Nagkaykaysa a Europa—Apay a Napateg?
IMMINUM ti tattao iti champagne. Limmawag ti tangatang gapu kadagiti luses. Ania ti okasion? Baro a milenio? Saan, daytoy nga okasion nalawag a napatpateg pay ngem ti panangsukat iti numero a 1999 iti 2000 iti kalendario ti lubong. Dayta ti Enero 1, 1999. Iti dayta nga aldaw, nangrugi ti opisial a pannakausar ti baro a kuarta iti intero a European Union (EU)—maysa a kita ti kuarta a maawagan iti euro.
Ibilang ti adu a taga Europa a ti panangusar iti maymaysa a kuarta ket nakapatpateg nga addang para iti nabayagen a kalkalikaguman ti Europa a panagkaykaysa. Ti periodiko dagiti Olandes a De Telegraaf indayawna ti panangusar iti euro a kas ti “balangat iti panagkaykaysa ti Europa.” Kinapudnona, kalpasan ti adu a dekada a panagarapaap, negosasion, ken pannakaitantan, kasla as-asidegen ita ti panagkaykaysa ti Europa ngem idi.
Ipapantayon a masmasdaaw ti tattao iti ruar ti Europa no ania ti kaipapanan amin daytoy a panagraragsak. Ti panangusar iti euro ken ti panangikagumaan a mangragpat iti panagkaykaysa ti Europa kasla bassit ti epektona iti inaldaw a panagbiagda. Nupay kasta, ti panagkaykaysa ti Europa, mamataud iti maysa kadagiti kadakkelan a grupo ti ekonomia iti lubong. Isu a nalaka a madlaw ti nagkaykaysa a Europa—sadinoman ti pagnanaedan ti maysa a tao.
Kas pagarigan, nabiit pay nga imbaga ti Assistant Secretary of State ti E.U. a ni Marc Grossman kadagiti agdengdengngeg kenkuana a taga Amianan nga America: “Nainaig iti Europa ti kinasaliwanwantayo.” Apay? Maysa kadagiti rason a nadlawna ket “maysa iti tunggal 12 a trabahador iti paktoria iti E.U. ti agtartrabaho iti maysa kadagiti 4,000 a negosio iti E.U. a kukua dagiti taga Europa.” Naipadamag met a mabalin nga apektaran ti baro a kuarta ti Europa ti presio dagiti inangkat a tagilako—ken uray ti balor dagiti salda—kadagiti pagilian nga adayo iti Europa.
Mabalin a magunggonaan dagiti napanglaw a pagilian. Kasano? Kuna ti maysa a panagadal: “Ti panangsukat ti euro iti nadumaduma a kuarta ti Europa pagbalinenna a simple ti pannakinegosio dagiti napanglaw a pagilian iti EU.” Maysa pay, kuna ti dadduma a magunggonaan dagiti kompania a kukua dagiti Hapones ken Americano a makipagnegnegosio iti Europa. Gapu ta napasingkedanen ti euro, saanton nga agbaliwbaliw ti balor ti kuarta kadagiti pagilian ti Europa. Ad-adda ngarud a naekonomia ti pannakinegosio iti Europa.
No panggepmo ti mapan idiay Europa, magunggonaanka met iti panagkaykaysa ti Europa. Di agbayag, usaremton ti maymaysa a kuarta, ti euro, a kapada ti doliar ti America ti balorna, a pagbayad iti bambanag ken serbisio iti nadumaduma a pagilian ti Europa. Saanton a mariro dagiti turista a mangkuenta kadagiti gulden, franc, lire, deutsche mark, ken mangusar kadagiti maibulbulsa a calculator.
Nupay kasta, ad-adda pay a makaay-ayo ti banag nga ipaay ti panagkaykaysa ti kontinente ti Europa—ti namnama. Panunotem laengen, sumagmamano a dekadan ti napalabas, naigamer ti Europa iti gubat. Manipud iti kasta a panangmatmat, nakaskasdaaw ti panagkaykaysa ti Europa. Madlaw dayta dagiti tattao iti intero a lubong.
Adu ti agduadua no pumaysonto met laeng ti panagkaykaysa ti lubong. Kinapudnona, makaawis daytoy a namnama! Ti kadi panagkaykaysa ti Europa iyasidegna ti tao iti nagkaykaysa a lubong? Sakbay a sungbatantayo dayta a saludsod, amirisentayo a naimbag ti panagkaykaysa ti Europa. Ania dagiti lapped iti pannakaibanag ti panagkaykaysa a masapul pay a maikkat?
[Kahon/Tsart iti panid 4]
MATUNGTUNGPALEN TI PANAGKAYKAYSA?
Saan a kabarbaro ti ideya a panagkaykaysa ti Europa. Adda panagkaykaysa idi panawen ti Imperio ti Roma, nga inturayan ni Carlomagno, ken kalpasanna ni Napoléon I. Dagita a panagkaykaysa ket naibatay iti puersa ken panangparmek. Ngem kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, patien ti adu a pagilian a dinadael ti gubat a masapul ti panagkaykaysa a maibatay iti kooperasion. Ninamnama dagitoy a pagilian a saan laeng a pasayaaten ti kasta a kooperasion ti ekonomiada no di ket malapdanna met ti gubat. Dagiti sumaganad ti sumagmamano kadagiti nagpateg nga addang a nangiturong iti agdama a kasasaad:
• 1948 Nagtitipon ti ginasut a pangulo ti politika iti Europa iti The Hague, ti Netherlands, ket inkarida: “Dikamto aggiginnubaten a pulos.”
• 1950 Nangrugi a nagtinnulong ti Francia ken Alemania a mangsalaknib iti industriada a karbon ken landok. Nakitimpuyog ti ad-adu pay a pagilian kadakuada, ket daytoy ti nakabuangayan ti European Coal and Steel Community (ECSC). Nangrugi a nagandar ti ECSC idi 1952 ket inramanna ti Belgium, Francia, Italia, Luxembourg, Makinlaud nga Alemania, ken ti Netherlands.
• 1957 Binuangay ti innem a miembro ti ECSC ti dua pay nga organisasion: ti European Economic Community (EEC) ken ti European Atomic Energy Community (Euratom).
• 1967 Nakikaykaysa ti EEC iti ECSC ken ti Euratom tapno mabuangay ti European Community (EC).
• 1973 Inawat ti EC ti Denmark, Ireland, ken ti United Kingdom.
• 1981 Nakikadua ti Grecia iti EC.
• 1986 Nakikadua ti Portugal ken España iti EC.
• 1990 Limmawa pay ti EC idi nagkaykaysa ti Makinlaud ken Makindaya nga Alemania, isu a nakikaykaysa ti dati a Makindaya nga Alemania iti organisasion.
• 1993 Ti panangikagumaan dagiti miembro ti EC nga agkaykaysa iti ekonomia ken iti politika nagbanag iti pannakabuangay ti European Union (EU).
• 2000 Ti EU buklen ti 15 a miembro a pagilian—ti Alemania, Austria, Belgium, Denmark, España, Finland, Francia, Grecia, Ireland, Italia, Luxembourg, ti Netherlands, Portugal, Sweden, ken ti United Kingdom.
[Ladawan iti panid 3]
Ti euro sukatannanto ti adu a kuarta iti Europa
[Picture Credit Line iti panid 3]
Dagiti euro ken simbolo ti euro iti panid 3, 5-6, ken 8: © European Monetary Institute