sentensia, tumukoy daytoy iti kualidad ken kasasaad “ti Sao.” Gapuna, adda dagiti paraipatarus iti Biblia iti Ingles, French, ken German a nangipatarus iti daytoy a sasao a kapada ti Baro a Lubong a Patarus, a mangipakita a “ti Sao” ket “maysa a dios; nadiosan; nadiosan a persona; nadibinuan a kita; kasla dios.” Suportaran met daytoy dagiti nagkauna a patarus ti Ebanghelio ni Juan kadagiti dialekto a Sahidic ken Bohairic iti lengguahe a Coptic, a nalabit naipablaak idi maikatlo ken maikapat a siglo C.E., ta agduma ti patarus ti umuna ken maikadua a pannakausar ti the·osʹ iti Jn 1:1. Itampok dagitoy a patarus ti kualidad “ti Sao,” nga isu ket kasla Dios, ngem saan a kapada ti Amana, ti mannakabalin-amin a Dios. Maitunos iti daytoy a bersikulo, deskribiren ti Col 2:9 ni Kristo kas addaan iti “isuamin a kinanaan-anay ti nadibinuan a kababalin.” Ken sigun iti 2Pe 1:4, uray dagiti kakadua ni Kristo nga agtawid ket “makiraman iti nadibinuan a nakaparsuaan.” Maysa pay, iti patarus a Septuagint, ti Griego a sao a the·osʹ ket gagangay a katupag dagiti Hebreo a sao nga ʼel ken ʼelo·himʹ a naipatarus kas “Dios,” a maipagarup a tumukoy iti “Daydiay Mannakabalin; Daydiay Nabileg.” Nausar dagitoy a Hebreo a sao a tumukoy iti mannakabalin-amin a Dios, dadduma pay a dios, ken tattao. (Kitaen ti study note iti Jn 10:34.) Ti pannakaawag ti Sao kas “maysa a dios,” wenno “daydiay mannakabalin,” ket maitunos iti padto iti Isa 9:6, a nangibaga a maawaganto ti Mesias iti “Mannakabalin a Dios” (saan a “Mannakabalin-amin a Dios”) ken agbalinto nga “Agnanayon nga Ama” ti amin nga iturayanna. Itungpalto daytoy ti regta ti Amana, ni “Jehova ti buybuyot.”—Isa 9:7.
(Juan 1:29) Iti sumaganad nga aldaw nakitana ni Jesus nga um-umay nga agturong kenkuana, ket kinunana: “Kitaenyo, ti Kordero ti Dios a mangikkat iti basol ti lubong!
nwtsty study note iti Jn 1:29
ti Kordero ti Dios: Kalpasan a nabautisaran ni Jesus ken idi nagsubli kalpasan ti panangsulisog kenkuana ti Diablo, isu ket inyam-ammo ni Juan a Mammautisar kas “ti Kordero ti Dios.” Ditoy laeng a nausar daytoy a sasao ken iti Jn 1:36. (Kitaen ti App. A7.) Maitutop ti pannakaipada ni Jesus iti maysa a kordero. Iti intero a Biblia, maidaton ti karnero kas panangbigbig iti basol ken tapno makaasideg ti maysa iti Dios. Inladawan daytoy ti sakripisio nga inaramid ni Jesus idi impaayna ti perpekto a biagna kas tao para iti sangatauan. Ti sasao a “ti Kordero ti Dios” ket naipasimudaag iti sumagmamano a teksto iti naipaltiing a Kasuratan. Gapu ta pamiliar ni Juan a Mammautisar iti Hebreo a Kasuratan, ti sasaona ket mabalin a tumukoy iti maysa wenno ad-adu pay kadagitoy: ti kalakian a karnero nga indaton ni Abraham imbes a ti anakna a ni Isaac (Ge 22:13), ti kordero ti Paskua a naparti idiay Egipto para iti pannakaisalakan dagiti naadipen nga Israelita (Ex 12:1-13), wenno ti kalakian a kordero a binigat ken rinabii a maidaton iti altar ti Dios idiay Jerusalem (Ex 29:38-42). Mabalin a sipapanunot met ni Juan iti padto ni Isaias, a ti inawagan ni Jehova a “ti adipenko” ket “maip-ipan idi a kas iti karnero nga agturong iti pannakaparti.” (Isa 52:13; 53:5, 7, 11) Idi insurat ni apostol Pablo ti umuna a suratna kadagiti taga-Corinto, tinukoyna ni Jesus kas ti “paskuatayo,” kayatna a sawen, ti Kordero ti Paskua. (1Co 5:7) Dinakamat ni apostol Pedro ti “napateg a dara [ni Kristo], a kas iti dara ti awan pakapilawanna ken di namulitan a kordero.” (1Pe 1:19) Ken iti libro nga Apocalipsis, nasurok a 25 a daras a nadakamat ti naitan-ok a ni Jesus kas piguratibo a “Kordero.”—Ti dadduma a pagarigan ket: Apo 5:8; 6:1; 7:9; 12:11; 13:8; 14:1; 15:3; 17:14; 19:7; 21:9; 22:1.
