Pudno Ngata nga Agkaykaysanto ti Europa?

NO SAANMO a patien nga ipaypayso ti Europa ti panagkaykaysa, mapanka laengen iti sumagmamano kadagiti adda iti beddengna. Siwayawayan a makapan dagiti tattao kadagiti lugar nga adda iti las-ud ti European Union (EU). Dandani saankan nga aguray a bumallasiw iti beddeng. Siempre, maragsakan dagiti biahero​—ngem saan laeng nga isuda ti magunggonaan. Itatta, nalakan a makapagadal, makapagtrabaho, ken makaipasdek iti negosio dagiti umili kadagiti pagilian ti EU iti sadinoman a lugar iti las-ud ti EU. Daytoy, pinarang-ayna met ti ekonomia dagiti napangpanglaw a lugar iti Union.

Talaga a dakkel a nagbaliwan ti nalaka nga ibaballasiw iti beddeng. Ngem, maibagatay kadi a nagkaykaysan ti Europa ken awanen dagiti lapped iti panagkaykaysa? Maisupadi iti dayta, adda rumrumsua a lapped iti masanguanan, ket dadduma kadagitoy ti medio makapaamak. Ngem sakbay a salaysayentayo dagitoy, sukimatentayo ti maysa kadagiti kadakkelan a naaramiden a panangikagumaan nga agturong iti panagkaykaysa. Iti kasta mabalin a nasaysayaat ti panangtarustayo no apay a napalalo ti panangnamnama dagiti tattao iti panagkaykaysa.

Dagiti Addang a Mamagkaykaysa iti Kuarta

Adu ti gasto iti panangtaginayon kadagiti beddeng. Idi, busbosen ti 15 a pagilian a miembro ti EU ti agarup 12 a bilion nga euro iti kada tawen gapu kadagiti reketitos ti aduana. Di ngarud nakaskasdaaw a rimmang-ay ti ekonomia gapu iti baro a kasasaad idiay beddeng ti Europa. No panunotem a siwayawaya a makapagnegosio iti sabali a pagilian iti las-ud ti EU ti 370 a milion nga umilina, nabatad nga adda nakaskasdaaw nga irarang-ay ti ekonomia. Ania ti makagapu iti kasta nga irarang-ay?

Idi Pebrero 1992, inkagumaan dagiti pangulo ti gobierno nga ibanag ti panagkaykaysa babaen ti panangpirmada iti Treaty on European Union, wenno ti Maastricht Treaty. Dayta a tulagan ti nakaibatayan ti pannakaipasdek ti nagkaykaysa a panagnegosio iti las-ud ti Europa, maysa a banko sentral, ken maymaysa a kuarta. Kaskasdi, masapul a sumaruno ti sabali pay nga addang: ti pannakaikkat ti panagbaliwbaliw ti balor ti kuarta. Ta ti nagbalbaliw a balor ti kuarta mabalin nga ipasimudaagna a ti transaksion a napasingkedan ita ket saanen a makagunggona iti kabigatanna.

Naikkat daytoy a lapped iti panagkaykaysa babaen ti pannakaipasdek ti Economic and Monetary Union (EMU) ket nairuar ti euro kas maymaysa a kuarta ti intero a Europa. Saanen nga agbalbaliw ti balor ti kuarta, ket din masapul a masalakniban dagiti negosio iti panagbaliwbaliw ti balor ti kuarta. Bumassit ngarud ti gasto ti negosio ken rumang-ay ti internasional a panagnegosio. Kasta met, umadu ti trabaho ken umadu ti magatang ti kuarta​—a pakagunggonaan ti tunggal maysa.

