Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Ania ti Pagdaksan Unay ti Panaglibas?

“Aglibaskami idi no tengnga ti rabii ket mapankami iti kapeteria tapno makipulapol iti dadduma a tattao. Kalpasanna, rinugianmin ti agistambay iti maysa a turod. Nagsigarilio ti amin a kakaduak, nupay diak pulos nga inaramid dayta. Agtugawkami ken agiinnestoria maipapan iti adu a banag bayat a dumdumngegkami iti musika a heavy metal. Kalpasanna, agawidkamin no alas singko ti agsapa sakbay a mariing dagiti dadakkelko.”​—Tara.a

“No napanen ni tatangko idiay pagtrabahuanna ken matmaturogen ni nanangko, aglibasak iti makinsango a ridaw. Diak ibalunet tapno saan a mangngeg ni nanang nga inrikepko​—tangay metal a ridaw dayta. Agpatnag nga agistambayak a kadua ti gagayyemko. Ket no sumingisingen ti init, padasek ti aglibas manen nga agawid. No dadduma, maduktalan ni nanang a pimmanawak isu a dinak pastreken no agawidakon.”​—Joseph.

PANAGLIBAS​—kasla makapagagar ken nakaay-ayat. Daytat’ tsansam a padasen ti agbiag a bukbukodmo iti sumagmamano nga oras, tsansam a mangaramid iti kaykayatmo ken makikadua kadagiti kayatmo a pakikaduaan a dika manungsungbat iti siasinoman. Ngamin, nalabit nangngegmon dagiti kapatadam a mangipalpalastog iti ar-aramiden ken pagraragsakanda no aglibasda iti rabii. Isu a mabalin a talaga a maguyugoyka a padasem ti kumuyog kadakuada.

Iti pannakasurbey ti 110 nga estudiante iti maikatlo ken maikapat a tawen ti haiskul idiay Amianan nga America, 55 ti nangamin a naminsan, napadasandan ti naglibas. Kaaduan kadakuada ti damo a nangaramid iti dayta idi 14 anyosda. Nakaro unay ti problema nga uray la nga insingasing ti sumagmamano nga eksperto a mangikabit dagiti nagannak kadagiti elektroniko a sistema ti alarma iti pagtaenganda tapno malapdan ti ipapanaw dagiti annak a dida agpakpakada. Apay a nagadu nga agtutubo ti manggargari iti panagpungtot dagiti dadakkelda babaen ti panaglibasda?

No Apay nga Aglibas ti Dadduma

No dadduma, aglibas dagiti agtutubo gapu laeng ta masiksikoranda ken kayatda ti agragragsak a kadua ti gagayyemda. Ilawlawag ti libro nga Adolescents and Youth a nalabit aglibas dagiti agtutubo “gapu iti sumagmamano a restriksion. Kas pagarigan, masapul nga agawidda a nasapa iti rabii wenno maiparit ti itatabunoda iti maysa a pasken, iti sumagmamano a tiempo. Mapan latta ti agtutubo ken no dadduma, makaawid a di mapupuotan ti nagannak.” Inlawlawag ti maysa a 16 anyos nga agtutubo no apay nga aglibas. “Mariknak a kaslaak ubing ken awan ti wayawayak a mangaramid iti kayatko,” kinunana. “Nasapsapa ti naituding a panagawidko ngem iti dadduma nga agtutubo. Ket saan nga ipalubos ti dadakkelko a mapanak kadagiti lugar a pappapanan ti gagayyemko . . . Isu a natural a mapanak latta ken agulbodak.” Ti nadakamat itay a ni Joseph ket nangrugi a naglibas idi isut’ 14 anyos. Napan nagbuya iti maysa a konsierto ti rap nga imparit ti dadakkelna.

Wen, awan ti dakes a motibo ti kaaduan nga agtutubo iti panaglibasda. Kinuna ti maysa kadagiti agtutubo a nadakamat itay a ni Tara: “Ti umuna a mapanunotmi ket saan nga ‘Intay agaramid iti dakes.’ Kayatko laeng a kaduaen ni manangko, tangay kayatna ti makilangen ken makipagragragsak a kadua ti gagayyemna.” Kinuna ni Joseph: “Basta agistambaykami. Kayatko laeng ti makiinnestoria ken makikadua iti gagayyemko.” Ngem nupay mabalin a manmano nga agtungpal kadagiti nakaro a krimen ti panagistambay ti maysa a tao a kadua ti gagayyemna, adu nga agtutubo ti talaga a maisarsarak.

