Dagiti Makaay-ayo a Rosas Manipud Africa

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY KENYA

“Dayta pay laeng ti kapintasan a sabong a nakitak!” “Dayta ti kasayaatan a maisagutko iti ipatpategko a gayyem.” “Maysa dayta a pamay-an a panangibaga iti ‘Patpatgenka.’”

NALABIT a nayebkasmo metten ti umasping kadagita a naikomento dagiti taga-Nairobi, Kenya. Kadagiti amin nga agsabong a masetas, agraman kadagiti balang ken maimulmula, nalabit a ti rosas ti kangrunaan a pakaay-aywan dagiti tattao iti intero a lubong. Sinigsiglon nga im-impluensiaanna ti kinamanagpartuat ti tattao. Adun ti naisurat dagiti dumadaniw maipapan iti rosas ken masansan a maipinta, maidrowing, wenno maikitikit ti ladawan dayta. Intan-ok dayta ni Shakespeare iti nalatak a sasao manipud iti nobelana a Romeo and Juliet: “Kasano kapateg ti maysa a nagan? No bilang man ta sabali ti nagan ti rosas, ti ayamuomna ket sigurado a saanen a kas iti kabanglona ita.” Gapu iti rosas, adun ti nagbalin nga aggagayyem ken agkakapasigan, adu metten a relasion ti napasubli, ken adun a masakit ti naliwliwa.

Malaksid kadagita, dakkel a panguartaan ti rosas. Iti adu a pagilian nga addaan iti paniempo a maibagay iti panagmasetas, ti rosas ket maysa a kangrunaan a produkto a mailako iti ballasiw taaw. Ditoy Kenya, kas pagarigan, iti nabiit pay a tawen, rosas ti nasurok a 70 a porsiento kadagiti minilion a sabong a nailako iti ruar ti pagilian. Iti intero a lubong, ti Kenya ti maysa kadagiti kangrunaan a paggapgapuan ti rosas.

Iti napalpalabas, sakbay a natakuatan ti tao dagiti makaay-ayo a kalidad dayta a sabong, adun ti agtubtubo a balang a rosas kadagiti away. Ngem ita, babaen ti naannad ken kontrolado a proseso ti panangsulbong iti sabali a kita (crossbreeding), dadduma kadagiti nasurok a 100 a kita ti balang a rosas a naipasidong iti kasta a proseso ti nakapatauden iti rinibu a kita ti rosas a pagaammotayo ita. Kas resultana, limmataken ti rosas ken maimulmula daytan iti dandani amin a pagilian. Ti kalatakan ken ti masansan a mapapaadu a kita ket ti hybrid tea rose.

Manipud Nakaimulaanna Agingga iti Ploreram

Ti rosas ket kaaduanna a magatang kadagiti puesto dagiti agur-urnos iti sabsabong wenno iti supermarket. Dagita a sabsabong ket maimulmula kadagiti nalalawa a plantasion tapno mailako. Agkasapulan dagita iti ad-adu a panangasikaso ngem kadagidiay maimula iti paraangan. Idi pinasiarmi ti maysa a plantasion dagiti rosas nga asideg iti Nairobi, naammuanmi a nakaan-annad ti pannakaasikaso dagita a sabong.

Iti dayta a lugar, a kas met laeng iti dadduma pay a disso ditoy Kenya, nalaka a madlaw dagiti plantasion ti mailako a rosas gapu kadagiti napasempaset a plastik a greenhouse (estruktura a pakasalakniban dagiti mula). (Kitaem ti retrato iti panid 26.) Adda sumagmamano a pakausaran dagita nga estruktura. Dagiti rosas a kabbaro a nasulbongan iti sabali a kita ket sensitibo ken nasken a masalakniban manipud iti napigsa a tudo, angin, ken direkta a silnag ti init a mabalin a mangdadael kadagita. Tapno agtalinaed ti kalkalainganna a temperatura, nasken a mapastrek ti nalamiis nga angin iti greenhouse ken maparuar ti nabara nga angin.

Iti uneg dagiti greenhouse, adda dagiti naintar a rosas a nadumaduma ti kadakkelda. Nadumaduma a kita ti rosas ti masarakan iti dayta a plantasion, manipud iti nalatak a hybrid tea rose, a nasurok bassit a 70 a sentimetro ti kangatoda, agingga iti 35 a sentimetro ti kangatoda a sweetheart rose, maysa a kita ti hybrid tea rose. Ti sangaektaria a plantasion ket mabalin nga addaan iti 70,000 a mula.

