Ahrẹ

Shẹbna ọ jọ “ọnọ o wo uzou ubruwou,” ẹsejọhọ evaọ uwou Hẹzikaya ovie na, fikiere ọ jọ ohwo nọ o wo umutho udu-esuo. (Aiz. 22:15) Rekọ u yoma gaga inọ o wo omorro uwhremu na, ọ tẹ jẹ gwọlọ orro kẹ omariẹ. (Aiz. 22:16-18) Fikinọ Shẹbna ọ jẹ gwọlọ orro kẹ omariẹ, Ọghẹnẹ o ‘le rie no ọkwa nọ ọ jọ’ jẹ rọ Eliakim nwene iei. (Aiz. 22:19-21) Oware nana o via evaọ okenọ Sinakẹrib ovie Asiria ọ jẹ gwọlọ wọ ẹmo ziọ Jerusalẹm. Evaọ oke ofa, ovie nana o vi iletu riẹ jọ kpobọ Jerusalẹm avọ ogbaẹmo ulogbo, re ọ sai ru ozọ mu Hẹzikaya avọ ahwo riẹ. (2 Iv. 18:17-25) Hẹzikaya o te vi Eliakim bru iletu na, rekọ ọye ọvo ọ jọ usu hu. Imava i lele i rie, yọ omọvo rai jọ họ Shẹbna, ọnọ o zihe ruọ okere-obe no oke yena. Kọ onana u gbe dhesẹ nọ Shẹbna ọ kuvẹ re ofu gbe egrẹ i ru ei siọ Ọghẹnẹ ba ẹgọ họ? Ọ roma kpotọ jẹ owha-iruo okpokpọ riẹ rehọ, dede nọ u te ọkwa nọ ọ jọ vẹre he. w18.03 25 ¶7-8, 10

Ma tẹ ruẹ nọ iroro mai e be hae kpọ omai rri isiuru ugboma na, ajọ udu u whrehe omai hi. Joma gbẹ hae lẹ kẹ ẹzi ọfuafo na, Jihova o ti fiobọhọ kẹ omai nwene iroro jẹ tẹrovi eware nọ i fo. (Luk 11:13) Kareghẹhọ Pita ukọ na. Unuẹse buobu, o dhesẹ uruemu nọ u fo nọ ohwo nọ o wo usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ o re wo ho. (Mat. 16:22, 23; Luk 22:34, 54-62; Gal. 2:11-14) Ghele na, udu u whrehe i rie he. Ẹmẹrera na, Pita o te ti wo ọkpọ iroro Kristi avọ obufihọ Jihova. Ma rẹ sai ru epọvo na re. Uwhremu na, Pita ọ fodẹ ugogo eware jọ nọ ma rẹ sai ru nọ i re fiobọhọ. (2 Pita 1:5-8) Nọ ma be “dawo ẹgba [mai] kpobi” re ma wo emamọ iruemu wọhọ, oma-onyẹ, ithihakọ, gbe uyoyou-inievo na, ma ti wo ẹnyaharo evaọ usu mai kugbe Ọghẹnẹ. U fo re whọ hae nọ omara kẹdẹ kẹdẹ nọ, ‘Eme mẹ rẹ sai ru nẹnẹ re me wo ẹnyaharo evaọ usu mẹ kugbe Ọghẹnẹ?’ w18.02 25-26 ¶12-13

