JEZRAEL
[Ti Dios Agimulanto iti Bin-i], Jezraelita.
1. Maysa a kaputotan ni Juda; mabalin nga inapo dagiti agnanaed iti Jezrael (Num. 3) wenno dagiti kangrunaan nga aggigian iti dayta.—1Cr 4:1, 3.
2. Anak ni mammadto Oseas iti asawana a ni Gomer (Os 1:3, 4); maipaay iti naimpadtuan a kaipapanan ti “Jezrael,” kitaenyo ti Num. 4.
3. Maysa a di masinunuo a siudad iti kabambantayan ti Juda, nalabit imbangon ti Num. 1. (Jos 15:20, 48, 56) Awan duadua a daytoy a Jezrael ti lugar ni Ahinoam nga asawa ni David.—1Sm 25:43; 27:3.
4. Maysa a siudad iti pagbedngan ti teritoria ti Isacar. (Jos 19:17, 18) Iti agdama, maikunkuna a ti Jezrael isu ti Zerʽin (Tel Yizreʽel), a masarakan iti agarup 11 km (7 mi) iti amianan nga amianan-a-daya ti Jenin (En-gannim). Iti mismo nga abagatan a daya, makita ti sinankumpay a pantok ti apug a bato a turturod a nabayagen a maikunkuna kas Bantay Gilboa.
Bayat ti maudi a kagudua ti maikasangapulo a siglo K.K.P., nagpaay ti Jezrael kas naarian a pagtaengan ni Ari Acab ti Israel ken ti sunona a ni Jehoram, nupay ti Samaria ti aktual a kabesera ti makin-amianan a pagarian. (1Ar 18:45, 46; 21:1; 2Ar 8:29) Iti kaubasan ni Nabot iti asideg ti palasio idiay Jezrael, insawang ni mammadto Elias ti panangukom ni Jehova maibusor iti balay ni Acab. (1Ar 21:17-29) Natungpal ti padto. Pinapatay ni Jehu ti anak ni Acab a ni Ari Jehoram ket kalpasanna impaipuruakna ti bangkay iti benneg ti talon ni Nabot. Ni Jezebel nga asawa ni Acab ket kinnan dagiti walang nga aso iti Jezrael idi isu naitinnag manipud iti tawa kas imbilin ni Jehu. Naigabsuon kas dua a bunton iti ruangan ti Jezrael ti ul-ulo ti 70 nga annak ni Acab, a ginudas dagiti agay-aywan kadakuada idiay Samaria. Awan nakalibas kadagiti mabigbigbig a lallaki, am-ammo, ken papadi ni Acab idiay Jezrael.—2Ar 9:22-37; 10:5-11.
Ti Padto ni Oseas. Ti sasao ni Jehova ken Oseas (1:4) maipapan iti “ar-aramid ni Jezrael a panagibukbok iti dara” ket saan koma nga itarusan a tumukoy iti panangdadael ni Jehu iti nadangkes a balay ni Acab. Ni Jehu ti inaramat ni Jehova a mangipakat iti nadibinuan a panangukom. Nupay kasta, dakes ti motibo ni Jehu no apay a pinagtultuloyna ti panagdaydayaw iti kigaw a baka. Mabalin a daytoy met ti makagapu no apay a nagbasol iti panagibukbok iti dara.—2Ar 10:30, 31.