Panagbasa iti Biblia
(Juan 1:1-18) Idi punganay adda ti Sao, ket ti Sao adda a kadua ti Dios, ket ti Sao maysa a dios. 2 Daytoy ket adda idi punganay a kadua ti Dios. 3 Napaadda ti amin a bambanag babaen kenkuana, ket no isu awan saan a napaadda ti uray maysa a banag. Ti napaadda 4 babaen kenkuana isu ti biag, ket ti biag isu idi ti silaw dagiti tattao. 5 Ket ti silaw agsilsilnag iti sipnget, ngem saan a naringbawan dayta ti sipnget. 6 Dimteng ti maysa a lalaki a naibaon kas pannakabagi ti Dios: ti naganna ket Juan. 7 Daytoy a lalaki immay a kas pangsaksi, tapno saksianna ti maipapan ti silaw, tapno amin a kita ti tattao mamatida koma babaen kenkuana. 8 Saan nga isu idi dayta a silaw, no di ket nairanta a mangsaksi iti maipapan iti dayta a silaw. 9 Ti pudno a silaw a mangted lawag iti tunggal kita ti tao dandanin umay iti lubong. 10 Isu adda idi iti lubong, ket ti lubong napaadda babaen kenkuana, ngem saan nga am-ammo ti lubong. 11 Immay iti bukodna a pagtaengan, ngem saan nga inawat dagiti mismo a kailianna. 12 Nupay kasta, kadagiti amin nga immawat kenkuana, nangted kadakuada iti autoridad nga agbalin nga annak ti Dios, agsipud ta winatwatwatda ti pammati iti naganna; 13 ken nayanakda, saan a manipud iti dara wenno manipud iti nainlasagan a pagayatan wenno manipud iti pagayatan ti tao, no di ket manipud iti Dios. 14 Gapuna ti Sao nagbalin a lasag ken nakipagnaed kadatayo, ket naimatangantayo ti dayagna, maysa a dayag a kas iti kukua ti maysa a bugbugtong nga anak manipud iti maysa nga ama; ket napno iti di kaikarian a kinamanangngaasi ken kinapudno. 15 (Sinaksian ni Juan ti maipapan kenkuana, wen, nagikkis pay ketdi—isu daytoy ti nangisao iti dayta—a kunkunana: “Daydiay um-umay iti likudak immun-una iti sanguanak, agsipud ta naadda nga immun-una ngem siak.”) 16 Ta immawattayo amin manipud iti kinanaan-anayna, ti mismo a di kaikarian a kinamanangngaasi a mainayon iti di kaikarian a kinamanangngaasi. 17 Agsipud ta ti Linteg naited baeten ken Moises, ti di kaikarian a kinamanangngaasi ken ti kinapudno dimteng baeten ken Jesu-Kristo. 18 Awan ti tao a nakakita iti Dios uray kaano; ti bugbugtong a dios nga adda iti saklot a saad iti Ama isu ti nangilawlawag kenkuana.
SEPTIEMBRE 10-16
GAMENG MANIPUD ITI SAO TI DIOS | JUAN 3-4
“Kinasabaan ni Jesus ti Samaritana”
(Juan 4:6, 7) Iti kinapudnona, adda sadiay ti bubon ni Jacob. Itan ni Jesus, a nabannog iti panagbaniagana, situtugaw a kastana idi iti bubon. Ti oras ket agarup maikanem. 7 Immay ti maysa a babai a taga Samaria tapno sumakdo iti danum. Kinuna kenkuana ni Jesus: “Ikkannak ti inumen.”
nwtsty study note iti Jn 4:6
nabannog: Iti Kasuratan, ditoy laeng a naibaga a “nabannog” ni Jesus. Agarup 12:00 ti tengnga ti aldaw idi. Iti agsapa iti dayta nga aldaw, mabalin a nagnagna ni Jesus a simmang-at manipud iti Tanap ti Jordan idiay Judea agingga iti Sicar idiay Samaria, a 900 m (3,000 ft) ti kangatona wenno nangatngato pay.—Jn 4:3-5; kitaen ti App. A7.
(Juan 4:21-24) Kinuna kenkuana ni Jesus: “Mamatika kaniak, babai, Um-umayen ti oras a saankayton nga agdayaw iti Ama iti daytoy a bantay wenno idiay Jerusalem. 22 Agdaydayawkayo iti saanyo nga am-ammo; agdaydayawkami iti am-ammomi, agsipud ta ti pannakaisalakan mamunganay kadagiti Judio. 23 Nupay kasta, um-umayen ti oras, ket itan dayta, a dagiti pudno a managdaydayaw agdayawdanto iti Ama buyogen ti espiritu ken kinapudno, ta, pudno unay, ti Ama sapsapulenna dagiti kasta nga agdayaw kenkuana. 24 Ti Dios maysa nga Espiritu, ket dagidiay agdaydayaw kenkuana masapul nga agdayawda a buyogen ti espiritu ken kinapudno.”
(Juan 4:39-41) Itan adu kadagiti Samaritano manipud iti dayta a siudad naaddaanda iti pammati kenkuana maigapu iti sao ti babai a nagkuna kas pangsaksi: “Imbagana kaniak ti amin a bambanag nga inaramidko.” 40 Gapuna idi immay kenkuana dagiti Samaritano, rinugianda a kiddawen kenkuana a makipagyan kadakuada; ket nagyan sadiay iti dua nga aldaw. 41 Gapu itoy ad-adu pay ti namati gapu iti kinunana,
Panagkali iti Naespirituan a Gameng
(Juan 3:29) Daydiay addaan iti nobia isu ti nobio. Nupay kasta, ti gayyem ti nobio, no agtakder ket isu mangngegna, addaan iti kasta unay a panagrag-o maigapu iti timek ti nobio. Gapuna daytoy a rag-ok naan-anayen.