Ti pannakaibangon ti European Central Bank idi 1998 tinandaanna ti sabali pay a napateg nga addang nga agturong iti panangusar ti maymaysa a kuarta. Daytoy a makapagbukbukod a banko, a masarakan idiay siudad ti Frankfurt iti Alemania, ti mangtengtengngel iti kuarta ti amin a nairaman a gobierno. Ikagumaanna a pagtalinaeden a nababa ti implasion iti makuna nga eurozone wenno dagiti pagilian a saklawen ti euro, a buklen ti 11 a pagilian,a ken pagtalinaeden ti balor ti euro, ti doliar, ken ti yen.

Isu a naaramiden ti napalalo a panangikagumaan nga agkaykaysa no maipapan iti kuarta. Nupay kasta, dagiti bambanag a mainaig iti kuarta ipakitana met ti nakaro a panagsisina a makita pay laeng kadagiti nasion iti Europa.

Ad-adu Pay a Banag Maipapan iti Kuarta

Adda sakit ti nakem dagiti napangpanglaw a nasion iti EU. Mariknada nga iyim-imut dagiti nabaknang a pagilian ti kinabaknangda. Awan kadagiti miembro a nasion ti mangilibak a masapul a tulonganda iti pinansial dagiti napangpanglaw a kakaduada a taga Europa. Ngem, marikna dagiti nabakbaknang a nasion nga adda dagiti nainkalintegan a rason nga agkedkedda a tumulong.

Alaentayo a pagarigan ti Alemania. Saan unayen a naregget ti pagilian a mangsuportar iti panagkaykaysa ti Europa ita ta immadun ti utangna. Nagdakkel ti nabusbos iti panamagkaykaysa iti Makindaya ken Makinlaud nga Alemania​—dandani sangagasut a bilion a doliar iti tinawen. Daytat’ kakapat ti badyet ti nasion! Dagitoy a kasasaad pinaaduna ti utang ti nasion nga Alemania ta masapul nga ikagumaan a ragpaten ti Alemania ti kasasaad nga inkeddeng ti EMU tapno agtalinaed a miembro.

Dagiti Baro a Pagilian nga Agkidkiddaw nga Agmiembro iti EU

Inanamaen dagiti mangitantandudo iti maymaysa a kuarta nga iti mabiiten, dagiti pagilian iti EU a di pay nagmiembro iti EMU madaerandanton dagiti pakarigatanda sakbay ti tawen 2002, inton ti agdama a kuarta ti Europa sukatanen dagiti euro a sensilio ken papel de banko. No agkedked ti Britania, Denmark, ken Sweden, uray dagiti tattao kadagitoy a pagilian makitadanto a masukatan dagiti pound, kroner, ken kronor-da iti euro.

Kabayatanna, innem pay a pagilian ti Europa ti agkidkiddaw nga agmiembro iti EU. Dagitoy ket ti Cyprus, ti Czech Republic, Estonia, Hungary, Poland, ken Slovenia. Lima pay a pagilian ti agur-uray, ket dagitoy ti Bulgaria, Latvia, Lithuania, Romania, ken Slovakia. Saan a nalaka ti panagmiembroda. Mapattapatta nga iti nagbaetan ti tawen 2000 ken 2006, masapul a mangipaay ti EU iti 80 a bilion nga euro tapno tulongan dagiti sangapulo a baro a miembro manipud iti Makindaya a Europa.

Nupay kasta, ti pondo a masapul a paaddaen dagiti baro a miembro tapno makapagmiembroda iti EU ket mamin-adu a daras ti kaaduna ngem ti awatenda a tulong ti EU. Kas pagarigan, masapul a mangbusbos ti Hungary iti 12 a bilion nga euro iti panangpasayaatna kadagiti kalsada ken rilesna. Ti Czech Republic masapul a busbosenna ti nasurok a 3.4 a bilion nga euro iti panangdalusna laeng iti danum, ket ti Poland masapul a mangbusbos iti 3 a bilion nga euro a mangpabassit iti maipugso nga asupre. Nupay kasta, patien dagiti aplikante nga ad-adunto ti gunggona ngem dagiti gasto. Maysa pay, sumayaat ti pannakinegosioda kadagiti pagilian iti EU. Ngem masapul nga aguray dagiti aplikante. Sigun kadagiti tattao, makapagmiembronto laeng dagiti baro a nasion inton nabayadanen ti EU dagiti utangna.

