Asa

Kọ u wo ohwo jọ evaọ ukoko ra nọ eva riẹ e rẹ were owhẹ tere he? Whọ gbẹ daoma whaha eriwo utiona ha, o rẹ sae wha egrẹ ze nọ o rẹ jotọ ribri. Re ma sai wo emamọ usu kugbe amọfa, te makọ ewegrẹ mai, Ebaibol na ọ ta nọ ma hai dede ai rehọ. (Itẹ 25:21, 22) Ma te zizie ohwo ziọ uwou mai, o rẹ sai ru nọ ẹbẹbẹ nọ ma wo kugbei o re ro kpotọ, nọ ma re ro yerikugbe ziezi. O rẹ sai ru nọ ma re ro muẹrohọ emamọ iruemu ohwo na ziezi, oghẹrẹ iruemu nọ Jihova ọ jọ oma riẹ ruẹ nọ o ro si rie ziọ ukoko riẹ. (Jọn 6:44) Nọ uyoyou o tẹ wọ omai zizie ohwo nọ o rẹro riẹ hẹ ziọ uwou mai, o rẹ sai ru uvẹ fihọ nọ ma re ro zihe ruọ obọdẹ egbẹnyusu. Ẹvẹ whọ sae rọ ruẹ nọ uyoyou o be wọ owhẹ zizie omọfa ziọ uwou ra? Edhere jọ họ, who te lele ohrẹ nọ o rrọ oria ikere inẹnẹ na. Ma tẹ be hae daoma rri gwọlọ idhere nọ inievo mai a rọ rro vi omai, wọhọ oriruo evaọ ẹrọwọ rai, ithihakọ, udu nọ a wo, hayo emamọ iruemu efa jọ, u ti ru nọ uyoyou mai rọkẹ ae o te rọ ga viere, yọ ma te gwọlọ zizie ae ziọ uwou mai. w18.03 17 ¶18-19

Odawọ ulogbo jọ nọ esẹgbini a rẹ rẹriẹ ovao dhe họ, nọ a te si ọmọ rai no ukoko. Ma ta kpahe oriruo oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ ọmọtẹ riẹ ọ kwa no uwou okenọ a si ei no ukoko no. Oni na ọ ta nọ: “Mẹ jẹ gwọlọ oghẹrẹ kpobi nọ mẹ sae rọ jọ kugbe ọmọtẹ mẹ avọ ọmọ nọ ọ jariẹ obọ, fikiere mẹ tẹ jẹ jọ ebe ukoko na gwọlọ oware jọ nọ me re ro gu inoma.” Oniọvo na ọ ta re nọ: “Rekọ ọzae mẹ o fiobọhọ kẹ omẹ ruẹ nọ ọmọ mai na ọ gbẹ rrọ omai obọ họ fikiere u fo ho re ma sei gboma.” Nọ ikpe jọ e vrẹ no, a te zihe ọmọ na ziọ ukoko na. Oni na ọ ta nọ: “O wo adhẹẹ kẹ omẹ avọ ọsẹ riẹ gaga keme ma ru lele ọkpọvio Jihova.” Otẹrọnọ a si ọmọ ra jọ no ukoko, kọ whọ te ‘rẹroso ỌNOWO na’ viukpọ “ẹriẹ omobọ ra”? (Itẹ 3:5, 6) Jọ u mu owhai esẹgbini ẹro nọ ọwhọkuo gbe ithubro Jihova e rrọ rọkẹ ewoma mai. Fikiere, daoma ru lele ọkpọvio Jihova o tẹ make rọnọ o rrọ bẹbẹ. Wha jẹ ọwhọkuo Jihova rehọ, wha jẹe fiẹ vievie he! w18.03 31 ¶12-13

Ebaibol na ọ fodẹ unuikpe nọ ohwo ọ rẹ kpako te he re ọ tẹ họ-ame. Otofa ẹme Griki nọ a jọ obe Matiu 28:19 fa “zihe ruọ ilele” na, u dhesẹ epanọ a rẹ romatotọ wuhrẹ ohwo avọ ẹjiroro inọ ọmọ-uwuhrẹ na o ti zihe ruọ olele. Olele yọ ohwo nọ o wo otoriẹ iwuhrẹ Jesu ziezi jẹ gbaemu nọ o re ru lele ae. Fikiere esẹgbini Ileleikristi kpobi a re wuhrẹ emọ rai no emaha ze re a ruẹse jọ ilele Jesu nọ e họ-ame no. Ginọ uzẹme inọ ọmọboba nọ a yẹ ze obọ o ri te ohwo nọ a rẹ họ-ame he. O make rrọ ere na, Ebaibol na o dhesẹ nọ emọ nọ e gbẹ maha gaga dede a rẹ sai wo otoriẹ iwuhrẹ Ebaibol je rri rai ghaghae. Wọhọ oriruo, Timoti ọ jọ olele nọ o wuhrẹ uzẹme na evaọ okenọ ọ gbẹ jọ ọmaha. Ẹrọwọ riẹ ọ rọ jọ gaga. (2 Tim. 1:5; 3:14, 15) Nọ Timoti ọ joma te ikpe udhe no hayo vrẹ ere no obọ, ọ jọ Oleleikristi nọ o wo ẹnyaharo te epanọ ọ sai ro wo uvẹ ewha-iruo sa-sa evaọ ukoko na.—Iruẹru 16:1-3. w18.03 9 ¶4-5

Taure ma te ti zihe ruọ idibo Ọghẹnẹ, u wo inwene buobu nọ ma ru. Inwene nana i kpomahọ kabọ kabọ uzuazọ mai. Yọ orọnikọ ma họ-ame no, etẹe inwene na i no kuhọ họ. Nọ orọnọ ma gba ha na, o gwọlọ nọ ma rẹ hai ru inwene noke toke. (Fil. 3:12, 13) O tẹ make rọnọ ma gbẹ rrọ emaha hayo ma kpako no, ma rẹ sae nọ omamai enọ wọhọ: ‘Kọ mẹ be jọ omamẹ ruẹ inwene nọ i dhesẹ nọ me bi wo ẹnyaharo evaọ usu mẹ kugbe Jihova? Kọ uruemu mẹ o be jọ wọhọ orọ Kristi? Eme uruemu mẹ evaọ obọ ewuhrẹ u bi dhesẹ kpahe epanọ usu mẹ kugbe Ọghẹnẹ o ga te? Eme eware nọ mẹ rẹ ta kpahe noke toke i bi dhesẹ kpahe omẹ? Eme oghẹrẹ nọ mẹ be hai ru ewuhrẹ omobọ mẹ, osẹ mẹ, hayo oghẹrẹ nọ me re ru nọ a tẹ kẹ omẹ ohrẹ u bi dhesẹ kpahe omẹ? Ẹvẹ me re ru nọ mẹ tẹ rẹriẹ ovao dhe odawọ? Kọ me bi wo ẹnyaharo evaọ eriariẹ mẹ te epanọ mẹ be rọ kpako te ohwo ziezi wọhọ Kristi?’ (Ẹf. 4:13) Ma te bi roro kpahe iyo enọ itienana, o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai riẹ epanọ ma wo ẹnyaharo te no evaọ usu mai kugbe Ọghẹnẹ. w18.02 24 ¶4-5