Dagiti Peggad

Ikalintegan ti maysa a sikiatrista a ni Dr. Lynn E. Ponton: “Gagangay kadagiti tin-edyer ti mangsarakusok kadagiti peggad.” Inlawlawag pay ni Dr. Ponton a gagangay laeng ken nalabit makagunggona pay ketdi kadagiti agtutubo no kayatda ti agwaywayas, mangpadas kadagiti baro a banag, ken makipaset iti adu a kabbaro ken makapainteres a kasasaad. Paset dayta ti panagdakkel. Ngem adu nga agtutubo ti mangsarakusok iti peggad a nalablabes ngem iti amin a nainkalintegan a limitasion​—nangnangruna no adayoda iti dadakkelda a mangbabalaw kadakuada. Kuna ti magasin a Teen: “No nagnanaayen ti panangpilit dagiti kapatadan, panagsikor, di umiso a pangiturongan iti pigsa ken nalabit ti dadduma pay a mangbalbaliw iti kasasaad a kas iti arak . . . mabalin a sarakusoken dagiti tin-edyer ti dakes​—isu nga agsagabadanto.” Nailista iti maysa a surbey ti sumagmamano kadagitoy a napeggad nga aktibidad dagiti tin-edyer, a pakairamanan ti kaskasero a panagmaneho, bandalismo, panagmaneho bayat a nakainum, ken panagtakaw.

No simmukirka iti naminsan, nalakamton nga aramiden dagiti dakdakes pay. Kas iti kinuna ni Jesus iti Lucas 16:10: “Ti tao a matalek iti kabassitan matalek met iti adu, ket ti tao a nakillo iti kabassitan nakillo met iti adu.” Di ngarud pakasdaawan a ti panaglibas a kadua ti gagayyemmo ket makaiturong kadagiti nadagsen a basol. Nakiabig ni Tara. Nangrugin a naglako ni Joseph iti droga isu a naaresto ken naibalud. Maysa a Kristiano nga agtutubo nga agnagan John rinugianna a sinumok ti droga ken nagtakaw kadagiti lugan. Nakalkaldaang ta apiten met ti adu nga agtutubo dagiti pisikal nga epekto ti kasta a kababalin​—makasikog wenno masikoganda, makaptanda kadagiti sakit a mayakar babaen ti panagdenna, wenno maadiktoda iti arak wenno droga.​—Galacia 6:7, 8.

Ti Pannakadangran

Ti nangnangruna a nakalkaldaang ngem iti pannakadangran ti bagim ket ti pannakadangran ti emosionmo. Mabalin a nasaem unay ti maaddaan iti mariribukan a konsiensia. (Salmo 38:3, 4) Kuna ni Joseph: “Adda pannao nga ammom laeng a kailalaan ti maysa a banag no napukawmon dayta. No dadduma, lagipek ti napalabas ket nagrigat nga aklonen a nakullaapan unay idi ti panunotko.”

Laglagipem met koma a posible a madadael ti reputasionmo. Kuna ti Eclesiastes 10:1 (NW): “Dagiti natay a ngilaw isuda ti mangpabangsit iti lana ti agar-aramid iti sapsapo, mamagburek. Kasta ti aramiden ti bassit a kinamaag iti maysa a napateg gapu iti sirib ken dayag.” Idi unana a panawen, mabalin dadaelen ti bassit a banag a kas iti natay a ngilaw ti napateg a sapsapo wenno bangbanglo. Umasping iti dayta, ti nagreggetam a magun-odan a nasayaat a reputasionmo ket mabalin a madadael babaen laeng ti “bassit a kinamaag.” Ket no maysaka a Kristiano, di pagduaduaan a ti kasta a dakes a kababalin ti manglapped iti pannakaragpatmo kadagiti pribilehio iti kongregasion. Ngamin, kasano a maparegtam ti dadduma a sumurot kadagiti prinsipio ti Biblia no ammo ti dadduma a saanmo pay met nga inaramid dayta?​—Roma 2:1-3.

Kamaudiananna, usigem manen ti saem a marikna ti dadakkelmo a mabalin nga ibunga ti kaawanmo apaman a maduktalanda dayta. Inlawlawag ti maysa nga ina ti panagamakna idi naduktalanna nga awan idiay balayda ti 15 anyos a balasangna. Deskribirenna nga isuda nga agassawa ‘saanda a natngelan ti riknada’ agsipud ta dida ammo no napanan ti balasangda. Kayatmo kadi a marikna ti dadakkelmo ti kasta a saem ken ladingit?​—Proverbio 10:1.