nwtsty study note iti Jn 3:29
ti gayyem ti nobio: Idi tiempo ti Biblia, maysa a lalaki a nasinged nga am-ammo ti nobio ti agakem kas legal a pannakabagi ti nobio ken dakkel ti akemna iti panangaramid kadagiti urnos ti kasar. Isu ti maibilang a nangyam-ammo iti nobia ken nobio. Iti aldaw ti kasar, ti martsa ti kasar ket dumanon iti balay ti nobio wenno iti balay ti ama ti nobio, a pakaangayan ti selebrasion ti kasar. Bayat ti selebrasion, maragsakan ti gayyem ti nobio no mangngegna a makisao ti nobio iti nobia, ta mariknana a naaramidna a sibaballigi ti annongenna. Inyarig ni Juan a Mammautisar ti bagina iti “gayyem ti nobio.” Iti daytoy a kasasaad, ni Jesus ti nobio ket dagiti adalanna, kas maysa a klase, ti mangbukel iti simboliko a nobiana. Iti panangisaganana iti dalan ti Mesias, inyam-ammo ni Juan a Mammautisar dagiti umuna a miembro ti “nobia” ken Jesu-Kristo. (Jn 1:29, 35; 2Co 11:2; Efe 5:22-27; Apo 21:2, 9) Kas iti “gayyem ti nobio,” naitungpalen ni Juan ti trabahona. Kalpasan dayta, ti akemna ket saanen a kas kapateg ti akem ni Jesus ken dagiti pasurotna. Gapuna, kinuna ni Juan maipapan iti bagina no maidilig ken Jesus: “Daydiay ket masapul nga agtultuloy a dumakkel, ngem masapul nga agtultuloyak a bumassit.”—Jn 3:30.
(Juan 4:10) Kas sungbat kinuna kenkuana ni Jesus: “No naammuam koma ti awan bayadna a sagut ti Dios ken no siasino ti agkunkuna kenka, ‘Ikkannak ti inumen,’ nagdawatka koma kenkuana, ket inikkannaka koma iti nabiag a danum.”
nwtsty study note iti Jn 4:10
nabiag a danum: Literal ti pannakausar daytoy a Griego a sao a tumukoy iti agay-ayus a danum, ubbog, wenno danum iti bubon a naggapu iti ubbog. Naiduma daytoy iti danum a naurnong iti maysa a pagkargaan. Iti Le 14:5, ti Hebreo a sao para iti “agay-ayus a danum” ket literal a tumukoy iti “nabiag a danum.” Iti Jer 2:13 ken 17:13, nadeskribir ni Jehova kas “ti ubbog [wenno, “gubuayan”] ti sibibiag a danum,” kayatna a sawen, ti simboliko a danum a mangted iti biag. Idi nakisarita ni Jesus iti Samaritana, piguratibo ti panangusarna iti termino a “nabiag a danum,” ngem idi damo, impagarup ti Samaritana a literal dayta.—Jn 4:11; kitaen ti study note iti Jn 4:14.
Panagbasa iti Biblia
(Juan 4:1-15) Itan, idi a naammuan ti Apo a dagiti Fariseo nangngegda a ni Jesus nangar-aramid ken nangbabautisar iti ad-adu nga adalan ngem ni Juan— 2 nupay, iti kinapudnona, ni Jesus a mismo saan a nangbabautisar no di ket dagiti adalanna— 3 pinanawanna ti Judea ket napan manen idiay Galilea. 4 Ngem nasken idi nga isu lumabas idiay Samaria. 5 Ngarud dimteng iti maysa a siudad ti Samaria a maawagan Sicar iti asideg ti talon nga inted ni Jacob ken Jose nga anakna. 6 Iti kinapudnona, adda sadiay ti bubon ni Jacob. Itan ni Jesus, a nabannog iti panagbaniagana, situtugaw a kastana idi iti bubon. Ti oras ket agarup maikanem. 7 Immay ti maysa a babai a taga Samaria tapno sumakdo iti danum. Kinuna kenkuana ni Jesus: “Ikkannak ti inumen.” 8 (Ta napan dagiti adalanna idiay siudad tapno gumatangda kadagiti pagtaraon.) 9 Gapuna kinuna kenkuana ti babai a Samaritana: “Kasano a sika, nupay maysaka a Judio, dumawatka kaniak iti inumen, idinto ta maysaak a babai a Samaritana?” (Ta saan a makilanglangen dagiti Judio kadagiti Samaritano.) 10 Kas sungbat kinuna kenkuana ni Jesus: “No naammuam koma ti awan bayadna a sagut ti Dios ken no siasino ti agkunkuna kenka, ‘Ikkannak ti inumen,’ nagdawatka koma kenkuana, ket inikkannaka koma iti nabiag a danum.” 11 Kinunana kenkuana: “Apo, awananka uray timba a pagsakdo iti danum, ket ti bubon nauneg. Manipud iti ania a gubuayan, ngarud, nga addaanka iti daytoy nabiag a danum? 12 Dakdakkelka aya ngem ni amami a Jacob, a nangited kadakami iti bubon ken isu a mismo agraman ti annakna ken ti an-animalna imminumda manipud iti dayta?” 13 Kas sungbat kinuna kenkuana ni Jesus: “Tunggal maysa nga umin-inum itoy a danum mawawto manen. 14 Siasinoman nga uminum manipud iti danum nga itedkonto kenkuana saanton a pulos mawaw, ngem ti danum nga itedkonto kenkuana agbalinto kenkuana nga ubbog ti danum nga agburburayok a mangipaay iti agnanayon a biag.” 15 Kinuna kenkuana ti babai: “Apo, ikkannak iti daytoy a danum, tapno iti kasta saanakon a mawaw wenno agtultuloy nga umay iti daytoy a lugar tapno sumakdo iti danum.”