Ma be rria etoke nọ u wo ohẹriẹ gaga evaọ ikuigbe ohwo-akpọ. Wọhọ epanọ Ebaibol na ọ ta, Jihova o bi koko “ogbotu obuobu . . . no erẹwho, erua, oghoghẹrẹ ahwo gbe erọunu kpobi ze.” O koko ahwo nọ a bu vi ima eree (8,000,000) họ no, “orẹwho ulogbo” nọ o be “gọe taso tuvo.” (Evia. 7:9, 15; Aiz. 60:22) Ahwo nọ a you Jihova gbe erivẹ rai a ri ti bu te enẹ ẹdẹvo ho evaọ ikuigbe ohwo-akpọ. Dede na, a ruẹaro riẹ fihọ Ikereakere na re inọ evaọ oke mai na, ahwo nọ a riẹ Ọghẹnẹ hẹ a ti wo uyoyou oriobọ. Pọl ukọ na o kere nọ: “Evaọ edẹ urere na . . . , ahwo a ti you omobọrai, you ugho, . . . you omaweromẹ viukpenọ a re you Ọghẹnẹ.” (2 Tim. 3:1-4) Oghẹrẹ uyoyou nana u wo ohẹriẹ no onọ Ileleikristi a re wo. Uzẹme riẹ họ, uyoyou utioye o rẹ lẹliẹ ahwo wo uruemu oriobọ nọ u bi ru akpọ na “bẹ eyeri.” w18.01 22 ¶1-2

Eriariẹ egbagba i ru nọ Noa o ro wo ẹrọwọ gbe areghẹ nọ o no obọ Ọghẹnẹ ze re, onọ o jọ ọthọwẹ kẹe, je ru nọ usu riẹ kugbe Ọghẹnẹ o rọ jọ gaga. Wọhọ oriruo, fikinọ Noa o je “lele Ọghẹnẹ nya,” ọ rọwo kuomagbe ahwo oke riẹ hẹ, enọ e riẹ Ọghẹnẹ hẹ. Yọ ọ kuvẹ hẹ re ijẹle imuomu nọ i zihe oma ruọ ahwo-akpọ na e viẹe họ, enọ e jẹ rọ ogaga rai viẹ ahwo nọ a riẹ Ọghẹnẹ hẹ họ, ẹsejọhọ tube te epanọ a jẹ rọ gọ ae. (Emu. 6:1-4, 9) Ofariẹ, Noa ọ riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹ ahwo-akpọ inọ jọ a yẹ re a vọ otọakpọ na. (Emu. 1:27, 28) Fikiere, o ti wo imuẹro nọ idhivẹri nọ i zihe ruọ ahwo-akpọ nọ i je lele eyae wezẹ na o thọ. Imuẹro riẹ yena e tẹ te ga viere nọ ọ ruẹ emọ nọ eyae na i je yẹ, emọ nọ e jọ oghẹrẹsa. Nọ oke o be nyaharo na, Ọghẹnẹ ọ tẹ vuẹ Noa nọ ọ te rọ ame raha ahwo omuomu. Ẹrọwọ nọ Noa o fihọ ẹme nọ Jihova ọ ta na, u ru nọ o ro ku okọ, onọ u siwi rie gbe uviuwou riẹ.—Hib. 11:7. w18.02 9 ¶8

Otẹrọnọ whọ thuzi ulogbo jọ, riẹ nọ Jihova ọ gwọlọ fiobọhọ kẹ owhẹ wariẹ kruga. Rekọ re onana o sae lọhọ, whọ rẹ nyabru ekpako ukoko na kẹ obufihọ. (Itẹ 24:16; Jem. 5:13-15) Whọ raha oke he, keme uzuazọ ra o rrọ ọza. Kọ otẹrọnọ Jihova ọ rọ uzioraha vrẹ owhẹ no yọ udu u gbe bi brukpe owhẹ ghele fiki uzioraha ovona? U wo oke jọ nọ eware iyoma nọ Pọl ukọ na o ru okenọ u kpemu e jẹ hae kẹe uye. Ọ ta nọ: “Mẹ họ ọnọ ọ mae kawo evaọ usu ikọ na, yọ me te ọnọ a re se ukọ họ, keme me je kpokpo ukoko Ọghẹnẹ.” (1 Kọr. 15:9) Jihova ọ jẹ Pọl nọ o kurẹriẹ no na rehọ, yọ o rẹro nọ Pọl o re rri omariẹ epọvo na. Who te gine kurẹriẹ no izieraha ra okenọ u kpemu, jẹ ta kẹ ekpako na nọ o tẹ rrọ uzioraha ulogbo, o rẹ sai mu owhẹ ẹro nọ Jihova ọ te reohrọ ra. Fikiere jọ u mu owhẹ ẹro nọ ọ rọvrẹ owhẹ no.—Aiz. 55:6, 7. w18.01 11 ¶17-18

Re usu mai kugbe Jihova o jọ gaga ma re ru eware ivẹ jọ, ma rẹ gaviezọ kẹe jẹ ta ẹme kẹe. Ebaibol nọ ma re wuhrẹ họ ugogo edhere nọ ma rẹ rọ gaviezọ kẹ Jihova. Onana u dhesẹ nọ ma re se Ebaibol na gbe ebe ukoko na efa je roro didi kpahe oware nọ ma se. Rekọ kareghẹhọ nọ, orọnikọ re who wo eriariẹ fihọ uzou ọvo who re ro se Ebaibol na ha. O rẹ wọhọ ẹsenọ who bi se eware jọ fihọ uzou nọ who ti ro kere ẹdawọ isukulu hu. Ukpoye, emamọ uwuhrẹ Ebaibol u re fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ kpahe Jihova evaọ oghẹrẹ nọ whọ riẹ vẹre he. Onana u ti ru owhẹ si kẹle Jihova vi epaọ anwẹdẹ, yọ ọyomariẹ o ve ti si kẹle owhẹ re. Ukoko Jihova u ru eware buobu nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ wuhrẹ Ebaibol na ziezi. Wọhọ oriruo, ewẹ-obe ewuhrẹ ọ “Eme Ebaibol na O Gine Wuhrẹ?” nọ e rrọ jw.org na, e rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ gbe wo imuẹro ziezi kpahe eware nọ whọ rọwo.—Ol. 119:105. w17.12 25 ¶8-9

