Alusiisen Kadi Dagiti Sakam?
RABIIN. Komportable ken agin-inanaka iti iddam. Pagammuan ta mariknamon a kasla adda agkarkarayam kadagiti sakam. Saanmo a maibturan dayta. Ti kakaisuna a pakabang-aram ket bumangonka ken agpagnapagna. Makatulong ti pannagna, ngem agkidar manen no agiddaka. Kayatmon ti maturog, ngem dika makaturog. No umasping iti daytoy ti mapaspasaram, saan a siksika ti kasta. Kas pagarigan, kastoy ti kasasaad nga ib-ibturan ti 15 a porsiento kadagiti umili idiay E.U.
Nupay saan a maeksamen wenno siuumiso a maagasan ita ti adu a doktor daytoy a sakit, saanen a baro dayta. Idi 1685, insurat ti maysa a doktor ti maipapan kadagiti tattao a kalpasan a nagiddadan, “Alusiisen unay” dagiti saka ken imada isu a “didan makaturog a kas man la addada iti Lugar ti kakaruan a Pannakatutuok.”
Ti maysa a makagapu iti problema a panangammo iti daytoy a sakit ket awan ti panangeksamen iti laboratorio a pangammo no adda kasta a sakit ti maysa a tao. Mailasin dayta kadagiti pataudenna a sintoma. Mabalin nga iyimtuod ti maysa a nalaing a doktor: ‘Mariknam kadi a kasla adda agkarkarayam iti maysa wenno iti dua a sakam? Mariknam met kadi dayta kadagiti takiagmo? Mapukaw kadi dayta no bumangon ken magnaka, agdiguska, wenno masahiem dagiti sakam? Sagpaminsan kadi a mariknam dayta no kasapulan nga agtugawka iti mabayag, kas koma no nagluganka iti kotse wenno iti eroplano? Kaaduanna kadi nga isturbuennaka no rabii? Adda met kadi miembro ti pamiliam a makapaspasar iti kasta met laeng a problema? Ibaga kadi ni lakay wenno baketmo a no dadduma ket kumugtarka bayat a matmaturogka?’ No wen ti sungbatmo iti sumagmamano kadagitoy a saludsod, mabalin a ti konklusion ti doktor ket addaanka iti restless legs syndrome (RLS).
Dagidiay Addaan iti Kasta
Para iti dadduma, ti RLS ket saan a grabe a sakit a pasaray agkidar. Iti sabsabali, nakarkaro nga amang dayta, ta alimbasagenda unay isu a mapaksuyanda no aldaw a manglapped iti adu a magapuanan iti inaldaw a panagbiag. Kinuna ti maysa a biktima: “Panagriknak ket kasla addada igges nga agkarkarayam ken aguy-uyas kadagiti sakak. Masapul a kumugtarak tapno mabang-aranak.”
Apektaran ti RLS ti lalaki ken babai ket gagangay unay ken nakarkaro dayta kadagiti lallakay ken babbaket. Masansan a maduktalan dayta kadagiti tattao nga agtawen iti 50 ken nasursurok, nupay masansan nga agparang dagiti sintoma kadagiti dekada kasakbayanna. No dadduma, nangrugin dagiti sintoma nanipud pay kinaubing. Ngem masansan a di madlaw ti RLS kadagiti ubbing. Tangay dida makaidna wenno kanayon a nakutida, masansan a madeskribir a “naalikuteg” dagiti ubbing nga addaan iti RLS.
Nupay bigbigen dagiti eksperto iti RLS a sakit dayta a nainaig kadagiti neuron, narigat nga ammuen ti makagapu. Iti kaaduan nga addaan iti kasta, saan nga ammo ti makagapu. Nupay kasta, nainaigen ti RLS iti sumagmamano a banag. Kas pagarigan, mapagtitinnawidan ti RLS. Ipatawid dayta dagiti nagannak kadagiti annakda babaen ti gene. Mapasaran ti dadduma a masikog dagiti sintoma ti RLS, nangnangruna kabayatan ti maudi a bulbulan ti panagsikog. Kalpasan ti panagpasngay, masansan a mapukaw ti sakit. No dadduma, agkidar ti RLS gapu kadagiti an-annayen, kas koma no kurang ti bagi iti iron wenno sumagmamano a bitamina. Mabalin met a dagiti nakaro a sakit ti pakaigapuan dagiti sintoma ti RLS—nangnangruna ti pannakadadael ti bekkel, diabetes, rheumatoid arthritis, ken peripheral neuropathy, pannakadangran dagiti urat iti ima ken saka.
