Nakaskasdaaw a Kinapintas ken Kinangayed

“Dagus a nagustuak dagiti kabalio. Nakapimpintas ken naisalsalumina ti kinangayedda.”—TOMASZ, EKSPERTO A BREEDER ITI KABALIO.

ADU ti mangibilang kadagiti kabalio kas kapintasan kadagiti animal, gapu iti kinangayed ken naisangsangayan a pigsada bayat nga agtakderda kadagiti kamaudida, agpaddapaddak, agbanang-es iti napigsa, ken situtured a dumarup. Talaga a makaay-ayoda.

Kadagiti napalabas a siglo, adun a puli ti kabalio ti napaadu iti nadumaduma a lugar. Ti puro a puli ti Arabian horse (kabalio nga Arabo) ket maibilang a maysa kadagiti kapintasan. Naklasipikar dayta kas hot-blooded—napigsa, napartak, naandur, ken nalaing isu a nasayaat a pangkarera.

Makapainteres ta idiay Poland iti Sentral a Europa, nabayagen a mapapaadu dayta a puli. Para kadagiti agpapaadu ken eksperto, nagtaud iti Poland ti dadduma kadagiti kasayaatan a puli ti Arabian horse. Apay? Ti sungbat dayta ken dadduma pay a saludsod ket inammomi kadagiti eksperto iti panangpaadu kadagiti kabalio.

Ti Panangmatmat Dagiti Mahilig iti Kabalio

Ammuentayo pay nga umuna ti maipapan iti puro a puli ti Arabian horse a kanayon a mainaig iti Makintengnga a Daya. Kuna ni Tomasz nga eksperto a breeder iti kabalio: “Iti adun a siglo, pinaadu ken tinaginayon dagiti tribu ti Bedouin ti puro a puli ti Arabian horse. Gapu iti kinainget ken kinaanusda, nakapataudda iti nakapimpintas a puli dayta. Kadawyanna, dagita ket dapuen, lumabbaga a kayumanggi, wenno natayengteng a lumabaga a kayumanggi; nangisit no dadduma.”

Kinuna ni Żaneta nga agpapaadu iti kasta a kabalio, “Naisalsalumina ti kinapintasda, ken kadagiti amin a puli ti kabalio, maibilangda a kapupuruan ken kabayaganen a puli.” Saanda la a nalatak gapu iti kinaagresiboda no di pay ket iti kinatured ken kinaandurda. Ti napigsa a barada—nga adda iti uneg ti akaba ken nauneg a barukongda—ket maibagay iti naunday a panagdaliasat.

Manipud Arabia Agingga iti Poland

“Kasano a nakadanon iti Poland dagiti Arabian horse?” inimtuodmi ken Tomasz a makinkua iti ranso ditoy. “Mabalin a ti damo nga isasangpetda ket idi inkuyog ida ti maysa kadagiti emisario ti ari a nagsubli manipud iti maysa kadagiti adu a panagdaliasatna iti palasio ti sultan ti Stambul idi maika-16 a siglo,” kinunana. “Ngem sigurado nga idi pay arinunos ti maika-18 a siglo a mapapaadu dagiti kabalio ditoy Poland.” Dinakamat ni Izabela Pawelec-Zawadzka nga eksperto a breeder iti Arabian horse ti papel ni Konde Wacław Rzewuski. Gapu ta nalaing iti kultura dagiti taga-Oriente, isu ti “nangirugi ken nangorganisar iti pannakaangkat dagiti kabalio manipud Arabia,” ket nakaisangpet ditoy Europa iti 137 a puro ti pulida a kabalio.

Gapu iti kinapinget ken kinaanep ni Rzewuski, naipasdek ti kaunaan a ranso idiay Janów Podlaski, Makindaya a Poland, idi 1817. “Nagsayaat idi damo ta nalaing dagiti agtartaraken ken agpapaadu iti kabalio,” kinuna ni Tomasz. “Ngem idi bimtak ti dua a sangalubongan a gubat a nagramaram iti Europa, nadadael dagiti ranso ditoy Poland. Kaaduan kadagiti kabalio ket natay, nakatalaw, wenno natakaw.” Nupay kasta, kalpasan ti maikadua a sangalubongan a gubat, naituloy manen ti panagpaadu.

Ita, din kumurang a 30 a ranso ditoy Poland ti pakatartaraknan dagiti Arabian horse. Gapu ta 200 a tawenen a maar-aramid dayta, garantisado a kasayaatan ti puli ditoy. Nagbalin ngarud ti Poland kas maysa kadagiti kalatakan a sentro ti panagpaadu kadagiti Arabian horse. Nagadu nga eksperto ken mahilig iti kabalio manipud iti intero a lubong ti umay kadagiti prestihioso a tinawen a pabuya ken subasta ditoy.