Sakit ti Nakem, Nasionalismo, ken Kinaawan ti Pagtrabahuan

Nupay adda panagregget nga agkaykaysa, adda pakaseknan, agpadpada iti uneg ken ruar ti Europa, maipapan kadagiti kasasaad idiay Europa. Kasta unay met ti panagdanag no kasano a tamingen ti panaglalaban gapu iti puli, kas dagidiay mamagsisina kadagiti lugar iti Balkan​—umuna ti gubat idiay Bosnia sa ti panaglalaban idiay Kosovo. Masansan a di agtutunos dagiti nasion a miembro ti EU no kasano a tamingen dagita a panaglalaban iti uneg ken ruar ti Europa. Tangay ti EU ket saan nga agkaykaysa nga estado ken saan a maymaysa ti pagalagadan dagiti estado maipapan iti pannakilangen iti sabali nga estado, masansan nga ipangpangruna ti tunggal nasion ti bukodna a pagimbagan. Nabatad ngarud a dakkel a lapped ti bukod a pagimbagan ti tunggal nasion iti ‘Nagkaykaysa nga Estado ti Europa.’

Adda pay nakaro a parikut ti Europa​—adu ti awanan iti pagtrabahuan. Sangapulo a porsiento ti promedio dagiti trabahador nga awanan iti pagtrabahuan. Daytoy kaipapananna a nasurok a 16 a milion a tattao ti awanan iti trabaho. Iti adu a pagilian dagiti agtutubo, a buklen ti dandani kakapat ti populasion ti EU, inkagumaanda ti agsapul iti pagtrabahuan ngem saanda a nakasarak. Isu a patien ti adu a tattao a ti panangsaranget iti kinaawan ti pagtrabahuan ti kangrunaan a parikut ti Europa! Agingga ita, saan a naballigi ti panangikagumaan a mangipaay iti pagtrabahuan.

Nupay kasta, adda pay dakdakkel a lapped iti panagkaykaysa.

Siasino ti Addaan Autoridad?

Ti panangituray agtalinaed a kadakkelan a bangen tapno maragpat ti nagkaykaysa a Europa. Masapul a pagtutulagan dagiti nasion a miembro no ania ti pagpatinggaan ti panangisukoda iti nasional a turayda. Panggep ti EU ti mangipasdek iti turay a mangsaklaw iti amin a nasion. No saan a matungpal daytoy, kuna ti Le Monde, “temporario laeng a balligi” ti pannakausar ti euro. Nupay kasta, mamati ti dadduma a nasion a miembro a marigatanda a mangisuko iti autoridadda. Kas pagarigan, kinuna ti pangulo ti maysa nasion a miembro ti EU a “naipasngay ti pagilianna a mangidaulo kadagiti nasion, saan a pasurot a nasion.”

Kaawatan ngarud nga agamak dagiti babassit a nasion a miembro nga inton agangay, ikeddengen dagiti dadakkel a nasion ti pagalagadan ti pannakilangen ket didan mangakseptar kadagiti pangngeddeng a makadangran iti pagimbaganda. Kas pagarigan, pampanunoten dagiti babassit a nasion no kasano a maikeddeng ti pagilian a pakaipasdekan ti hedkuarter dagiti nadumaduma nga ahensia ti EU. Napateg a pangngeddeng daytoy ta dagita nga ahensia parang-ayenda ti pagtrabahuan kadagiti pagilian a pakaipasdekanda.

Gapu kadagitoy a lapped iti panagkaykaysa​—ti panagduduma ti ekonomia, gubat, kinaawan ti pagtrabahuan, ken nasionalismo​—kasla makapaupay ti tema a panagkaykaysa ti Europa. Ngem kinapudnona, naisangsangayanen ti panagrang-ay. Di ammo no ania pay nga irarang-ay ti adda iti masanguanan. Kangrunaanna, dagiti parikut dagidiay mangikagkagumaan a mamagkaykaysa iti Europa ket kapareho met la dagiti parikut ti amin a natauan a gobierno.