SEPTIEMBRE 17-23
GAMENG MANIPUD ITI SAO TI DIOS | JUAN 5-6
“Suroten ni Jesus nga Addaan iti Umiso a Motibo”
(Juan 6:9-11) “Adtoy ti maysa nga ubing a lalaki nga addaan lima a tinapay a sebada ken dua a babassit nga ikan. Ngem ania dagitoy no kadagiti adu unay?” 10 Kinuna ni Jesus: “Pagdalupisakenyo dagiti tattao a kas iti pannangan.” Ita adda adu a ruot iti daydi a disso. Ngarud nagdalupisak dagiti tattao, agarup lima ribu ti bilangda. 11 Gapuna innala ni Jesus dagiti tinapay ket, kalpasan a nakapagyaman, imbunongna ida kadagidiay sidadalupisak, kasta met dagiti babassit nga ikan kas ti kaadu ti kinayatda.
nwtsty study note iti Jn 6:10
nagdalupisak dagiti tattao, agarup lima ribu ti bilangda: Ni laeng Mateo ti nanginayon iti “malaksid dagiti babbai ken ub-ubbing” idi insalaysayna daytoy a milagro. (Mt 14:21) Posible a nasurok a 15,000 ti nangan babaen ti milagro.
(Juan 6:14) Gapuna idi a dagiti tattao nakitada dagiti pagilasinan nga inaramidna, rinugianda a kunaen: “Sigurado a daytoy ti mammadto nga umay iti lubong.”
(Juan 6:24) Gapuna idi a ti bunggoy nakitada nga awan sadiay ni Jesus wenno uray dagiti adalanna, limmuganda kadagiti babassit a barangayda ket immayda idiay Capernaum tapno sapulenda ni Jesus.
nwtsty study note iti Jn 6:14
ti mammadto: Adu a Judio idi umuna a siglo C.E. ti nangnamnama a ti propeta a kas ken Moises, a nadakamat iti De 18:15, 18, ti agbalin a Mesias. Iti daytoy a konteksto, ti sasao nga umay iti lubong ket agparang a tumukoy iti manamnama a panagparang ti Mesias. Ni laeng Juan ti nangisurat kadagiti pasamak a nadakamat iti daytoy a bersikulo.
(Juan 6:25-27) Gapuna idi nasarakanda idiay ballasiw ti baybay kinunada kenkuana: “Rabbi, kaano a nakagtengka ditoy?” 26 Sinungbatan ida ni Jesus ket kinunana: “Pudno unay kunak kadakayo, Sapsapulendak, saan a gapu ta nakakitakayo kadagiti pagilasinan, no di ket gapu ta nangankayo kadagiti tinapay ket napnekkayo. 27 Agtrabahokayo, saan a maipaay iti taraon a madadael, no di ket maipaay iti taraon a mataginayon maipaay iti biag nga agnanayon, nga itedto kadakayo ti Anak ti tao; ta inkabil iti daytoy ti Ama, ti mismo a Dios, ti selio ti anamongna.”
(Juan 6:54) Ti agtaraon iti lasagko ken uminum iti darak addaan iti agnanayon a biag, ket pagungarekto iti kamaudianan nga aldaw;
(Juan 6:60) Gapuna adu kadagiti adalanna, idi nangngegda daytoy, kinunada: “Makapakigtot daytoy a sasao; siasino ti makapagimdeng iti dayta?”
(Juan 6:66-69) Maigapu itoy adu kadagiti adalanna ti napan iti bambanag a nalikudan ket saandan a makipagna kenkuana. 67 Gapuna kinuna ni Jesus iti sangapulo ket dua: “Kayatyo kadi met ti mapan?” 68 Simmungbat kenkuana ni Simon Pedro: “Apo, iti siasino ti papananminto? Addaanka iti sasao ti agnanayon a biag; 69 ket namatikami ken naammuanmi a sika Daydiay Santo ti Dios.”
nwtsty study note iti Jn 6:27, 54
taraon a madadael . . . taraon a mataginayon maipaay iti biag nga agnanayon: Natarusan ni Jesus nga adda dagiti sumursurot kenkuana ken kadagiti adalanna gapu laeng iti material a pagimbaganda. Nupay agbiag ti tao iti inaldaw babaen ti literal a taraon, ti “taraon” manipud iti Sao ti Dios ti mangyeg iti biag nga agnanayon. Imparegta ni Jesus kadagiti tattao nga agtrabahoda para “iti taraon a mataginayon maipaay iti biag nga agnanayon,” kayatna a sawen, ikagumaanda a penken dagiti naespirituan a kasapulanda ken ipakitada ti pammati kadagiti masursuroda.—Mt 4:4; 5:3; Jn 6:28-39.
agtaraon iti lasagko ken uminum iti darak: Ipakita ti konteksto a dagidiay mangan ken uminum ket piguratibo nga aramidenda dayta babaen ti panangipakitada iti pammati ken Jesu-Kristo. (Jn 6:35, 40) Imbaga ni Jesus daytoy idi 32 C.E., isu a saan a ti Pangrabii ti Apo ti tuktukoyenna, nga irugina kalpasan ti makatawen. Imbagana daytoy sakbay laeng “ti paskua, ti piesta dagiti Judio” (Jn 6:4), isu a mabalin a naipalagip kadagiti dumdumngeg kenkuana ti piesta nga asidegen a mapasamak ken ti kinapateg ti dara ti kordero a nangispal kadagiti Israelita iti rabii a pimmanawda idiay Egipto (Ex 12:24-27). Ipagpaganetget ni Jesus a napateg met ti akem ti darana tapno magun-od dagiti adalanna ti biag nga agnanayon.