Ti Panangbirok iti Bang-ar
Nakalkaldaang ta awan ti agas iti RLS, ket masansan a kumaro dagiti sintoma iti panaglabas iti tawtawen. Nupay kasta, ti naimbag a damag ket masansan a sieepektibo a maagasan ti RLS uray awan ti agas. Awan maymaysa a solusion; mabalin a saan nga agkurri iti sabali ti agkurri iti maysa a tao. Masapul nga ammuen dagidiay addaan iti dayta no ania nga ugali, aktibidad, wenno agas ti mabalin a mangpakaro kadagiti sintoma wenno mangpasayaat kadagita.
Ti umuna nga addang iti panangagas isut’ panangikeddeng no adda sumagmamano a maatur a medikal a kasasaad a pakaigapuan dagiti sintoma ti RLS. Para kadagidiay kurang ti iron wenno bitamina iti bagida, ti panangnayon iti ipaunegda nga iron wenno bitamina B12 ti kasapulan laeng tapno mabang-aran dagiti sintoma ti RLS. Ngem mabalin a madangran ti salun-at ti maysa a tao no agtomar iti adu unay a bitamina ken mineral. No kasta, makiuman koma ti maysa a tao iti doktor tapno maikeddeng no rumbeng nga agtomar iti iron wenno suplemento a bitamina.
Iti dadduma a tattao, pakaruen ti caffeine dagiti sintoma ti RLS. Adda caffeine ti kape, tsa, tsokolate, ken adu a soft drinks. Mabalin a makatulong a mangbang-ar wenno mangpukaw kadagiti sintoma ti RLS ti panangkissay iti ipauneg a caffeine wenno panangisardeng iti panangipauneg iti kasta. Ti panaginum iti adu unay a naingel masansan a pabayagen wenno pakaruenna dagiti sintoma. Mabang-aran ti dadduma no kissayan wenno isardengda ti panaginumda iti naingel.
Panangibtur iti RLS
No addaanka iti RLS, mabalin a makatulong kenka ti panangbalbaliw iti estilo ti panagbiagmo. Tangay ti pannakapaksuy ken panagdudungsa ti masansan a mangpakaro kadagiti sintoma, talaga a makatulong ti agpapada a rutina iti pannaturog. No mabalin, nasaysayaat nga amang no maturogka iti naulimek, nalamiis, ken komportable a lugar. Makatulong met ti pannaturog iti isu met la nga oras iti kada rabii ken panagriing iti isu met la nga oras iti kada agsapa.
Makatulong ti regular a programa ti panagehersisio tapno naimas ti turogmo. Nupay kasta, mabalin a sabali ti epekto ti nalabes a panagehersisio iti las-ud ti innem nga oras sakbay a maturogka. Matakuatan ti dadduma nga addaan iti RLS a ti kalkalainganna a panagehersisio sakbay unay ti pannaturog ti makatulong kadakuada a makaturog. Padasem ti nadumaduma a panagehersisio tapno maammuam ti kasayaatan para kenka.
Dika lapdan no sumken ti riknam nga agkuti. No padasem a lapdan ti panagkutim, masansan a kumaro dagiti sintoma. Masansan a ti kasayaatan a solusion ket bumangon ken magnaka. Mabang-aran ti dadduma no magna, aginat-inat, agdigus iti napudot wenno nalamiis a danum, wenno masahienda dagiti sakada. No kasapulan nga agtugawka iti mabayag, kas koma no agbibiaheka, mabalin a makatulong no agbasaka tapno agtalinaed nga okupado ti panunotmo.
Dagiti ngay agas? Sigun iti Restless Legs Syndrome Foundation, nga adda idiay Raleigh, North Carolina, E.U.A., “mabalin a kasapulan a mairugi ti therapy [nga agas].” Tangay awan ti maymaysa nga agas nga agkurri iti amin nga agsagsagaba iti RLS, mabalin a rumbeng nga ammuen ti doktormo no ania ti kasayaatan nga agkurri kenka. Naduktalan ti dadduma nga agkurri unay ti panagtomarda iti nadumaduma nga agas. No dadduma, dinton agkurri ti maysa nga agas nga agkurri iti apagapaman. Tangay makadangran iti salun-at ti panagtomar iti adu nga agas nangnangruna no nadumaduma, napateg ngarud a makikooperarka iti doktormo tapno maikeddeng ti kasayaatan nga agkurri kenka.