Ti naimpadtuan a nagan a Jezrael, a dayta ti imbilin ni Jehova nga iyawag ni Oseas iti anakna ken Gomer, impamatmatna ti masanguanan a ‘pannakikuenta’ maibusor iti balay ni Jehu. Ti Dios “agimulanto iti bin-i” ket iwarawarana dayta. Dimteng ti pannakikuenta maibusor iti balay ni Jehu idi napapatay ni Zacarias nga apoko ni Jehu iti dapan, kalpasan ti panagturayna iti innem a bulan, ket ti pimmatay a ni Sallum ti nangagaw iti trono. (2Ar 15:8-10) Iti kasta, nagpatingga ti dinastia ni Jehu. Agarup 50 a tawen kalpasanna, idi 740 K.K.P., naan-anay a nagpatingga ti naarian a turay ti balay ti Israel idi a ti makin-amianan a pagarian natnag iti Asiria ken naidestiero dagiti agnanaed iti dayta. Iti dayta a tiempo, pudno a natukkol ti “bai ti Israel,” kayatna a sawen, ti namilitariaan a pigsana. Impasimudaag ti padto a mapasamak daytoy iti Nababa a Tanap ti Jezrael, nalabit gapu ta nagun-od sadiay dagiti Asirio ti naan-anay a panagballigi.—Os 1:4, 5.
Nupay kasta, babaen ken mammadtona nga Oseas, dinakamat met ni Jehova ti nasayaat a kaipapanan ti Jezrael. Babaen ti panangummong manen ni Jehova iti natda ti Israel ken Juda ken ti sumaganad a panangisublina iti ilina iti dagada, isu agimula iti bin-i, iti kasta paaduenna ti bilangda sadiay.—Os 1:11; 2:21-23; idiligyo ti Zac 10:8-10.
5. Ti lugar a sinaklaw ti Nababa a Tanap ti Jezrael. Daytoy a termino ket masansan a tumukoy laeng iti nababa a tanap nga agpaabagatan a daya manipud iti siudad ti Jezrael idiay Isacar agingga iti Bet-sean iti makinlaud nga igid ti Ginget Jordan. Ngem maar-aramat met ita ti termino a “Ginget ti Jezrael” kas mangsaklaw iti nababa a tanap iti laud ti Jezrael, ti Tanap ti Esdraelon (ti Griego a porma ti Hebreo a Jezrael). Gapuna, ti nalawa a kaipapanan ti “Ginget ti Jezrael” ket saklawenna ti intero a tanap manipud Kabambantayan ti Carmelo agingga iti Karayan Jordan.
Yantangay ti siudad ti Jezrael (Zerʽin) ket adda iti igid ti maysa a nabato a sasalugan, matannawaganna ti intero a makindaya a paset ti Nababa a Tanap ti Jezrael, nga agpaabagatan a daya iti rukod a gistay 19 km (12 mi) a kaatiddog ken agarup 3 km (2 mi) a kaakaba. Idi tiempo ni Josue, daytoy a lugar ket iturturayan dagiti Canaanita nga addaan iti nabibileg ken kompleto ti alikamenna a karuahe. (Jos 17:16) Sadiay met Nababa a Tanap ti Jezrael a nasaksian ni Gideon ken ti 300 a lallakina ti panangispal ni Jehova bayat a ti buyot dagiti kabusor a Midianita, Amalekita, ken taga Daya nagdadangadangda a mismo gapu iti pannakariribuk. (Uk 6:33; 7:12-22) Idi agangay, idi a ti buyot ti Israel nga indauluan ni Ari Saul sumarangetda kadagiti Filisteo a kabusor, nagpakarsoda iti abay ti ubbog idiay Jezrael (nalabit ti ʽAin Jalud iti makin-amianan a laud a pantok ti Bantay Gilboa wenno ti ʽAin el-Meiyiteh iti baba ti ili ti Zerʽin). Kalpasan dayta, dimteng ti damag manipud Jezrael maipapan iti ipapatay ni Saul ken ti anakna a ni Jonatan. (1Sm 29:1, 11; 2Sm 4:4) Idi agangay, nagbalin ti Jezrael ken ti aglikmutna kas paset ti teritoria nga inturayan ni Is-boset nga anak ni Saul. (2Sm 2:8, 9) Ket bayat ti panagturay ni Solomon, ti lugar a naituding iti diputado a ni Baana ramanenna ti nadam-eg a Tanap ti Jezrael.—1Ar 4:7, 12.