Nagbalin a Natalna nga Isla ti Dati a Narungsot a Bulkan
BAYAT ti maudi a panagkurba ti barangaymi nga agturong iti sangladan ti isla ti Santorini iti Grecia, adda nakitami a makapaamanga a buya. Dandani 300 a metro ti kangato dagiti makapaamak a rangkis iti tengnga ti baybay. Adda nakapurpuraw a balbalay iti ngatuen dagiti bakras. Ti nagpaiduma a sukog ti isla, ti kinaawan ti aniaman a gagangay nga aplaya, dagiti nagngangato a rangkis—kas man la ipasimudaag dagitoy nga adda karkarna a napasamak idi ditoy. Talaga nga adda. Ti isla ti Santorini ti nabatbati a makindaya a kagudua ti bimtak idi a bulkan, ket aglaylayagkami iti dandanum a nanglipus iti wangawanganna!
Ti Itataud ti Isla
Idi unana a panawen, ti isla ti Santorini—a pagaammo ita kas Santorin wenno Thíra—ket maawagan nga Strongyle, kayatna a sawen “Nagtimbukel.” Ket nagtimbukel ti isla. Ngem sigun kadagiti eksperto, ti napigsa a panagbettak ti bulkan ti nangbalbaliw iti sukog ti isla dandani 3,500 a tawenen ti napalabas. Nabatad a ti napigsa a panagbettak ti nangpalawa iti wangawangan iti tengnga ti isla, a nangpataud iti nauneg a labneng, ken dagus a linipus ti baybay.
Pagarupen ti sumagmamano nga eksperto kadagiti bulkan a ti kapigsa ti panagbettak ket nakadanon sadi Europa, Asia, ken Africa ken nangrebba iti adu a pasdek kadagiti lugar a 150 a kilometro ti kaadayoda. Ti makaipdok kano a dapo ti namagsipnget iti intero a labneng ti Mediteraneo iti sumagmamano nga aldaw. Nagawan wenno limned iti baybay ti intero a 80 a kilometro kuadrado a paset ti isla. Awan natda a sibibiag.
Idi agangay, ti nabati idiay Strongyle ti nagnaedan dagiti umili a naggapu iti kadakkelan nga isla, ket napanaganan manen ti isla a Calliste, kayatna a sawen “Kapintasan.” Ngem ti panagnaed iti bulkan ti literal a namagpeligro kadagiti umili. Iti nagbaetan ti 198 K.K.P. ken 1950 K.P., adda namin-14 a napasamak a panagbettak. Sa, idi 1956, nadadael ti adu a balay iti isla gapu iti ginggined. “Nadayyeg ken nagunggon ti daga a kas man la gulaman,” kuna ni Kyra Eleni, maysa a baket a nakalasat iti dayta a didigra. “Iti paraangan ti balayko, a naisaad iti ngatuen ti rangkis, adda graba a desdes. Kellaat a nargaay iti baybay, isu a kas man la nakabitin ti balayko iti rangkis! Masapul idi a panawanmin dayta a balay ket mangaramidkami iti baro iti nataltalged a disso.”
Kaaduan kadagiti nadadael a purok ti nagbiit nga imbangon manen dagiti ganggannaet. Ita, rinibu a sangaili ti agaaripuno ditoy Santorini no kalgaw. Malaksid iti Santorini, adda pay laeng ti basbassit nga isla ti Thirasía ken ti di mapagnanaedan a bassit nga isla ti Aspronísi.
Maysa pay, iti tengnga ti wangawangan ti Santorini, timmaud ti dua a babassit nga isla gapu iti panagbettak ti bulkan—ti Néa Kaméni ken ti Palaía Kaméni. Makita pay laeng ti aktibidad ti bulkan kadagitoy nabiit pay a babassit nga isla, bayat a pasaray agriing ti ‘matmaturog a higante’ ken agasuk. Agkarabaliw ti intero a sukog ti Santorini, isu a pasaray kasapulan a mai-drawing manen ti mapana.
Panagbiag iti Igid
Awanan iti wangawangan ti Santorini, teppang laeng. Ti nakatepteppang a daga ti mangipaay kadagiti taga isla kadagiti kasisimplean a solusion iti panagaramid iti balay: Agkalida iti horizontal nga usok iti daga, paderanda ti ngarabna, sada pagnaedan. Wen, kaaduan kadagiti balbalay nga adda iti wangawangan ket nakungkong iti bato.
Adda paraangan, wenno balkon ti tunggal kasta a balay, a tumannawag iti wangawangan. Ti balkon ti pannakaatep ti balay nga adda iti sirokna. Maragsakanka a mangbuya kadagiti naisangsangayan nga ilelennek ti init kadagitoy a balkon, agraman iti nadaeg nga init bayat nga in-inut ken siraranga a lumnek iti nagtugmokan ti langit ken baybay. Adda met babassit a kosina ti dadduma a balkon, maysa wenno dua a kulongan ti manok, ken dagiti nakamasetera a nabanglo a mula ken masetas.
Ti nangnangruna a nakaidumaan dagiti intero a purok ket manmano dagiti naintar a pasdek. Agduduma ti kangato dagiti atep. Dagitoy a di naurnos a linia ken kurba, nga agsasabat a mangporma kadagiti karkarna a sukog, ti gapu a makaay-ayo a kitaen dagiti agaassideg a pasdek a nakaskasdaaw ti kaaddada iti kasta a tibbatibbakol, saan a nasimpa nga isla.
Nakatiktikag ditoy Santorini. Ti naurnong a danum ti tudo kadagiti bubon ti kakaisuna a danum a magun-odan. Ngem nadam-eg ti makinrabaw a daga. Isu a nadumaduma dagiti maapit iti limitado a daga iti nasulinek a paset ti isla.
Para iti turista man ken ti katutubo, nagpaiduma ti Santorini ken nadaeg nga ebidensia ti kinapintas ti planetatayo.
[Kahon iti panid 18]
TI PANNAKAINAIG TI ATLANTIS
Ti sariugma a nalabit naggapu idiay Egipto a nagtalinaed iti nagkauna a sinurat dagiti Griego, ket kalpasanna, pinaglatak dagiti geograpo nga Arabo kadagiti tradision ti edad media ket maipapan iti napukaw a kontinente, isla, wenno siudad ti Atlantis. Naipagarup a limned ti Atlantis iti baybay gapu kadagiti ginggined ken layus. Iparipirip ti sumagmamano nga arkeologo a napartuat daytoy a sariugma idi bimtak ti bulkan ti Santorini.
Naduktalan kadagiti panagkabakab a nangrugi ditoy idi 1966/67 a nagaburan kadagiti impugso ti bulkan ti dati a nabaknang, natan-ok a siudad ti Minoa, a di naan-ano agingga iti oras ti ibebettak. Agparang a dagiti nasakbay a pakdaar ti nakatignayan dagiti residente a mangpanaw a dagus iti lugar. Pattapattaen ti sumagmamano a managsirarak a ti di panangamin dagiti umili nga awanen ti dati a nadaeg a siudadda ti nakapartuatan ti sariugma nga agtultuloy pay laeng ti irarang-ay ti Atlantis kas siudad iti tukok ti baybay.
[Ladawan iti panid 16]
Santorini
[Ladawan iti panid 17]
Maragragsakan dagiti Saksi ni Jehova a mangasaba ditoy Santorini
[Ladawan iti panid 18]
Matannawagan ti Aegean manipud kadagiti balkon ditoy Santorini