Magnatayo iti Nagan ni Jehova a Diostayo
13 Kaskasdi, determinado ti bunggoy a simmurot ken ni Jesus ket nasarakanda iti ‘ballasiw ti baybay,’ kas panangiladawan ni Juan. Apay a simmurotda kenkuana idinto ta nagkedkedanna ti panagreggetda a mangisaad kenkuana kas ari? Adu ti nangipakita a natauan ti panangmatmatda, a dinakamatda dagiti material a probision nga impaay ni Jehova idiay let-ang idi kaaldawan ni Moises. Dayta ti mangipasimudaag a kayatda nga itultuloy ni Jesus nga ipaay dagiti material a kasapulanda. Gapu ta nabasa ni Jesus dagiti di umiso a motiboda, rinugianna nga insuro dagiti naespirituan a kinapudno a tumulong a mangatur kadagiti pampanunotda. (Juan 6:17, 24, 25, 30, 31, 35-40) Ngem dadduma ti nagtanabutob kenkuana nangnangruna idi dinakamatna daytoy nga ilustrasion: “Pudno unay kunak kadakayo, Malaksid no kanenyo ti lasag ti Anak ti tao ken inumenyo ti darana, awanankayo ti biag iti bagbagiyo. Ti agtaraon iti lasagko ken uminum iti darak addaan iti agnanayon a biag, ket pagungarekto iti kamaudianan nga aldaw.”—Juan 6:53, 54.
14 Dagiti ilustrasion ni Jesus masansan a tignayenda dagiti tattao a mangipakita no pudno a tarigagayanda ti makipagna iti Dios. Kasta met laeng ti epekto daytoy nga ilustrasion. Adu ti naklaat. Mabasatayo: “Adu kadagiti adalanna, idi nangngegda daytoy, kinunada: ‘Makapakigtot daytoy a sasao; siasino ti makapagimdeng iti dayta?’” Intuloy nga inlawlawag ni Jesus a masapul nga utobenda ti naespirituan a kaipapanan ti sasaona. Kinunana: “Ti espiritu isu ti mangted-biag; ti lasag awan a pulos ti usarna. Ti sasao nga insaok kadakayo ket espiritu ken biag.” Kaskasdi, adu ti saan a namati iti dayta, isu a kuna ti salaysay: “Maigapu itoy adu kadagiti adalanna ti napan iti bambanag a nalikudan ket saandan a makipagna kenkuana.”—Juan 6:60, 63, 66.
Panagkali iti Naespirituan a Gameng
(Juan 6:44) Awan ti tao a makaumay kaniak malaksid no ti Ama, a nangibaon kaniak, ti mangyasideg kenkuana; ket pagungarekto iti kamaudianan nga aldaw.
nwtsty study note iti Jn 6:44
mangyasideg kenkuana: Nupay ti Griego a sao para iti “mangyasideg” ket tumukoy iti panangguyod iti iket a napno iti ikan (Jn 21:6, 11), dina kayat a sawen a piliten ti Dios nga iyasideg dagiti tattao. Mabalin met a “guyugoyen” ti kayat a sawen daytoy a sao, ken mabalin a tuktukoyen ti sasao ni Jesus ti Jer 31:3, a kastoy ti imbaga ni Jehova iti nagkauna nga ilina: “Inyasidegka babaen ti naayat a kinamanangngaasi.” (Inusar ti Septuagint ti isu met laeng a Griego a sao ditoy.) Ipakita ti Jn 12:32 a kasta met laeng ti panangyasideg ni Jesus iti amin a kita ti tattao iti bagina. Mabasa iti Kasuratan nga inikkan ni Jehova dagiti tattao iti wayawaya. Nawaya nga agpili ti tunggal maysa no kayatna ti agserbi iti Dios. (De 30:19, 20) Siaanus nga iyasideg ti Dios iti bagina dagidiay siuumiso nga agannayas ti pusoda. (Sal 11:5; Pr 21:2; Ara 13:48) Ar-aramiden dayta ni Jehova babaen ti mensahe ti Biblia ken ti nasantuan nga espirituna. Ti padto iti Isa 54:13, a nakotar iti Jn 6:45, ket agaplikar kadagiti inyasideg ti Ama.—Idilig ti Jn 6:65.
(Juan 6:64) Ngem adda sumagmamano kadakayo a saan a mamati.” Ta manipud idi damo ammo ni Jesus no siasino dagidiay saan a mamati ken no siasino daydiay mangliput kenkuana.
nwtsty study note iti Jn 6:64
ammo ni Jesus . . . no siasino daydiay mangliput kenkuana: Ni Judas Iscariote ti tuktukoyen ni Jesus. Agpatnag a nagkararag ni Jesus iti Amana sakbay a pinilina ti 12 nga apostol. (Lu 6:12-16) Isu nga idi damo, matalek ni Judas iti Dios. Ngem ammo ni Jesus manipud kadagiti padto iti Hebreo a Kasuratan nga isu ket liputan ti nasinged a kaduana. (Sal 41:9; 109:8; Jn 13:18, 19) Idi nangrugi nga agaramid ni Judas iti dakes, nakita ni Jesus daytoy a panagbalbaliw ta mabasana ti puso ken panunot. (Mt 9:4) Gapu ta kabaelan ti Dios nga ammuen ti mapasamak iti masanguanan, ammona nga adda mapagtalkan a kadua ni Jesus nga agbalin a traidor. Ngem maikontra kadagiti kualidad ti Dios ken iti pannakilangenna kadagiti tattao iti napalabas no panunotentayo a ni Judas ti agbalin a traidor, a kas man la naikeddeng a nasaksakbay dayta.