Muẹrohọ nọ a te sae rria kugbe dhedhẹ enẹ keme, “akpọ na ọ te vọ avọ eriariẹ ỌNOWO na.” Nọ o rọnọ erao e rẹ sai wuhrẹ kpahe Jihova ha na, u dhesẹ nọ eruẹaruẹ nana e be ta kpahe enwene nọ ahwo a ti ru evaọ uruemu rai. (Aiz. 11:6, 7) U wo ahwo buobu nọ a wo ofu-ọkpoo wọhọ erao-ijihẹ rekọ enẹna a be rria dhedhẹ kugbe amọfa. Whọ rẹ sai se kpahe ikuigbe ahwo nana jọ evaọ uzoẹme “Ebaibol na O re Nwene Uzuazọ Ohwo” nọ o be hae romavia evaọ jw.org. Ahwo otiọye nọ a wo ofu-ọkpoo vẹre a “whẹ uruemu okpokpọ na họ oma, onọ a ma lele oreva Ọghẹnẹ evaọ uvi ẹrẹreokie gbe uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ.” (Ẹf. 4:23, 24) Nọ ahwo a bi wuhrẹ kpahe Ọghẹnẹ na, a be ruẹ nọ u fo re a ru lele izi riẹ. Onana o vẹ be wọ ai nwene orọwọ gbe iruemu rai. O lọhọ họ re a ru inwene itiena, rekọ ẹzi Ọghẹnẹ o bi fiobọhọ kẹ ahwo nọ a ginẹ gwọlọ ru oreva Ọghẹnẹ ru onana. w18.01 31 ¶15-16

Ebaibol na ọ ta nọ evaọ ẹkparomatha obọ odhiwu na, a te kpare “omomọvo evaọ utu riẹ othotha.” O sai mu omai ẹro nọ epọvo na ẹkparomatha otọakpọ na ọ te jọ othotha re. A rẹ ruẹ obọ ẹruore nana ha! Kọ ahwo nọ a whu omoke jọ taure Esuo Odu-Ikpe Kristi o te ti muhọ, a te kake kpare ze, nọ ahwo rai a ti dede rehọ? Kọ ezae ẹrọwọ oke anwae nọ a rẹ sae rẹrote idibo Ọghẹnẹ a te kake kpare ze, re a sai fiobọhọ ruẹrẹ idibo Ọghẹnẹ họ evaọ akpọ ọkpokpọ na? Kọ ahwo nọ a sai wo uvẹ nọ a rọ gọ Jihova ha? Oke vẹ a te rọ kpare ae ze, kọ evaọ diẹse? Enọ buobu e rẹ sae ziọ omai iroro. Rekọ dai roro iei, kọ u du gwọlọ nọ ma ginẹ ruawa kpahe enọ yena? Kọ ogbẹrọnọ ma rẹ hẹrẹ re ma ruẹ epanọ Jihova o ti ru eware nana? Bọo oke yena, joma bọ ẹrọwọ mai ga fihọ Jihova, ọnọ ọ rọ ẹkwoma Jesu kẹ omai imuẹro inọ ahwo nọ a rrọ uki ekareghẹhọ kpobi a te kparoma ze.—Jọn 5:​28, 29; 11:23. w17.12 12 ¶20-21

Avro ọ riẹ hẹ, nọ ezae, eyae, gbe emọ a te fi ohrẹ Pọl na hiruo makọ enẹna, o te wha erere ologbo se ai. Ebaibol na ọ ta nọ: “Whai ezae, wha gbẹ hai you eyae rai, wha dheva kẹ ae gaga ha.” Ọzae nọ ọ rrọ yoyou ọ rẹ gaviezọ kẹ aye riẹ, rọ ere dhesẹ kẹe nọ o rri eriwo riẹ ghaghae. (1 Pita 3:7) Dede nọ ẹsikpobi ọzae na ọ te nwani ru oware nọ aye na ọ ta ha, ọ te mae jẹ emamọ iroro nọ ọ tẹ be hae gaviezọ kẹ aye riẹ. (Itẹ 15:22) Ọzae nọ ọ rrọ yoyou ọ rẹ vuẹ aye riẹ ẹsikpobi hi inọ jọ ọ kẹe adhẹẹ, ukpoye, o re ru eware nọ e rẹ lẹliẹ aye na kẹe adhẹẹ. Nọ ọzae o te you aye gbe emọ riẹ, o rẹ wha evawere ziọ uviuwou na je ru nọ aikpobi a rẹ rọ gọ Jihova. Ukuhọ riẹ, a ve ti wo osa uzuazọ na. w17.11 28 ¶12; 29 ¶15

Pọl ukọ na o kere ileta se Ileleikristi obọ Kọlọsi evaọ oware wọhọ ukpe 60-61 C.E. nọ ọ jọ uwou-odi evaọ obọ Rom. Ọ vuẹ rai nọ u wuzou gaga re a wo ‘otoriẹ nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ rẹ kẹ.’ (Kọl. 1:9) Pọl ọ ta nọ: “Mẹ be ta onana re ohwo ọvo ọ gbẹ rehọ eme ẹghẹ rọ viẹ owhai họ họ. Wha fiẹrohọ otọ re ohwo ọvo o gbe mu owhai rehọ họ ẹkwoma eriariẹ akpọ na gbe eviẹhọ ifofe nọ i no iwuhrẹ ahwo gbe eware esese akpọ na ze nọ e rọwokugbe Kristi hi.” (Kọl. 2:4, 8) Kẹsena Pọl ọ tẹ ta oware nọ iroro akpọ na jọ e rọ thọ gbe oware nọ eriwo akpọ na o sae rọ were ahwo-akpọ nọ a gba ha. Wọhọ oriruo, e rẹ sai ru ohwo roro nọ o wo areghẹ je woma vi amọfa. O kere ileta na re u fiobọhọ kẹ Ileleikristi obọ Kọlọsi whaha iroro akpọ na gbe iruemu nọ i fo ho.—Kọl. 2:16, 17, 23. w17.11 20 ¶1

