Kinapudno a Nailimed iti 50 a Tawen—Apay?
Ti Rum ket maysa a bassit nga isla iti Inner Hebrides, iti makinlaud a baybay ti Scotland. Ag-70 a tawenen ti napalabas, ti botanista a propesor iti unibersidad ken miembro ti natan-ok a Royal Society idiay Britania a ni John Heslop Harrison ket pinalubosan ti makinkukua iti dayta a mangadal iti biag ti mulmula sadiay.
Bayat dagiti simmaganad a tawen, impadamag ni Harrison a nakasarak iti adu a manmano a kita ti mulmula sadiay, mulmula a nakita nga agbiag laeng ginasut a milia iti adayo nga abagatan. Napadayawan unay ni Harrison ken ad-adda a limmatak gapu kadagiti nagapuananna. Ngem bayat nga immadu dagiti nasarakanna a manmano a kita ti mulmula, ad-adda met a nagduadua ti dadduma a botanista.
Idi 1948, ni John Raven, maysa nga entusiastiko nga agdadamo a botanista a propesor kadagiti sinurat dagiti taga Grecia ken Roma idiay Cambridge, inawatna ti karit nga agimbestigar. Ngem saan a pulos a naipablaak ti impadamagna. Imbes ketdi, naidulin dayta, ket idi laeng 1999 a naipalgak dagiti linaonna. Apay? Agsipud ta pinaneknekan ni Raven nga ulbod ni Harrison. Kas impadamag ti magasin a New Scientist, naimulan d7agiti mula iti sabali a lugar ken sililimed a nayakar idiay Rum.
Adda nakaisigudan a pannakaammo ni Raven maipapan iti mulmula ken ti pagbiaganda a lugar ket idi agangay nakakita iti ramut ti sumagmamano kadagiti ruot a “natakuatan” ni Harrison a gagangay nga agbibiag idiay England ngem manmano idiay Rum. Ti dadduma a mula ket naapektaran iti sepsep a naipadamag idi iti dua laeng a lugar idiay Britania—maysa ti adda idiay hardin ni Harrison idiay England. Ti dadduma pay nga ebidensia ket naggapu kadagiti ramut ti maysa a mula, a nakaitugot kadagiti partikulo ti quartz—tangay awan ti aniaman a natural a quartz idiay Rum.
Ngem saan la a dayta. Naammuan nga inuulbod dagiti impadamag ni Harrison maipapan kadagiti kulibangbang ken abal-abal iti isla. Kinuna ti The Sunday Telegraph Magazine nga impudno ti maysa a residente idiay Rum: “Kanayon nga adda ilimlimed idi ti propesor—kulibangbang man wenno mula—a takuaten iti kada tawen.” Apay ngarud a saan a pulos a naibutaktak ni Harrison?
Ikonklusion ti managsirarak a ni Karl Sabbagh a ti desision a baybay-an lattan ti inaramidna ket panangngaasi tapno masalakniban ti pamilia ni Harrison, ngem ti kinapudno a nabileg a tao ni Harrison, a napeggad a kontraen, ket mabalin met a nausig. Kinuna pay ni Sabbagh a ti panangibutaktak ket ‘mabalin a nangibabain koma iti propesion dagiti amin a botanista.”