manipud idi damo: Saan a tumukoy daytoy iti pannakayanak ni Judas wenno idi napili kas apostol, a napasamak kalpasan ti agpatnag a panagkararag ni Jesus. (Lu 6:12-16) Imbes ketdi, tumukoy daytoy idi nangrugi nga agaramid iti dakes ni Judas, a dagus a nadlaw ni Jesus. (Jn 2:24, 25; Apo 1:1; 2:23; kitaen ti study note iti Jn 6:70; 13:11.) Ipakita met daytoy a naigagara ken naiplano ti inaramid ni Judas, saan ket a bigla a nagbalbaliw ti kasasaad ti pusona. Ti kaipapanan ti termino a “damo” (iti Griego, ar·kheʹ) iti Kristiano a Griego a Kasuratan ket relatibo, depende iti konteksto. Kas pagarigan, iti 2Pe 3:4, ti “damo” ket tumukoy iti panangrugi ti panamarsua. Ngem kaaduanna, maus-usar daytoy iti limitado a pamay-an. Kas pagarigan, imbaga ni Pedro a bimmaba ti nasantuan nga espiritu kadagiti Gentil “kas ti ibababana met kadatayo idi damo.” (Ara 11:15) Saan a tuktukoyen ni Pedro ti tiempo a pannakayanakna wenno ti tiempo a pannakaawagna kas apostol. Imbes ketdi, tuktukoyenna ti aldaw ti Pentecostes 33 C.E., kayatna a sawen, ti “damo” a pannakaiparukpok ti nasantuan nga espiritu para iti espesipiko a panggep. (Ara 2:1-4) Ti dadduma pay a pagarigan nga agbaliw ti kaipapanan ti termino a “damo” depende iti konteksto ket masarakan iti Lu 1:2; Jn 15:27; ken 1Jn 2:7.
Panagbasa iti Biblia
(Juan 6:41-59) Gapuna nangrugi nga agtanabutob kenkuana dagiti Judio agsipud ta kinunana: “Siak ti tinapay a bimmaba manipud langit”; 42 ket rinugianda a kinuna: “Saan aya a daytoy ni Jesus nga anak ni Jose, a ti ama ken inana am-ammotayo? Kasano nga ita kunaenna, ‘Bimmabaak manipud langit’?” 43 Kas sungbat kinuna kadakuada ni Jesus: “Sumardengkayo nga agtantanabutob iti nagbabaetanyo. 44 Awan ti tao a makaumay kaniak malaksid no ti Ama, a nangibaon kaniak, ti mangyasideg kenkuana; ket pagungarekto iti kamaudianan nga aldaw. 45 Adda a naisurat kadagiti Mammadto, ‘Ket sursuruanto amin ida ni Jehova.’ Tunggal maysa a dimngeg iti Ama ken nakasursuro umay kaniak. 46 Saan a ti asinoman a tao nakitana ti Ama, malaksid daydiay naggapu iti Dios; daytoy ti nakakita iti Ama. 47 Pudno unay kunak kadakayo, Ti mamati addaan iti agnanayon a biag. 48 “Siak ti tinapay ti biag. 49 Dagidi ammayo kinnanda ti manna idiay let-ang ket kaskasdi a natayda. 50 Daytoy ti tinapay a bumaba manipud langit, iti kasta mabalin ti asinoman ti mangan iti dayta ket saan a matay. 51 Siak ti sibibiag a tinapay a bimmaba manipud langit; no ti asinoman mangan iti daytoy a tinapay isu agbiagto iti agnanayon; ket, iti kinapudnona, ti tinapay nga itedko isu ti lasagko maigapu iti biag ti lubong.” 52 Gapuna nangrugi a nagsusupiat dagiti Judio iti maysa ken maysa, a kunkunada: “Kasano a maited kadatayo daytoy a tao ti lasagna tapno kanentayo?” 53 Ngarud kinuna kadakuada ni Jesus: “Pudno unay kunak kadakayo, Malaksid no kanenyo ti lasag ti Anak ti tao ken inumenyo ti darana, awanankayo ti biag iti bagbagiyo. 54 Ti agtaraon iti lasagko ken uminum iti darak addaan iti agnanayon a biag, ket pagungarekto iti kamaudianan nga aldaw; 55 ta ti lasagko pudno a taraon, ken ti darak pudno nga inumen. 56 Ti agtaraon iti lasagko ken uminum iti darak agtalinaed a naikaykaysa kaniak, ket naikaykaysaak kenkuana. 57 No kasano a ti sibibiag nga Ama imbaonnak ken agbiagak gapu iti Ama, kasta met a ti agtaraon kaniak, uray dayta ket agbiagto gapu kaniak. 58 Daytoy ti tinapay a bimmaba manipud langit. Saan a kas idi nangan dagidi ammayo ket kaskasdi a natayda. Ti agtaraon iti daytoy a tinapay agbiagto nga agnanayon.” 59 Kinunana dagitoy a banag bayat a nangisursuro iti gimong iti publiko idiay Capernaum.
SEPTIEMBRE 24-30
GAMENG MANIPUD ITI SAO TI DIOS | JUAN 7-8
“Pinadayawan ni Jesus ti Amana”
(Juan 7:15-18) Gapuna nagsidsiddaaw dagiti Judio, a kunkunada: “Kasano nga addaan daytoy a tao iti pannakaammo kadagiti surat, idinto ta saan a nagadal kadagiti eskuelaan?” 16 Ni Jesus, kalpasanna, simmungbat kadakuada ket kinunana: “Ti isursurok saanko a kukua, no di ket kukua daydiay nangibaon kaniak. 17 No ti asinoman agtarigagay a mangaramid iti pagayatanna, maammuannanto maipapan iti sursuro no dayta ket aggapu iti Dios wenno no agsasaoak manipud iti bukodko a parnuay. 18 Ti agsao manipud iti bukodna a parnuay sapsapulenna ti bukodna a dayag; ngem ti mangsapul iti dayag daydiay nangibaon kenkuana, daytoy ket pudno, ket awan kenkuana ti kinakillo.