Inaldaw a Panangtaraken iti Arabian Horse

Tapno mataraken a naimbag dagitoy a de kalidad a kabalio, nasken a maipaay dagiti kasapulanda. Inlawlawag ti sabali pay a ransera a ni Małgorzata: “Saan a kaskarina ti agtaraken iti Arabian horse. Masapul a balanse ti taraon a maibagay kadagitoy a puli tapno kanayon a nasalun-at ken makaay-ayo ti langada. Espesial nga atension ti kasapulan dagiti dandanin agpasngay.”a Ania ti kasayaatan nga ipakan kadagitoy a kabalio?

Kinuna pay ni Małgorzata: “Mangrugi ti aldawmi babaen ti panangpakanmi kadakuada iti garami, a kompleto iti amin a sustansia a kasapulanda, agraman agkakapateg a bitamina ken mineral. Nakasussuntansia ti oats a nalaokan iti taep wenno garami; nasustansia met ti sebada ken tuyo ti trigo. Ngem ti paboritoda ket dagiti nalangto ken berde—a kas iti ruot wenno alfalfa agraman patatas, karot, ken beet. Iti tiempo ti lam-ek, dagiti agpapaadu ket masansan a gumatang kadagiti nakapaketen a taraon a nabaknang iti protina. Kasapulan met dagiti kabalio ti agdildil iti nagtutukel nga asin nga addaan iti mineral wenno yerba a mangpakalma iti kinaagresiboda. Ngem awan kaimudingan ti kasayaatan a garami no idilig iti panagarabda iti karuotan. Maysa pay, masapul a kanayon nga adda nadalus a danum nga inumenda ta dida pulos sagiden ti narugit a danum.”

Karaman met iti umiso a panangtaraken iti Arabian horse ti naynay a panangasikaso iti kudil ken buokna. Kasapulan ti naannad a panangdalus, naannad a panangmasahe babaen kadagiti espesial a brush, ken panangapro-apros. Ngem saan la a dagita, kuna ni Tomasz: “Nagpateg ti inaldaw a panangdalus kadagiti kukona tapno di makaptan iti nadumaduma a sakit agraman kanser. Masapul a kanayon a sukimatenmi dagiti mata, agong, bibig, ken lapayagna.” Kinuna pay ni Żaneta: “Tapno agtalinaed ti kabalio a nasalun-at ken nangayed, masapul nga adda pagtaraytarayanna, agraman kadaratan, kapitakan, wenno karuotan a pagtulidtulidanna. No agling-et kalpasan a nagtaraytaray, masapul nga ulesanmi sa madalusan.”

Dagiti eksperto impaganetgetda ti kinapateg ti kinasiput kadagiti espesipiko a kasapulan ti tunggal kabalio. Kinuna ni Małgorzata: “Adda kano maikanem a sentido dagiti Arabian horse—magusgustuanda ti tattao, ti maapro-aprosan ken maarakup. No maaramid dagita iti kabalio, maaddaan dayta iti panagtalek iti hinete agingga a naan-anayen ti panagtulnogna kenkuana. Aggaraigida kano no isemam, arakupem wenno pakanem ida iti kas iti karot wenno nagtitipkel nga asukar. Dagidiay mahilig iti kabalio ket maay-ayatan a mangtaraken kadakuada.” Kastoy ti panangdeskribir ni Tomasz iti pagesmanna: “Dagus a nagustuak dagiti kabalio. Nakapimpintas ken naisalsalumina ti kinangayedda. Ngem saan a kaskarina nga agtalekda ta adu a tawen pay sakbay a nagun-odak dayta.”

Ti Masakbayan Dagiti Kabalio

Sipud pay idi ugma, maay-ayatanen dagiti tattao no makitada ti kinapintas, kinapartak, kinasiglat, kinapigsa, ken kinalaing dagiti kabalio, nangruna dagiti puli nga Arabian, ken nagbalindan a nadekket kadakuada. Nakalkaldaang ta dayta a kinadekket ket naabuso kadagiti dakes a panggep kabayatan dagiti gubat, a nakatayan ti ginasut a kabalio. Ngem iti sidong ti turay ti Pagarian ti Dios, nasayaatto laengen a panggep ti pakausaran dagiti kabalio—a naan-anay a pakaidayawan ti Namarsua kadakuada a ni Jehova a Dios.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 15]

Ina ken urbon

[Dagiti Ladawan iti panid 16]

Karaman iti Inaldaw a Panangtaraken iti Arabian Horse ti

1. Naannad a panang-brush iti kudil ken buokna

2. Panangdalus kadagiti kukona

3. Panangipakita iti panangipateg

[Ladawan iti panid 17]

Dagiti kalakian nga aggingginnantil iti kaniebian