Job o wo otoriẹ ehri-izi Ọghẹnẹ ziezi. Ọ ginẹ riẹ Jihova, yọ onana o wọ riẹ ru oware nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ mi ei. Wọhọ oriruo, Job ọ riẹ nọ ọ rẹ sae ta nọ o you Ọghẹnẹ hẹ nọ o gbe wo ohrọ kẹ ọrivẹ riẹ hẹ. (Job 6:14) O rri oma riẹ nọ o woma vi amọfa ha, ukpoye o je dhesẹ ọdawẹ kẹ ahwo, te edafe te iyogbere. Ọ ta nọ: “Kọ ọye nọ ọ ma omẹ eva edhede na ọ ma riẹ re?” (Job 31:13-22) Avro ọ riẹ hẹ, Job ọ kuvẹ hẹ re efe gbe okpodẹ nọ o wo vẹre u ru ei wo omorro hayo rri amọfa nọ a fioka ha. Onana u wo ohẹriẹ gaga no uruemu edafe gbe ahwo buobu nọ a wo ọkwa evaọ akpọ na. Job ọ whaha oghẹrẹ ẹdhọgọ kpobi, makọ evaọ udu riẹ. Ọ riẹ nọ ohwo ọ tẹ roma riẹ kpobi kẹ oware ofa jọ, makọ ekwakwa efe dede, yọ ọ be vro “Ọghẹnẹ obọ ehru” na. (Job 31:24-28) O rri rie nọ orọo yọ oware nọ o gba ọzae avọ aye kugbe. O tube duwu ibiaro riẹ iyei inọ o re rri ọmọtẹ avọ iroro ọfariẹ hẹ.—Job 31:1. w18.02 11 ¶16; 12 ¶18-19

Orọnikọ Noa o je yeri uzuazọ nọ u fo jẹ whaha eyoma oruo ọvo ho. Ọ jọ “ọtausiuwoma ẹrẹreokie” re, jẹ gbaudu ta usiuwoma kẹ ahwo kpahe Jihova. (2 Pita 2:5) Pọl ukọ na o kere nọ: “Ọ rọ ẹkwoma ẹrọwọ riẹ dhesẹ nọ akpọ na ọ reabe.” (Hib. 11:7) Onana u ru omai riẹ nọ a se Noa ẹkoko jẹ wọso ẹe, yọ ẹsejọhọ avọ owojẹ ozighi. Rekọ ‘ozodhẹ ohwo-akpọ’ u ru rie nyuhu hu. (Itẹ 29:25) Ukpoye, Jihova ọ kẹ riẹ udu. Nọ Noa o lele Ọghẹnẹ nya vrẹ ikpe egba isoi no, Jihova ọ tẹ ta kẹe nọ jọ ọ bọ okọ nọ u ti siwi uzuazọ ahwo gbe erao. (Emu. 5:32; 6:14) Re a bọ okọ utioye o te jọ bẹbẹ gaga, yọ orọnikọ evaọ ofẹ ebabọ na ọvo ho! Noa ọ riẹ nọ iruo nana u ti ru nọ a te tubẹ mae rọ wọso iẹe je sei ẹkoko. Ghele na, o mu iruo ebabọ na họ. O “ru . . . eware kpobi nọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹ e.”—Emu. 6:22. w18.02 4 ¶4, 6-7

Edhere jọ nọ o wuzou nọ ma rẹ rọ zọhọ fihọ okugbe mai họ, nọ ma tẹ be rọ aro kele Jihova Ọghẹnẹ oyoyou na dhesẹ uyoyou kẹ amọfa. (1 Jọn 4:8) Ajọ ma ta kpahe ibe Ileleikristi mai vievie he inọ, “Ebaibol ọ ta nọ ma you ibe Ileleikristi mai, o gbẹ rrọ ere he, orọnikọ a ginẹ were omẹ hẹ”! Iroro itiena e rọwokugbe ohrẹ Pọl ukọ na ha nọ o ta nọ ma “rọ uyoyou thihakọ kẹ ohwohwo.” (Ẹf. 4:2) Muẹrohọ inọ, orọnọ ọ ta ọvo nọ ma “thihakọ kẹ ohwohwo” ho. Ukpoye ọ ta nọ ma “rọ uyoyou” ru onana. Joma rri ẹme na mu ziezi. Oghẹrẹ ahwo sa-sa a rrọ ukoko mai nọ Jihova o si kẹle omariẹ. (Jọn 6:44) Nọ orọnọ Jihova o si rai kẹle oma na, kiyọ a fo ahwo nọ a re you nevaze. Kọ ono họ omai nọ ma rẹ ta nọ ibe Oleleikristi mai jọ o te ohwo nọ ma re dhesẹ uyoyou kẹ hẹ? Ajọ ma rọ uyoyou nọ Jihova ọ ta nọ ma dhesẹ kẹ amọfa gboke vievie he!—1 Jọn 4:20, 21. w18.01 16 ¶14