Kasano a magun-odan dagiti mula ti kasapulanda a sustansia? Espesial a daga ti mausar. Ti inaray a nakaimulaanda ket buklen dagiti bagiing (pino a batbato a naggapu iti bulkan) a naiwaras kadagiti kakasla ules a plastik. Nasayaat dayta a pagmulaan ta dagiti bato ket awanan kadagiti peste a gagangay iti adu a kita ti daga. Masibugan dagiti rosas babaen kadagiti babassit a tubo a mangisprey iti kalkalainganna a kaadu ti danum. Gapu ta aragaag ti bagiing, nalaka nga umagsep ti danum. Kalpasanna, maurnong ken mausarto manen dayta.

Nupay kasapulan ti nakaan-annad a panangasikaso kadagiti rosas, mabalin a makaptanda iti adu a sakit a kangrunaan a maigapu kadagiti fungus. Karaman kadagitoy ti botrytis ken buot a mangperdi kadagiti bulong ken ungkay dagiti mula. No saan a masigud, dagita a sakit ti mangapektar iti kalidad dagiti sabong. Makontrol dayta no maispreyan iti pagpatay kadagiti fungus.

Inton agangay, agparangen ti kolor ti busel, a nalawag a pagilasinan a mabalinen nga apiten dagita. Siaannad a maputed ti ungkayda bayat a saanda pay a nagbukar tapno agpaut ti biag ken kolorda. Nupay kasta, mabalin nga agsasabali ti tiempo ti panagapit kadagiti sabong depende iti kitada. Iti agsapa wenno mumalmalem ti kasayaatan a panangapit kadagita agsipud ta saan pay unay a nadagaang ken tapno saanda a nalaka a malaylay. Dagiti naapit a rosas ket maipan iti nalamiis a siled tapno agpaut ti kinalangtoda.

Kalpasanna, lumasatda iti sabali pay a proseso—ti panangklase kadagiti rosas sigun iti kolor ken kadakkelda. Ti panangempake kadagita ket maaramid sigun iti kayat dagiti kostumer. Kamaudiananna, mabalinen a maipatulod dagiti rosas. Manipud iti dayta a plantasion, maibiahe dagita agingga iti kadakkelan nga eropuerto ti Nairobi, sa maipan idiay Europa, a rinibu a kilometro ti kaadayona. Gapu ta nalakada a malaylay, nasken a makadanon dagita iti pakailakuanda iti uneg wenno iti ruar man ti pagilian, iti las-ud ti 24 nga oras a pannakaapitda.

Inton adda manen agregalo kenka iti sangabugkong a rosas wenno inton gumatangka manen iti kasta a sabong, panunotem biit ti adayo a naggapuanna. Nalabit a naggapu pay ketdi dayta ditoy Africa. Mabalin nga ad-addanton a maapresiarmo ti Namarsua a ni Jehova a Dios.—Salmo 115:15.

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 26]

Adda Kadin Asul a Rosas?

Adun ti napataud a nadumaduma ken nasaysayaat a kita ti rosas. Ngem kaskasdi nga agtultuloy ti proseso a maus-usar iti panagpaadu ken panagmula kadagita. Manmano a masetas ti agsabong iti nagduduma a kolor a kas iti rosas. Ania ti paboritom a kolor ti rosas? Puraw, duyaw, arindaraen, nalabaga, wenno kombinasion ti lila ken nalabaga? Kaaduan kadagitoy ket resulta ti nadumaduma a pamay-an ti panangsulbong.

Kas pagarigan, ammom kadi a nupay madakdakamattayo ti “nalabaga” a rosas, idi damo ket awan ti nalabaga a sabong dagiti rosas? Awan paset ti selulada a mangpataud iti nalabaga a kolor. Ti natayengteng a nalabaga ket resulta ti pannakabalbaliw dagiti paset ti selulada idi agarup 1930. Idi agangay, dayta ti makagapu a timmaud dagiti nakalablabbasit a kolor dagiti rosas ita. Iti amin a kita ti rosas, ti asul a rosas ti nabayag nga awan. Kadawyanna, ti rosas ket awanan iti delphinidin, ti paset ti selula nga agpataud iti kolor nga asul. Nupay kasta, kalpasan ti adu a tawen a panagtinnulong dagiti managsirarak ti maysa a kompania ti Australia ken maysa a kompania ti Japan, napataud ti “asul” a rosas idi 2004 babaen ti panagusarda iti genetic engineering. Nupay kasta, kasapulan ti kanayonan a panagregget tapno mapataud ti naas-asul a kolor ti rosas.

[Ladawan]

Plastik a greenhouse

[Ladawan iti panid 25]

Mabalinen nga apiten