Kọ eme Oleleikristi o re siobọno re ọ sai gbe wo erọvrẹ Ọghẹnẹ? Ọ rẹ daoma siobọno oware nọ o make rrọ ghaghae kẹe, otẹrọnọ oware utioye o rẹ sai ru ei raha uzi. (Mat. 18:9) Otẹrọnọ egbẹnyusu ra jọ e be hae gwọlọ ru owhẹ thuzi Jihova, kọ whọ te fa usu no ae? Otẹrọnọ o be hae jọ bẹbẹ kẹ owhẹ re whọ da umutho nọ whọ tẹ ruẹ udi nọ u re mu, kọ whọ te whaha iyero nọ e rẹ sae lẹliẹ owhẹ da udi vrẹ oma? Otẹrọnọ whọ be hai wo isiuru owezẹ ọzae avọ aye, kọ whọ be whaha ifimu, eria itanẹte, hayo iruẹru nọ e rẹ sae kpare isiuru ọfariẹ? Kareghẹhọ nọ oware kpobi nọ ma nya seba fiki ẹgbakiete mai u te oware ovo ho nọ a tẹ rehọ iẹe wawo oghale nọ u re no obọ Jihova ze. Nọ udu u te bi brukpe omai nọ Jihova o kiuke ku omai no, a rẹ ruẹ oware nọ o da tei hi. Evaọ oke ovona, a rẹ ruẹ oware nọ o kẹ evawere tei hi nọ ma te wo “uyoyou ebẹdẹ” Ọghẹnẹ.—Aiz. 54:7, 8. w17.11 11 ¶12

Kọ who muẹrohọ nọ obe Zekaraya 5:4 o ta nọ, “ekela [e te] ruọ uwou oji [e] vẹ te ria uwou riẹ jẹ raha iẹe”? Oware ovuọvo nọ o rẹ sae za ẹdhoguo Jihova dhe o rrọ họ. Jihova ọ rẹ sae kiẹ iruthọ kpobi via evaọ udevie idibo riẹ, makọ enọ a ko dhere dede. O tẹ make rọnọ ohwo ọ sae ko uji-utho riẹ dhere iporisi, ọga iruo, ekpako ukoko, hayo ọsẹgboni riẹ, ọ rẹ sae ko ẹe dhere Ọghẹnẹ hẹ. (Hib. 4:13) Fikiere eva e be were omai gaga inọ ma rrọ usu inievo nọ e be daoma dhesẹ oruọzewọ evaọ “eware kpobi.” (Hib. 13:18) Oghẹrẹ uji-utho kpobi o rẹ dha Jihova eva. Re ma yeri uzuazọ mai lele izi ikiẹrẹe Jihova, je dhesẹ emamọ iruemu nọ e rẹ wha orro se odẹ riẹ yọ uvẹ-ọghọ ulogbo. Enẹ Jihova o ti ro siwi omai evaọ okenọ o ti guẹdhọ ahwo nọ a bi keke aro fihọ thọ izi riẹ. w17.10 22 ¶6-7

Ma rẹ dao ẹgba mai kpobi lele inievo mai rria dhedhẹ, o tẹ make rọnọ ma roro nọ a wo otoriẹ mai evaọ oware jọ họ hayo a kienyẹ omai. (Rom 12:17, 18) Ma te wou unu kẹ ohwo, o rẹ sai hrẹ ofu ohwo; rekọ o gwọlọ nọ onana u re no mai eva ze. U wuzou gaga re ọzae-avọ-aye a rria dhedhẹ. Orọnikọ a rẹ fake jọ ẹgbede ru wọhọ ẹsenọ a you ohwohwo ho, rekọ nọ a je te obọ uwou, a ve bi mu unu họ kẹ ohwohwo, ta emiẹsọ, hayo tubẹ họre dede. O tẹ jẹ gwọlọ nọ ma rẹ rọvrẹ nevaze. U re dhesẹ nọ ma be rọvrẹ nọ ma tẹ kpairoro vrẹ oware nọ ohwo jọ o ru omai thọ hayo si ẹgo neva. Re ma sae rọvrẹ nevaze, o gwọlọ nọ ma rẹ daoma gaga re ma gbe “kere oware uyoma nọ a ru [omai] fihọ otọ họ.” (1 Kọr. 13:4, 5) Ma te fi ẹgo họ eva, o rẹ sae raha usu mai kugbe Jihova gbe inievo mai riẹriẹriẹ.—Mat. 6:14, 15. w17.10 10 ¶14-15

Ẹvẹ ovuẹ Zekaraya na u ro kpomahọ ahwo Ju oke riẹ? Jihova ọ kẹ rai imuẹro nọ o ti fiobọhọ kẹ ae jẹ thọ ae evaọ iruo na. Imuẹro nana nọ ọ kẹ rai inọ a te bọ etẹmpol na hrọ na, u ru rai wo ẹruore gbe omosasọ gaga. Rekọ ẹvẹ umutho ahwo nana ọvo a te sai ro ru okpiruo yena? Ẹme ọfa nọ Zekaraya ọ ta o si avro gbe ozọ kpobi no ai udu. U te no Hẹldae, Tobaeja, gbe Jedaya nọ a ti fiobọhọ kẹ ae no, Ọghẹnẹ ọ ta nọ amọfa buobu a te “nya tha ti fiobọhọ bọ uwou-egagọ-ode ỌNOWO na.” Nọ ahwo Ju na a ruẹ imuẹro nọ Jihova o ti fiobọhọ kẹ ae no, a te mu iruo na họ ababọ oke-oraha dede nọ ovie Pasia o fi awhaha họ iruo na. U kri hi, Jihova o te si awhaha yena notọ, onọ u ru nọ a rọ bọ etẹmpol na re evaọ 515 taure Kristi ọ tẹ te ze. (Ẹzra 6:22; Zek. 4:6, 7) Rekọ oke mai na ẹme nọ Jihova ọ ta na ọ mai kiekpahe. w17.10 29 ¶17