Esẹgbini jọ a jiroro nọ o te mai woma kẹ emọ rai re a gbẹ hẹrẹ omojọ bẹsenọ a re kpohọ isukulu ilogbo jọ, je kru emamọ iruo jọ dhobọ no taure a tẹ te họ-ame. O sae jọnọ emamọ eva a be rọ jiroro nana, dede na, kọ onana u ti gine fiobọhọ kẹ emọ na wo uvi ẹnyaharo evaọ uzuazọ? Maero na, kọ owojẹ utiona o rọwokugbe Ikereakere na? U fo nọ ma rẹ kareghẹhọ nọ akpọ nana avọ iruẹru riẹ kpobi e wọso oreva Jihova. (Jem. 4:7, 8; 1 Jọn 2:15-17; 5:19) Ọmọ o te wo usu okpekpe kugbe Jihova, o rẹ thọe no obọ Setan, akpọ riẹ, gbe iroro akpọ na. Nọ ọyewọ ọ tẹ be ta nọ jọ ọmọ riẹ ọ rọ utee akpọ jọ karo, ọmọ na ọ rẹ sai reghe no, ọ rẹ gbẹ riẹ oware nọ u gine fo nọ a rẹ rọ karo ho. Kọ ọyewọ Oleleikristi nọ ọ ginẹ rrọ yoyou, ọ te gwọlọ nọ akpọ na ọ kpọ iroro ọmọ riẹ kpahe oware nọ o roro nọ o rẹ sae kẹe evawere? Uzẹme na họ, ma tẹ rọ oreva Jihova karo evaọ uzuazọ mai, ma re ro wo uvi evawere gbe ẹnyaharo.—Ol. 1:2, 3. w18.03 10-11 ¶10-11

Ahwo buobu a ruẹ nọ ohwo o te siobọno eware jọ fiki iruo Uvie na u re ru ei wo evawere je ru nọ o re ro wo oke ziezi kẹ egagọ Jihova. Jack ọ zẹ uwou riẹ je siobọno eki nọ ọ jẹ rọ rẹrote omariẹ keme ọ riẹ nọ onana o te kẹe uvẹ ru iruo ọkobaro oke-kpobi wọhọ aye riẹ. Ọ ta nọ: “Anwọ ikpe buobu ze na, me re no iruo ziọ uwou avọ uzou nọ u re dhe omẹ fiki ebẹbẹ nọ mẹ riẹriẹ ovao ku evaọ obọ iruo. Rekọ ẹsikpobi aye mẹ nọ ọ rrọ ọkobaro ọ rẹ wereva. Ọ rẹ ta nọ, ‘Me wo ọga iruo nọ ọ mai woma kpaobọ!’ Enẹna nọ mẹ rrọ ọkobaro no re na, mẹ avọ aye mẹ ma bi ru iruo kẹ Ọga ọvona, Jihova.” Re ma riẹ eriwo nọ ma wo kpahe ugho, ma sae rọ enọ nana kiẹ omamai riwi: ‘Kọ mẹ ginẹ rọwo oware nọ Ebaibol na ọ ta kpahe ugho je bi yeri uzuazọ nọ o rọwokugbe onana? Kọ epanọ me re ro wo ugho o mae rrọ omẹ oja? Kọ ekwakwa efe e ghare omẹ obọ vi usu mẹ kugbe Jihova gbe amọfa? Kọ me fievahọ Jihova nọ o ti fiobọhọ kẹ omẹ wo eware nọ e ginẹ roja kẹ omẹ?’ O rẹ sai mu omai ẹro nọ Jihova o ti rugba kẹ ahwo nọ a rẹroso ẹe. w18.01 25 ¶12-13