“Adda a Naisurat”
5 Kayat ni Jesus a maammuan dagiti tattao no nagtaudan ti mensahena. Kinunana: “Ti isursurok saanko a kukua, no di ket kukua daydiay nangibaon kaniak.” (Juan 7:16) Iti sabali a gundaway, kinunana: “Awan ti aramidek iti bukodko a nakem; no di ket kas iti insuro kaniak ni Ama sawek dagitoy a banag.” (Juan 8:28) Sa kinunana pay: “Ti bambanag a sawek kadakayo saanko a sawen iti bukodko a parnuay; ngem ti Ama nga agtalinaed a naikaykaysa kaniak ar-aramidenna dagiti trabahona.” (Juan 14:10) Ti maysa a pamay-an a pinatalgedan ni Jesus ti kinapudno dagiti saona ket babaen ti masansan a panangadawna iti naisurat a Sao ti Dios.
6 Ti naannad a panangadal kadagiti naisurat a sao ni Jesus ipalgakna a nasurok a kagudua kadagiti libro iti Hebreo a Kasuratan ti direkta ken saan a direkta a nagadawan ni Jesus. Iti damo, kasla saan a nakaskasdaaw dayta. Nalabit maisaludsodmo no apay nga iti tallo ket kagudua a tawen a panangisuro ken panangasabana iti publiko, saan a nagadaw kadagiti amin a naipaltiing a libro nga adda idi. Ngem iti kinapudnona, mabalin nga inaramidna dayta. Laglagipem, sumagmamano laeng kadagiti sinao ken inaramid ni Jesus ti naisurat. (Juan 21:25) Kinaagpaysuanna, mabalin a mabasam iti napigsa ti amin a naisurat a sasao ni Jesus iti sumagmamano laeng nga oras. Ita, panunotem nga iti sumagmamano laeng nga oras a panagpalawag ni Jesus maipapan iti Dios ken iti Pagarianna, nabalinanna ti nagadaw a direkta wenno saan a direkta iti nasurok a kagudua dagiti libro ti Hebreo a Kasuratan! Maysa pay, kaaduanna nga awan dagiti naisurat a lukot a mabalin nga usaren koma ni Jesus. Idi impalawagna ti nalatak a sermonna iti bantay, nagadu ti inadaw wenno dinakamatna iti Hebreo a Kasuratan—a bin-ig a kabesadona!
(Juan 7:28, 29) Gapuna nagpukkaw ni Jesus bayat a mangisursuro idiay templo ket kinunana: “Agpadpada nga am-ammodak ken ammoyo no sadino ti naggapuak. Kasta met, saanak nga immay iti bukodko a nakem, no di ket daydiay nangibaon kaniak napudno, ket saanyo nga am-ammo. 29 Isu am-ammok, agsipud ta maysaak a pannakabagi manipud kenkuana, ket Daydiay imbaonnak.”
(Juan 8:29) Ket daydiay nangibaon kaniak adda kaniak; saannak a binaybay-an nga agmaymaysa, agsipud ta kankanayon nga aramidek ti bambanag a makaay-ayo kenkuana.”
Awatenyo ti Espiritu ti Dios, Saan a ti Espiritu ti Lubong
19 Naan-anay nga agtulnog ken Jehova. Kanayon nga inaramid ni Jesus ti bambanag a makaay-ayo iti Amana. Adda idi gundaway a naiduma iti pagayatan ni Amana ti kayat ni Jesus a panangtamingna iti maysa a situasion. Kaskasdi, sikokompiansa a kinunana ken Amana: “Saan koma a ti pagayatak, no di ket ti pagayatam ti maaramid.” (Luc. 22:42) Isaludsodmo iti bagim, ‘Agtulnogak kadi iti Dios uray no narigat nga aramiden dayta?’ Napateg iti biagtayo ti panagtulnog iti Dios. Maikari iti naan-anay a panagtulnogtayo yantangay isu ti Nangaramid kadatayo, ti Gubuayan ken Mangsussustiner iti biagtayo. (Sal. 95:6, 7) Awan ti kasukat ti panagtulnogtayo. Ditay magun-odan ti anamongna no saantay nga agtulnog kenkuana.
Panagkali iti Naespirituan a Gameng
(Juan 7:8-10) Sumang-atkayo idiay piesta; saanak pay a sumang-at iti daytoy a piesta, agsipud ta saan pay a naan-anay a dimteng ti naikeddeng a tiempok.” 9 Gapuna kalpasan nga imbagana kadakuada dagitoy a banag, isu nagtalinaed idiay Galilea. 10 Ngem idi nakasang-aten ti kakabsatna idiay piesta, idin isu a mismo simmang-at met, saan a sipapanayag no di ket kas sililimed.
Apay nga Ibagam ti Pudno?
Ania a pagwadan ti impaay ni Jesu-Kristo maipapan iti daytoy? Naminsan, makisarsarita ni Jesus kadagiti di manamati nga interesado iti panagdaliasatna. “Umaliska manipud ditoy ket mapanka idiay Judea,” kinunada kenkuana. Ania ti sungbat ni Jesus? ‘Sumang-atkayo iti piesta idiay Jerusalem; saanak pay a sumang-at iti daytoy a piesta, agsipud ta saan pay a naan-anay a dimteng ti naikeddeng a tiempok.’ Di nagbayag kalpasanna, ni Jesus napan iti piesta idiay Jerusalem. Apay a kasta ti sungbat ni Jesus? Awan ti kalinteganda a mangammo iti umiso a detalye ti ayanna. Isu a nupay di nagulbod ni Jesus, saan a naan-anay ti sungbatna tapno basbassit ti gundawayda a mangdangran kenkuana wenno kadagiti pasurotna. Saan a panagulbod daytoy ta imbaga ni apostol Pedro maipapan ken Kristo: “Saan a nakaaramid iti basol, awan met ti nasarakan nga allilaw iti ngiwatna.”—Juan 7:1-13; 1 Pedro 2:22.