Jihova ọ salọ Solomọn re ọ rẹrote ebabọ etẹmpol Jerusalẹm, ebabọ nana i wuzou gaga. Etẹmpol na ọ rẹ te “jọ ruaro gaga, o rọ usi nọ uredo jegbe oruaro eva etọ kpobi.” Maero na, etẹmpol na ọ te jọ “uwou ỌNOWO Ọghẹnẹ” uzẹme na. (1 Irv. 22:1, 5, 9-11) Devidi ọ riẹ nọ Ọghẹnẹ o ti fiobọhọ kẹ Solomọn, rekọ oke nana yọ Solomọn ọ jọ “ọmaha ọ tẹ jẹ rọ ogbori.” Kọ ọ te sai wo udu nọ o ti ro ru iruo ebabọ na? Kọ iruo nana e te jọ bẹbẹ kẹe fikinọ ọ jọ ọmaha yọ ọ rrọ ogbori? Re Solomọn ọ sai ruiruo nana ziezi, o gwọlọ nọ o re wo udu je mu iruo họ. Solomọn o gbe wo udu hu, ozọ o rẹ sai mu ei nọ o gbe ro mu etẹmpol na họ ẹbọ họ, yọ onana u yoma vi ẹsenọ o re mu ei họ no rekinọ ọ rẹ riẹe bọ họ. Wọhọ Solomọn, ma gwọlọ obufihọ Jihova re ma sai wo udu je ru iruo nọ ọ kẹ omai ziezi. w17.09 28 ¶1-2; 29 ¶4-5

Kọ whọ sai roro epanọ uzuazọ ra o hae te jọ, ogbẹrọnọ Ebaibol ọ riẹ hẹ? Whọ hai ti wo uvi ithubro nọ e rẹ kpọ owhẹ kẹdẹ kẹdẹ hẹ. Whọ hae te riẹ iyo egbagba rọkẹ enọ nọ who wo kpahe Ọghẹnẹ, uzuazọ, gbe obaro akpọ na ha. Yọ whọ hae te riẹ oghẹrẹ nọ Jihova o ro yeri kugbe ahwo-akpọ no evaọ okenọ u kpemu hu. Uwoma gaga nọ ma rrọ uyero utioye he. Jihova ọ kẹ omai Ẹme riẹ, Ebaibol na. Ọ tẹ jẹ kẹ imuẹro inọ ẹme riẹ ọ rẹ jọ bẹdẹ bẹdẹ. Pita ukọ na ọ wariẹ ẹme nọ ọ rrọ obe Aizaya 40:8. Orọnikọ oma Ebaibol na wọhọ epanọ ma wo riẹ nẹnẹ na oria ikere yena o jẹ ta kpahe he, dede na ẹme yena nọ a rọ ẹgba ẹzi Ọghẹnẹ kere na o kie kpahe evuẹ nọ e rrọ Ebaibol na kpobi. (1 Pita 1:24, 25) Ahwo nọ a wo eva ezi, a daoma fa Ebaibol na je ru epanọ u re ro te ahwo buobu obọ dede nọ o jọ lọlọhọ kẹ ae he. Ẹjiroro nọ a je ro ru onana o rọwo kugbe oreva Ọghẹnẹ, ọnọ ọ gwọlọ nọ “oghẹrẹ ahwo kpobi a wo esiwo je wo eriariẹ egbagba uzẹme na.”—1 Tim. 2:3, 4. w17.09 18 ¶1-2

Izoge Ileleikristi buobu nẹnẹ a be rẹriẹ ovao dhe oghẹrẹ odawọ nọ u te Josẹf na. (Emu. 39:7) Joma ta kpahe ọmọtẹ jọ nọ a re se Kim nọ ọ rrọ uzoge. Ibe emọ-eklase riẹ buobu a jẹ hae dhẹ lele emezae, yọ urere oka o tẹ vrẹ no a vẹ be hai gbiku kpahe emezae sa-sa nọ a lele wezẹ. Kim o je yeri uzuazọ utioye he. Ọ ta nọ fikinọ ọyomariẹ o je ru wọhọ ahwo nọ a kiọkọ họ, ẹsejọ oma o jẹ hae jariẹ “goli yọ ohwo ọvo ọ be daezọ riẹ hẹ,” gbe inọ ibe emọ-eklase riẹ a bi sei ẹkpa keme o bi lele emezae he. Ghele na, Kim o wo areghẹ te epanọ ọ rọ riẹ nọ isiuru owezẹ ọmọtẹ avọ ọmọzae yọ oware nọ izoge buobu a rẹ rẹriẹ ovao dhe. (2 Tim. 2:22) Ẹsibuobu ibe emọ isukulu riẹ a rẹ nọe sọ ọ gbẹ rrọ ọmọtẹ-kọkọ. Onana o rẹ kẹe uvẹ nọ ọ rẹ rọ vuẹ ae oware nọ o gbe bi ro gbe-ọfariẹ hẹ. Ma be rọ owhai izoge Ileleikristi nọ i bi kru omarai seha, yọ Jihova ọ be rọ owhai seha re! w17.09 4 ¶8; 5 ¶10

Ahwo nọ ofu o re kri emu hu a rẹ gwọlọ rọ ekela dhesẹ evedha rai via. Uruemu utioye o rẹ sae wha evawere ziọ uviuwou hu. U gine fo gaga nọ Ebaibol na ọ vẹvẹ omai unu inọ ma siobọno, ofu, edo, gbe ekela. (Ẹf. 4:31) Ẹsibuobu iruemu itienana e rẹ wha ozighi ze. Evaọ eriwo ahwo-akpọ oware ovo o jọ iruemu nana thọ họ, rekọ e rẹ kẹ Jihova orro ho. Taure ahwo buobu a tẹ te whẹ uruemu okpokpọ na họ oma, a siobọno iruemu yena tao. (Kọl. 3:8-10) Ọrue-oguo yọ uruemu anwae na jọ. Wọhọ oriruo, ahwo a re gu ọrue re a siọ osa uzou ba ẹhwa hayo gu ọrue re uye nọ o rẹ sai no uruemu uyoma rai ze o siọ ae ba ete. Wo ohẹriẹ, Jihova yọ “Ọghẹnẹ ọtẹruo” hayo uzẹme. (Ol. 31:5) Fikiere, ọ gwọlọ nọ idibo riẹ “omomọvo ọ hae ta uzẹme kẹ ọrivẹ riẹ,” orọnikọ “ọrue” he. (Ẹf. 4:25; Kọl. 3:9) Nọ o rrọ ere na, o gbahọ nọ ma rẹ ta uzẹme o tẹ make rọnọ o sae wha omovuọ se omai, hayo u ti kiehọ omai oma ha.—Itẹ 6:16-19. w17.08 18 ¶3, 5; 20 ¶12-13, 15