Addanto kadi tumaud a gobierno a makarisut kadagiti parikut a kas iti panaglalaban gapu iti puli, kinaawan ti pagtrabahuan ti adu a tattao, kinapanglaw, ken gubat? Realistiko kadi nga arapaapen ti maysa a lubong a sadiay agbiagto ti tattao nga addaan iti pudno a panagkaykaysa? Usigen ti sumaganad nga artikulo ti sungbat a mabalin a mamagsiddaaw kadakayo.

[Footnote]

[Kahon iti panid 6]

Adtoyen ti Euro!

Nupay inton 2002 pay a mapukaw dagiti agdama a sensilio ken papel de banko dagiti nasion a miembro ti European Union, maar-aramiden dagiti transaksion a di agusar iti kuarta babaen ti euro. Dakkel a trabaho daytoy a panagbalbaliw ti kuarta para kadagiti banko. Nupay kasta, saanen nga agbaliw ti balor dagiti kuarta ti nasion a miembro ken ti euro. Makita metten kadagiti stock exchange ti balor ti euro. Adu a paglakuan ken negosio ti mangus-usaren iti balor ti euro ken ti lokal a kuarta kadagiti produktoda.

Ti kasta a panaglako kasapulanna ti dakkel a panagbalbaliw​—nangnangruna kadagiti lallakay ken babbaket a saanen a mangusar kadagiti nakairuamanda a deutsche mark, franc, wenno lira. Masapul met a mabaliwan uray dagiti cash register ken dagiti automatic teller machine. Tapno mapalaka ti panagbalbaliw, naorganisaren dagiti kampania tapno maipakaammo kadagiti tattao ti idadateng ken pannakausar ti euro.

Aniaman dagiti adda pay a lapped, dumtengen ti euro. Kinapudnona, nangrugin ti pannakaaramid dagiti sensilio ken pannakaimprenta ti euro. Ket nagdakkel a trabaho dayta. Uray pay iti bassit a pagilian a kas iti Netherlands, nga agarup 15 a milion dagiti umilina, diretso a tallo a tawen ti panagaramid kadagiti sensilio ken panagimprenta tapno mapataud ti 2.8 a bilion a sensilio ken 380 a milion a papel de banko inton Enero 1, 2002. No maipempen amin dagitoy a baro a papel de banko, ti kangatona ket agarup 20 a kilometro!

[Kahon iti panid 7]

“Pannakadadael ti Euro”?

Dandani saan a nalasatan ti European Commission, ti administrasion ti European Union (EU), ti nakaro a parikutna idi kattapog ti 1999. Napabasol ti komision iti panagkusit, panagkunniber, ken nepotismo. Nabuangay ti maysa a komite a mangimbestigar kadagiti pammabasol. Kalpasan ti innem a lawas nga imbestigasion, natakuatan ti komite a nagkusit ken di umiso ti panangimanehar ti European Commission. Nupay kasta, awan ti ebidensia a natakuatan ti nangimbestigar a komite a bimmaknang dagiti komisioner.

Kalpasan a naipablaak ti report ti komite, naglusulos ti intero nga European Commission idi Marso 1999​—awan pay napasamak a kapadana. Dayta pinataudna ti nakaro a pakarigatan ti EU. Inawagan dayta ti magasin a Time a “Pannakadadael ti Euro.” Panawen laeng ti makaibaga no anianto ti epekto daytoy a pakarigatan iti maar-aramid a panagkaykaysa ti Europa.

[Ladawan iti panid 5]

Nalakan ti ibaballasiw iti beddeng ti Europa

[Ladawan iti panid 7]

Naipasdek ti European Central Bank, idiay Frankfurt, Alemania, idi 1998