Re whọ thuẹhọ epanọ who re ro wo esiwo yọ ẹme arozaha ha. O gwọlọ nọ who re se Ebaibol na je roro didi kpahe iẹe, lẹ se Jihova, je roro kpahe idhere nọ Jihova ọ rọ ghale owhẹ no. Whọ tẹ be hai ru eware nana, u ti ru owhẹ wo imuẹro ziezi inọ who gine wo obọdẹ usu kugbe Jihova. Onana u ve ti ru nọ whọ te hae rọ vuẹ amọfa kpahe eware nọ whọ rọwo. (Ol. 73:28) Jesu ọ ta nọ: “Otẹrọnọ ohwo jọ ọ gwọlọ lele omẹ, jọ ọ vro omobọ riẹ jẹ wọ ure-oja riẹ je lele omẹ ẹsikpobi.” (Mat. 16:24) O rrọ vevẹ, re ohwo ọ jọ olele Jesu, o gbahọ nọ ọ rẹ roma mudhe kẹ Jihova jẹ họ-ame. Rekọ onana u re rovie uvẹ fihọ nọ o re ro wo eghale buobu enẹna, gbe uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ akpọ ọkpokpọ Ọghẹnẹ. Fikiere, who wo obọdẹ ẹjiroro nọ whọ rẹ rọ thuẹhọ epanọ who re ro wo esiwo! w17.12 27 ¶18-19

Nọ esẹgbini a tẹ be rọ ithihakọ wuhrẹ emọ rai, u ti ru nọ emọ na a te rọ rehọ ẹmẹrera wo otoriẹ “okẹkẹe gbe uthethei gbe ekpehru gbe ekodo uzẹme na ziezi.” (Ẹf. 3:18) Ma rẹ sae rọ eware nọ i kiehọ unuikpe emọ na wuhrẹ ae. Nọ eware nọ a bi wuhrẹ i bi mu ae ẹro na, u ve ti ru nọ a te sae rọ vuẹ amọfa kpahe eware nana, te ibe emọ isukulu rai. (1 Pita 3:15) Wọhọ oriruo, kọ emọ ra a sae rọ Ebaibol na vuẹ amọfa vevẹ oware nọ o rẹ via nọ ohwo o te whu no? Kọ emọ ra a ginẹ rọwo oware nọ Ebaibol na ọ ta kpahe uwhu? Avro ọ riẹ hẹ, o gwọlọ ithihakọ re whọ sai wuhrẹ ọmọ ra, rekọ onana u te oware ovo ho nọ who te roro kpahe eghale nọ i re noi ze. (Izie. 6:6, 7) Emamọ oriruo ra o wuzou gaga re nọ whọ tẹ gwọlọ fiobọhọ kẹ ọmọ ra wo imuẹro. Stephanie nọ o wo emetẹ esa ọ ta nọ: “Mẹ jẹ hae rọ nọ omamẹ nọ, ‘Kọ mẹ be hai lele emọ mẹ ta kpahe ẹjiroro nọ mẹ rọ rọwo nọ Jihova ọ ginẹ rrọ, inọ ọ rrọ yoyou, gbe inọ idhere riẹ e mai woma?’ U gbe mu omẹ ẹro ho, mẹ rẹ sai rẹro nọ u ti mu emọ mẹ ẹro ho.” w17.12 20 ¶8-10