Nẹnẹ, Jihova ọ be rọ Ẹme riẹ Ebaibol na kpọ omai. Yọ “ẹme riẹ o re siawọ vẹrẹ vẹrẹ,” koyehọ ọ rẹ rehọ Ẹme riẹ fiobọhọ kẹ omai kpata kpata nọ ma tẹ gwọlọ obufihọ utioye. Roro kpahe erere nọ whọ be hai wo nọ who te se Ebaibol na, ebe nọ “ọrigbo nọ a re fievahọ nọ o wo areghẹ na” o bi kere no Ebaibol ze, rri JW Broadcasting, kpohọ jw.org, ta ẹme kugbe ekpako ukoko, hayo kuomagbe inievo ukoko na. (Mat. 24:45) Kọ whọ gbẹ ruẹ nọ Jihova ọ be hae rọ ithubro riẹ fiobọhọ kẹ owhẹ ababọ okioraha? Ọso-ilezi na ọ riẹ epanọ Ọghẹnẹ o you idibo riẹ oke anwae te. Ae ọvo họ orẹwho nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ “ẹme” riẹ avọ “ujaje gbe uzi riẹ.” (Ol. 147:19, 20) Nẹnẹ, oghale ulogbo o rrọ inọ mai ọvo họ ahwo nọ a be rọ odẹ Ọghẹnẹ se evaọ akpọ na soso. Fikinọ ma riẹ Jihova je bi fi Ẹme riẹ hiruo evaọ uzuazọ mai, ma be reawere usu okpekpe kugbei nẹnẹ. Wọhọ odibo Ọghẹnẹ nọ o kere Olezi 147 na, kọ who gbe wo obọdẹ ẹjiroro sa-sa nọ who re ro “Jiri ỌNOWO!” jẹ tuduhọ amọfa awọ re a ru epọvo na? w17.07 20 ¶15-16; 21 ¶18

Ilele Jesu nẹnẹ, enọ i kugbe inievo nọ i bu vi ima-ọvo (1,000,000) nọ e rrọ iruo odibọgba oke-kpobi na, a bi ru lele ohrẹ Pọl nọ o rrọ oria ikere inẹnẹ na ghelọ uyero kpobi nọ a rrọ kẹhẹ. A be daoma whaha uruemu ọ onọ-u-kieze a dẹ gbe urusio eware nọ e wariẹ e rai họ, keme a be kareghẹhọ ehri-uzi Ebaibol nọ o ta nọ: “Ọnọ o re momo ọ rẹ jọ ọrigbo kẹ ọnọ o momo mi na.” (Itẹ 22:7) Setan ọ gwọlọ nọ ma rehọ oke gbe ẹgba mai kpobi gbodibo kẹ ekiọthuọ akpọ riẹ nana. Iroro jọ nọ ma rẹ jẹ e rẹ sae lẹliẹ omai riesa fihọ uzou ikpe buobu. Ahwo jọ a re momo igho buobu rọ dẹ uwou, dẹ omoto, kpohọ isukulu ikpehru, je tube ro ru ehaa-orọo ilogbo dede. U re dhesẹ nọ ma wo areghẹ nọ ma te bi yeri umutho uzuazọ jẹ whaha esa gbe ugho nọ ma re mu raha, onọ u ti ru omai wo uvẹ gbodibo kẹ Ọghẹnẹ viukpọ ekiọthuọ akpọ nana.—1 Tim. 6:10. w17.07 10 ¶13

Jihova o fo Osu ehrugbakpọ na. Uvi-oziẹ o da esuo riẹ fia. Jihova omariẹ ọ ta nọ: “Mẹ họ ỌNOWO na nọ o re dhesẹ uyoyou, je ruiruo nọ i kiete avọ ẹrẹreokie eva akpọ na; keme eware enana e rẹ were omẹ.” (Jeri. 9:24) Orọnikọ izi nọ ahwo-akpọ a fihọ o re rri rọ riẹ oware nọ o gba hayo nọ u kiete he. Ọye họ Ọnọ o fi utee uvi-oziẹ họ, yọ onana o rri ro fi izi họ kẹ ahwo-akpọ. Ebaibol na ọ ta nọ: “Ẹrẹreokie gbe oziẹ-uzẹme obro erọ otọhotọ uvie ra,” fikiere o rẹ sai mu omai ẹro nọ izi riẹ kpobi i kiẹrẹe. (Ol. 89:14) Wo ohẹriẹ, ghelọ ẹme nọ Setan ọ ta rọ raha esuo Jihova, Setan ọ re sai ru ahwo-akpọ wo uvi-oziẹ nẹnẹ hẹ. w17.06 28 ¶5

Jihova họ Ọghẹnẹ uzẹme na. (Ol. 31:5) Fikinọ Jihova yọ Ọsẹ nọ o re ru ọghọ gaga, o bi dhesẹ uzẹme Ebaibol na kẹ ahwo nọ a be dhozọ riẹ. Anwọ oke ọsosuọ nọ ma ro yo kpahe uzẹme na ma ro wo uvẹ nọ ma re ro wuhrẹ eware sa-sa evaọ Ebaibol na, ebe ukoko na, ikokohọ esese gbe ilogbo, jekugbe iwuhrẹ ukoko na. Nọ oke o be nyaharo na, ma te ti wo oware nọ Jesu o dhesẹ wọhọ “oria nọ [ma] rẹ jọ rawo ekwakwa-aghae” iwuhrẹ uzẹme na, te enọ ma wuhrẹ kri no gbe enọ ma wuhrẹ obọ. (Mat. 13:52) Ma tẹ be kiẹ gwọlọ iwuhrẹ uzẹme itieye na wọhọ efe nọ a sino, Jihova o ti fiobọhọ kẹ omai riẹ uzẹme okpokpọ noke toke nọ ma ti gbe fihọ “oria nọ [ma] rẹ jọ rawo ekwakwa-aghae” iwuhrẹ uzẹme na. (Itẹ 2:4-7) Ẹvẹ ma sai ro ru ere? O gwọlọ nọ ma re ru uwuhrẹ omobọ mai noke toke, jẹ roma totọ ru ekiakiẹ evaọ Ebaibol gbe ebe ukoko na. Onana u re fiobọhọ kẹ omai jọ Ẹme Ọghẹnẹ duku “eware ekpokpọ” nọ ma re te riẹ vẹre he. (Jos. 1:8, 9; Ol. 1:2, 3) O rrọ vevẹ, o gwọlọ nọ ma rẹ gbẹ hai fiba eriariẹ uzẹme nọ ma wo no. w17.06 12 ¶13-14