Pananggun-od iti Ad-adu a Wayawaya

Nalawag a makapaupay no kasla estrikto unay ti dadakkelmo. Ngem ti aya panaglibas ti talaga a solusion? Saanmo a maliklikan a maduktalandaka inton agangay. Uray no umdas ti kinasigom a mangsikap kadagiti dadakkelmo, makitkita ni Jehova a Dios ti ar-aramidem, uray dagiti ar-aramidem a sililimed no rabii. (Job 34:21) Addanto aldaw a maduktalanda ti ar-aramidem, a mabalin a mangdadael iti aniaman a panagtalek idi ti dadakkelmo kenka. Ania ti pagbanaganna? Mapukawmo ti kaaduan iti mismo a banag a kalkalikagumam​—ti wayawayam!

Laglagipem: Tapno masagrapmo ti wayawaya, masapul a gun-odem ti panagtalek kenka dagiti dadakkelmo. Ket ti panagtulnogmo laeng kadakuada ti kasayaatan a pamay-an tapno maaramidmo dayta. (Efeso 6:1-3) No madlawmo a medio di nainkalintegan ti dadakkelmo, makisaritaka kadakuada a sipaprangka​—ken buyogen iti panagraem. Mabalin nga amirisendanto a naimbag ti ibagam. Iti kasumbangirna, mabalin a maammuam nga adda gayam dagiti nasayaat a rason iti medio panangistriktoda kenka. Uray no saanka nga umanamong, saanmo a pulos a liplipatan nga ay-ayatendaka ken kanayon a dagiti pagimbagam ti pampanunotenda. Itultuloymo a patanoren ti panagtalekda kenka, ket inton agangay, magun-odamto ti wayawaya a tartarigagayam.b

‘Dika Kumuyog Kadakuada’

Idi unana a panawen, masansan a maguyugoy dagiti managbuteng-Dios nga agtutubo a makikadua kadagiti kapatadanda iti dakes nga ar-aramid. Isu nga indagadag ni Solomon kadagiti agtutubo: “Anakko, no padasendaka nga allilawen dagiti managbasol, dika umannugot. . . . Dika kumuyog kadakuada iti dalan.” (Proverbio 1:10, 15, NW) Ipangagmo dayta a pammagbaga no dagiti makunkuna a gagayyem padasendaka a guyugoyen nga aglibas. Mamakdaar pay ni Solomon: “Nasaldet daydiay nakakita iti didigra ket rugianna ti aglemmeng, ngem daydiay awanan kapadasan limmasat ket masapul a sagabaenna ti pannusa.”​—Proverbio 22:3, NW.

No rinugiamon ti aglibas, isardengmon! Isarsarakmo laeng ti bagim inton agangay. Ipudnom kadagiti dadakkelmo dagiti ar-aramidem idi, ket awatem ti aniaman a pannusa wenno restriksion a nalabit nga ipatawda. No kasapulan, agpilika iti baro a gagayyem​—gagayyem nga agbalin a nasayaat nga impluensia kenka. (Proverbio 13:20) Mangsapulka kadagiti nasaysayaat ken nataltalged a pamay-an a mangparagsak iti bagim.

Kangrunaanna, parang-ayem ti espiritualidadmo babaen ti panagbasam iti Biblia ken itatabuno kadagiti Nakristianuan a gimong. “Kasanonto ti panangdalus ti maysa nga agtutubo a lalaki iti danana?” inyimtuod ti salmista. Kinunana: ‘Babaen ti panagaluadna maitunos iti sao ti Dios.’ (Salmo 119:9, NW) Bayat a sansanayem ti panunotmo nga agaramid iti naimbag, maamirismonto a nupay mabalin a makapagagar ken nakaay-ayat ti panaglibas, saan a makagunggona dagiti peggad nga ibungana.

[Dagiti Footnote]

[Blurb iti panid 27]

“Saan nga ipalubos ti dadakkelko a mapanak kadagiti lugar a pappapanan ti gagayyemko . . . Isu a natural a mapanak latta ken agulbodak”

[Ladawan iti panid 26]

Ti panaglibas masansan a mangiturong kadagiti nakaro a problema