Eme o ru Mata wo imuẹro nọ oniọvo riẹ ọ te kparoma ze? Eware igbunu jọ nọ ọ riẹ kpahe no taure Jesu o te ti tube mu iruo odibọgba riẹ họ, u ru nọ o ro wo imuẹro nana. Ọ riẹ eware igbunu nana evaọ okenọ ọ gbẹ jọ ọmaha, nọ ọ jẹ hai kpohọ uwou-egagọ ode. O sae jọnọ ọ kareghẹhọ eware igbunu esa jọ nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na. Oke ọsosuọ nọ a rọ kpare ohwo no uwhu ze nọ a jọ Ebaibol na fodẹ họ, okenọ Ọghẹnẹ ọ kẹ Elaeja ọruẹaro na ẹgba nọ o je ro ru iruo igbunu. Aye-uku jọ nọ ọ jọ oyogbere evaọ ẹwho Zarefat o dede Elaeja rehọ ziọ uwou riẹ, ẹwho na ọ jọ okpẹwho Fonisia nọ ọ kẹle abade. Ọghẹnẹ ọ tẹ rọ edhere igbunu ru nọ emu gbe ewhri riẹ o gbe je ro re he, re tei te ọmọzae riẹ a ruẹ emu nọ a rẹ re. (1 Iv. 17:8-16) Nọ oke jọ o vrẹ no, ọmọ riẹ na o te kie ẹyao je whu. Elaeja ọ tẹ dhogbo bru ei ze. O te dhobọte ori na jẹ lẹ nọ: “O ỌNOWO Ọghẹnẹ mẹ, ru re ẹzi ọmọ nana o zihe bru ei ze.” Ọmọ na o te muhọ ẹwẹ! Ọghẹnẹ o yo olẹ Elaeja je ru nọ ọmọ na o ro zihe ziọ uzuazọ. Onana họ ẹkparomatha ọsosuọ nọ a gbiku riẹ fihọ Ebaibol na. (1 Iv. 17:17-24) Avro ọ riẹ hẹ, Mata ọ te riẹ kpahe oware igbunu yena. w17.12 3 ¶1; 4 ¶3, 5-6

Ahwo buobu a rẹ tuduhọ omai awọ nọ ma le utee jọ evaọ akpọ na. A rẹ ta nọ utee utiona o rẹ sai ru ohwo fe hayo wo ọkwa ologbo. Fikinọ ahwo buobu evaọ akpọ na a wo ẹzi otiọna nẹnẹ, Oleleikristi ọ rẹ sai roro nọ onana u kiehọ. Kọ ginẹ uzẹme nọ ohwo o te le utee akpọ na jọ tobọ nọ u ru rie wo ọkwa gbe okpodẹ, u re ru ei wo evawere nọ e rẹ tọ? Vievie. Kareghẹhọ nọ Setan ọ jẹ gwọlọ nọ o re wo ọkwa gbe okpodẹ, rekọ eva e be were iẹe he dede nọ o wo eware nana tobọ, ukpoye eva e be dhae krekrekre. (Mat. 4:8, 9; Evia. 12:12) Evawere nọ utee akpọ na o rẹ sae kẹ u tulo ho nọ a tẹ rehọ iẹe wawo uvi evawere nọ i re noi ze nọ ma te bi fiobọhọ kẹ amọfa riẹ Ọghẹnẹ re a sai wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. U te no ere no, ẹzi omuhrowo ọ da akpọ na fia. U bi ru ahwo dhogbo epanọ a re ro mi ohwohwo aro evaọ oware kpobi, ru ae re ohwohwo ihri, ukuhọ riẹ o vẹ wọhọ ẹsenọ a bi ‘lele ofou họre.’—Ọtausi. 4:4. w17.11 23 ¶11-13