U wo oniọvo-ọmọzae jọ nọ ọ re te rọo ho nọ ma ti se Eduardo. Oniọvo nana ọ ta oware nọ o jẹ kẹe uye kẹ Stephen, ọkpako ukoko nọ o wo aye no. Eduardo ọ be hai roro kpahe ẹme nọ ọ rrọ 1 Ahwo Kọrint 7:28 nọ o ta nọ, “Enọ e rọo a re wo uye evaọ oma rai.” Ọ nọ ọkpako ukoko na nọ: “Eme họ ‘uye’ nọ a jọ etenẹ fodẹ na, kọ ẹvẹ mẹ te sai ro thihakọ riẹ nọ mẹ tẹ rọo no?” Taure ọkpako ukoko na ọ tẹ te kuyo onọ na, ọ ta kẹ Eduardo nọ o roro kpahe oware ofa nọ Pọl ukọ na ọ ta, inọ Jihova yọ “Ọghẹnẹ nọ ọ rẹ kẹ omosasọ evaọ oghẹrẹ uyero kpobi, ọnọ ọ rẹ sasa omai oma evaọ uye [“ukpokpoma,” ẹme-obotọ] kpobi nọ ma rrọ.” (2 Kọr. 1:3, 4) Jihova ginọ Ọsẹ oyoyou, yọ ọ rẹ kẹ omai omosasọ nọ ma te wo ẹbẹbẹ. O sae jọnọ whọ rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ jọ evaọ okenọ u kpemu nọ Jihova ọ jọ rehọ Ẹme riẹ kpọ je fiobọhọ kẹ owhẹ. O rẹ sai mu omai ẹro inọ oware nọ o mai woma Jihova ọ gwọlọ kẹ omai wọhọ epanọ o ru kẹ idibo riẹ evaọ okenọ u kpemu.—Jeri. 29:11. w17.06 4 ¶1-2

Oware nọ o mai wuzou kẹ inievo nọ okpẹtu o le họ, uketha gbe uduotahawọ nọ u re fiobọhọ kẹ ai kruga ziezi evaọ egagọ Jihova. (Mat. 4:4) Ekpako ukoko a rẹ sai fiobọhọ ru re inievo na a wo ebe ẹvẹrẹ rai, je fiobọhọ kẹ ae ruẹ inievo nọ e rẹ jẹ ẹvẹrẹ rai. Okpẹtu nọ o le inievo na ọ hẹriẹ e rai no ahwo uviuwou rai nọ a you gaga, ẹwho, gbe ikoko rai. O gwọlọ nọ a rẹ riẹ nọ Jihova o you rai, gbe inọ ibe Ileleikristi rai a wo ọdawẹ kẹ ae. O gbẹ rrọ ere he, a rẹ sai mu usu kugbe imoni gbe ahwo ẹwho rai nọ e rrọ ukoko ho, enọ e riẹ kpahe uruemu gbe iruẹru oborai. (1 Kọr. 15:33) Ma tẹ be hae whẹtiẹ ae họ oma ziezi evaọ ukoko na, kiyọ ma be rọ aro kele Jihova, Ọnọ “o bi ri erara.” O sae gwọlọ nọ inievo nọ okpẹtu o le a daji obonọ a dhẹ kpohọ, nọ ahwo nọ a bi kpokpo ae a tẹ gbẹ rrọ esuo. Ofariẹ, oware nọ inievo na buobu a rọ ẹro ruẹ u ru ozọ mu mi ai no. Nọ omara nọ, ‘O hae jọnọ mẹ rrọ uyero nọ inievo yena a rrọ na, ẹvẹ mẹ hae te gwọlọ nọ amọfa a ru omẹ?’—Mat. 7:12. w17.05 6 ¶15-16

Ma tẹ kuvẹ re udu u whrehe omai, o rẹ sae lẹliẹ ẹrọwọ mai whrehe je ru nọ uyoyou mai kẹ Ọghẹnẹ u re ro kiekpo. Evaọ akpọ omuomu nana nọ Setan ọ be kpọ na, mai kpobi ma rẹ rẹriẹ ovao dhe uyero nọ o rẹ lẹliẹ udu whrehe omai ẹsejọ. (1 Jọn 5:19) O sae jọnọ owho hayo ẹyao hayo ẹbẹbẹ ugho o be kẹ omai uye obọnana. O jẹ sae jọnọ ma bi rri omamai nọ ma fioka ha, u wo ethobọ jọ nọ e be hae kẹ omai uye, hayo u wo eware jọ nọ ma bi rẹro rai nọ i bi te omai obọ họ. Ghele na, ma du rọ fiki eware itieye nọ e be via kẹ omai roro nọ Jihova o gbabọ kẹ omai no ho. Ukpoye, o gwọlọ nọ ma jọ oke utioye roro didi kpahe eme ọbọga nọ e rrọ Ebaibol na, nọ i dhesẹ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ nọ Jihova o wo kẹ omai. Eme itieye na jọ e rrọ obe Olezi 136:23, nọ o ta nọ: “Ọ be kareghẹhọ omai, evaọ eyero okpokpotọ mai, keme uyoyou ulogbo riẹ o rẹ jọ bẹdẹ bẹdẹ.” Jihova o gine wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ idibo riẹ. Fikiere, o rẹ sai mu omai ẹro nọ o re yo “ayare” mai je ru oware jọ kpahe ae.—Ol. 116:1; 136:24-26. w17.05 18 ¶8