(Juan 8:58) Kinuna kadakuada ni Jesus: “Pudno unay kunak kadakayo, Kasakbayan a napaadda ni Abraham, addaakon.”
nwtsty study note iti Jn 8:58
addaakon: Dagiti bumusbusor a Judio kayatda nga uboren ni Jesus gapu ta ibagbagana a ‘nakitanan ni Abraham,’ idinto ta kunada nga ‘awan pay limapulo a tawen’ ni Jesus. (Jn 8:57) Ti tuktukoyen ti sungbat ni Jesus ket ti kaaddana kas mannakabalin a parsua idiay langit sakbay a nagbalin a tao ken sakbay a nayanak ni Abraham. Adda dagiti agkuna nga iti daytoy a bersikulo, ni Jesus ket Dios. Ibagbagada a ti Griego a sao a nausar ditoy nga e·goʹ ei·miʹ ket tumukoy iti patarus ti Septuagint iti Ex 3:14 a nangyam-ammuan ti Dios iti bagina, ken kunada a masapul nga agpada ti patarus dagita, a mausar ti porma nga agdama a mapaspasamak (present tense). (Kitaen ti study note iti Jn 4:26.) Ngem iti daytoy a konteksto, ti tignay a naipakita iti Griego a sao nga ei·miʹ ket nangrugi sakbay a “napaadda ni Abraham” ken agpatpatuloy pay laeng idi dayta. Ti sumagmamano a nagkauna ken moderno a paraipatarus impatarusda daytoy a bersikulo maitunos iti dayta imbes nga usarenda ti porma nga agdama a mapaspasamak. Kinapudnona, iti Jn 14:9, nausar ti isu met laeng a porma ti Griego a sao nga ei·miʹ a mangipatarus iti daytoy nga imbaga ni Jesus: “Addaakon a kaduayo iti nabayag unayen a tiempo, ket kaskasdi, Felipe, saannak pay aya a naam-ammo?” Ti kaaduan a patarus inusarda ti sasao a mangipasimudaag a ti tignay (ti pannakikadua ni Jesus kadagiti adalanna) ket nangrugi iti napalabas ken agpatpatuloy pay laeng idi. (Ti dadduma pay a pagarigan ti Griego a sao iti porma nga agdama a mapaspasamak a mangipakita a dayta a tignay ket nangrugi iti napalabas ken agpatpatuloy ket masarakan iti Lu 2:48; 13:7; 15:29; Jn 1:9; 5:6; 15:27; Ara 15:21; 2Co 12:19; 1Jn 3:8.) Kanayonanna, ti sasao ni Jesus a nailanad iti Jn 8:54, 55 ipakitana a saan nga ibagbaga ni Jesus nga isu ken ti Amana ket maymaysa.
Panagbasa iti Biblia
(Juan 8:31-47) Ket ngarud kinuna ni Jesus kadagiti Judio a namati kenkuana: “No agtalinaedkayo iti saok, pudno a dakayo dagiti adalak, 32 ket maammuanyonto ti kinapudno, ket ti kinapudno wayawayaannakayto.” 33 Simmungbatda kenkuana: “Kaputotannakami ni Abraham ket saankami a pulos nagbalin nga ad-adipen ti asinoman. Kasano a kunaem, ‘Mawayawayaankayto’?” 34 Simmungbat kadakuada ni Jesus: “Pudno unay kunak kadakayo, Tunggal managaramid iti basol ket adipen ti basol. 35 Mainayon pay, ti adipen saan nga agtalinaed iti sangakabbalayan iti agnanayon; ti anak agtalinaed iti agnanayon. 36 Gapuna no wayawayaannakayo ti Anak, pudpudno a siwayawayakayto. 37 Ammok a kaputotannakayo ni Abraham; ngem ikagkagumaandak a papatayen, agsipud ta ti saok awan maaramidna a panagrang-ay kadakayo. 38 Sawek no ania ti bambanag a nakitak iti Amak; ket dakayo, ngarud, aramidenyo ti bambanag a nangngegyo iti amayo.” 39 Kas sungbat kinunada kenkuana: “Ni Abraham ti amami.” Kinuna kadakuada ni Jesus: “No annaknakayo ni Abraham, aramidenyo dagiti aramid ni Abraham. 40 Ngem ita ikagkagumaandak a papatayen, maysa a tao a nangibaga kadakayo iti kinapudno a nangngegko iti Dios. Saan nga inaramid ni Abraham daytoy. 41 Aramidenyo dagiti aramid ni amayo.” Kinunada kenkuana: “Saankami a nayanak manipud iti pannakiabig; adda maymaysa nga Amami, ti Dios.” 42 Kinuna kadakuada ni Jesus: “No ti Dios ti Amayo, ayatendak koma, ta naggapuak iti Dios ket addaak ditoy. Saanak met a pulos immay iti bukodko a nakem, no di ket imbaonnak Daydiay. 43 Apay a saanyo nga ammo ti sasawek? Agsipud ta saanyo a mabalin ti umimdeng iti saok. 44 Naggapukayo iti amayo a Diablo, ket kayatyo nga aramiden dagiti tarigagay ni amayo. Dayta ket mammapatay idi a nangrugi, ket saan a nagtakder a di maisin iti kinapudno, agsipud ta awan kenkuana ti kinapudno. No sawenna ti ulbod, agsao a maitunos iti bukodna a pagannayasan, agsipud ta isu maysa a managulbod ken ti ama ti kinaulbod. 45 Iti sabali a bangir, agsipud ta ibagak ti kinapudno, saandak a patien. 46 Siasino kadakayo ti mangipaneknek a nakabasolak? No sawek ti kinapudno, apay a saandak a patien? 47 Ti aggapu iti Dios imdenganna ti sasao ti Dios. Daytoy ti makagapu a saankayo nga agimdeng, agsipud ta saankayo a naggapu iti Dios.”