Wọhọ epanọ ma ruẹ evaọ obe Ahwo Galesha 2:11-14 na, ozodhẹ ohwo-akpọ o wha riẹ ze nọ Pita o ro ru oware nọ o ru na. (Itẹ 29:25) Dede nọ ọ riẹ epanọ Jihova o re rri eware, ozọ u mu rie fiki Ileleikristi nọ e rrọ ahwo Ju nọ i no obọ Jerusalẹm ze, keme o je roro nọ a te rọ ekpehre ubiẹro rri rie. Nọ Pọl ukọ na ọ ruẹ oghẹrẹ uruemu nọ Pita o bi dhesẹ evaọ obọ Antiọk, ọ tẹ whọku iei gaga. (Iruẹru 15:12; Gal. 2:13, ẹme-obotọ) Pita ọ jẹ ọwhọkuo Pọl na rehọ avọ omaurokpotọ. Yọ a jọ oria ovo Ebaibol na dhesẹ nọ a mi rie ewha-iruo riẹ hẹ. Uwhremu na, Ọghẹnẹ ọ tubẹ rọ ẹzi ọfuafo riẹ fiobọhọ Pita kere ileta ivẹ jọ evaọ Ebaibol na. Jesu nọ o wuzou ukoko na ọ gbẹ jẹ rehọ iẹe ruiruo ghele. (Ẹf. 1:22) Fikiere, inievo nọ e jọ ukoko na evaọ oke yena, a sae rọ aro kele Jihova avọ Jesu dhesẹ erọvrẹ. Ma sae rẹro nọ ohwo ọvo ọ kuvẹ re ethobọ Pita i ru ei zoruẹ hẹ, keme Pita ọ gba ha. w17.04 27 ¶16-18

Okenọ Jihova ọ raha ikpewho ivẹ yena, orọnikọ ọ rọ ere si iruemu etọtọ nọ e jariẹ no ọvo ho, rekọ ọ “rọ ere kẹ oriruo oware nọ o te via kẹ ahwo nọ a riẹ Ọghẹnẹ hẹ evaọ oke nọ o be tha.” Wọhọ epanọ Jihova o si ọfariẹ-ogbe kpobi no otọ evaọ oke yena, ere ọvona o ti si iruemu iyoma kpobi no otọ evaọ okenọ ọ te raha akpọ omuomu nana. Eme o ti nwene ẹta iruemu etọtọ? Iruo iwoma e te da oria kpobi fia evaọ okenọ Aparadase ọ tẹ ze no. Roro kpahe iruo nọ ma ti ro zihe otọakpọ na kpobi ruọ aparadase, hayo nọ ma te rọ bọ iwou kẹ omamai gbe amọfa. Who je roro kpahe oghẹrẹ nọ ma ti ro dede ima ahwo buobu nọ a te kpare zihe ziọ uzuazọ rehọ, je wuhrẹ ae kpahe idhere Jihova gbe epanọ o ro yerikugbe ahwo-akpọ no umuo oke rai ze. (Aiz. 65:21, 22; Iruẹru 24:15) Eware nọ e te kẹ omai evawere jẹ wha ujiro se Jihova ọvo ma ti ru evaọ oke yena. w17.04 12 ¶11-12

Okenọ Jẹfta ọ jẹ ya eyaa yena, ọ riẹ nọ ohwo kpobi ọ sae dhẹ ze te kaki dede iei, makọ ọmọtẹ riẹ dede. O make rrọ ere na, onana o lọhọ kẹ aimava vievie he, keme a te kpairoro vrẹ eware jọ fiki onana. Nọ Jẹfta ọ ruẹ ọmọtẹ riẹ nọ ọ be dhẹ ze ti dede iei, “ọ tẹ bẹre iwu riẹ” je muhọ eweri. Ọmọtẹ riẹ ọ tẹ nyae viẹ keme ọ tẹ gbẹ sai wo ọzae he. Fikieme a je ro weri? Jẹfta o wo ọmọ ọfa ha, yọ ọmọtẹ ọvo riẹ na ọ te gbẹ sai wo ọzae re o yẹ iruọmọ kẹe he. Ohwo ọvo o ti gbe yo odẹ uviuwou na hayo reuku eware riẹ hẹ. Rekọ orọnikọ oware nọ o mai wuzou kẹ Jẹfta oye he. Jẹfta ọ ta nọ: “Me rovie unu mẹ kẹ ỌNOWO na no, mẹ gbẹ sae rẹriẹ eya mẹ hẹ.” Ọmọtẹ riẹ ọ tẹ kpahe kẹe nọ: “Otẹrọnọ who rovie unu ra kẹ ỌNOWO na no, ru omẹ wọhọ epanọ whọ tae.” (Ibr. 11:35-39) Aimava na a jọ ahwo nọ a talamu Jihova, yọ a gwọlọ ru eyaa nọ a ya kẹ Jihova na gba ghelọ oware nọ u ti vru mi ai kẹhẹ.—Izie. 23:21, 23; Ol. 15:4. w17.04 4 ¶5-6

A kienyẹ Josẹf yoyoma unuẹse buobu. Orọ ọsosuọ, inievo riẹ a zẹ riẹ kpohọ igbo okenọ ọ jọ oware wọhọ ikpe ikpegbihrẹ. Kẹsena a tẹ wọ eku fihọ iẹe uzou inọ ọ jẹ gwọlọ gba aye ọga riẹ du, onọ u ru nọ a ro fi ei họ uwou-odi. (Emu. 39:11-20; Ol. 105:17, 18) Dede nọ o je ru oware nọ u kiẹrẹe, o wọhọ ẹsenọ a jẹ rọ eyoma hwosa kẹe, viukpọ ewoma. Rekọ nọ ikpe ikpegbesa e ruemu no, uyero riẹ u te nwene. A si rie no uwou-odi jẹ rehọ iẹe mu ethabọ osu Ijipti soso. (Emu. 41:14, 37-43; Iruẹru 7:9, 10) Kọ okienyẹ sa-sa nọ Josẹf ọ ruẹ uye rai na, u mi rie evawere riẹriẹriẹ? Kọ onana u whrehe evaifihọ nọ o wo kpahe Jihova? Ijo. Eme o fiobọhọ kẹ Josẹf nọ ọ sae rọ hẹrẹ avọ odiri? Ẹrọwọ nọ o fihọ Jihova. Ọ ruẹ nọ obọ Jihova o rrọ iruo evaọ uzuazọ riẹ. Muẹrohọ oghẹrẹ nọ o ro dhesẹ onana via evaọ ẹme nọ ọ ta kẹ inievo riẹ, ọ vuẹ rai nọ: “Ghinọ ere nọ wha wawọ umuomu kẹ omẹ; rekọ Ọghẹnẹ ọ rehe riẹ ru ewoma, re a ruẹse rehọ iẹ siwi uzuazọ ibuobu, epanọ a siwi rai nẹnẹ na.” (Emu. 50:19, 20) Orọ vevẹ, Josẹf o vuhumu uwhremu na nọ, u gine fo re o thihakọ hẹrẹ. w17.08 4 ¶6; 6 ¶12-13