Nọ a rọ ukoko Ileleikristi na mu no, ile e gbẹ jọ abọjọ nọ o wuzou gaga evaọ egagọ uzẹme. Evaọ aso nọ ọ mai wuzou kẹ Ileleikristi nọ Jesu ọ to Emu Owọwọ Olori na họ, o ru ọruẹrẹfihotọ nọ a rọ so ile. Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ a jẹ hae so ile re nọ a te kuomagbe kẹ egagọ. Dede nọ iwou obọrai a jẹ hae jọ kuomagbe kẹ egagọ ẹsibuobu, a jẹ hae rọ ajọwha so ile ujiro kẹ Jihova ghele. Ẹzi Ọghẹnẹ ọ wọ Pọl ukọ na ta kẹ ibe Ileleikristi riẹ nọ: “Wha hai wuhrẹ jẹ tuduhọ ohwohwo awọ avọ ilezi, ile nọ a re ro jiri Ọghẹnẹ, ile uyere nọ a rẹ so rọ gọ Ọghẹnẹ, jẹ jọ udu rai so ile kẹ Jihova.” (Kọl. 3:16) Ile nọ e rrọ obe ile mai na yọ “ile uyere nọ a rẹ so rọ gọ Ọghẹnẹ.” E rrọ usu ewuhrẹ ẹme Ọghẹnẹ nọ “ọrigbo nọ a re fievahọ nọ o wo areghẹ na” ọ be rọ kuọ omai.—Mat. 24:45. w17.11 4 ¶7-8

Ikpewho adhẹzọ ezeza na e jọ oria nọ ohwo ọ rẹ sae dhẹ kpohọ lọlọhọ. Jihova ọ ta kẹ ahwo Izrẹl nọ a jọ tabọ tabọ Ethẹ Jọdan salọ ikpewho ezeza na ẹrẹrẹe. Fikieme? Re ohwo nọ ọ rọ ọthobọ kpe omọfa ọ sae dhẹ kpọhọ ọjọ vẹrẹ vẹrẹ. (Ik. 35:12-14) A jẹ hae ruẹrẹ idhere nọ a re ro kpohọ ikpewho adhẹzọ na noke toke. (Izie. 19:3) Wọhọ epaọ uruemu ahwo Ju, a jẹ hai fi eware họ eria avọ eria evaọ idhere na re ohwo nọ ọ be dhẹ na ọ seba evru. Nọ ikpewho adhẹzọ e jọ Izrẹl na, u du gwọlọ nọ ohwo nọ obọ o thọ ọ dhẹ kpohọ orẹwho ofa ha, keme ọ rẹ sae jọ obei mu ẹdhọ họ ẹgọ. Roro kpahe onana: Jihova nọ ọ ta nọ a rẹ rọ uye kẹ ohwo nọ o kpe omọfa na, ọyọvo na o ru ọruẹrẹfihotọ nọ a sae rọ re-ohrọ ohwo nọ ọ rehọ ọthobọ kpe omọfa! Ohwo jọ nọ ọ rẹ kiẹ kpahe eme Ebaibol o kere nọ: “Ọruẹrẹfihotọ na ọ jọ lọlọhọ, yọ ohwo ọ rẹ sai wo otoriẹ riẹ vevẹ.” Jihova yọ obruoziẹ ọgeva ha, ọnọ ọ rẹ gwọlọ edhere kpobi nọ ọ rẹ rọ kẹ idibo riẹ uye. Ukpoye, o “wo ohrọ-oriọ ulogbo.”—Ẹf. 2:4. w17.11 14 ¶4-5

A Jọ obe Zekaraya ta kpahe uko-obe nọ o be rra, aye jọ nọ a ruru fihọ ekete, gbe eyae ivẹ nọ e be rra evaọ ehru avọ ibekpe nọ e wọhọ erọ ọvra ologbo. (Zek. 5:1, 7-9) Fikieme Jihova o ro dhesẹ eware imuozọ nana kẹ Zekaraya evaọ eruẹaruẹ? Eruẹaruẹ avọ ezeza gbe ọrọ avọ ihrẹ Zekaraya e rrọ unuovẹvẹ kẹ ahwo nọ a bi ru umuomu, onana yọ ekareghẹhọ inọ Jihova ọ rẹ kuvẹ kẹ umuomu vievie he. Yọ o gwọlọ nọ idibo riẹ nọ e be rọ eva efuafo gọe, a re mukpahe emuemu. Eruẹaruẹ nana e rrọ uduotahawọ kẹ omai re. Ma tẹ dao ẹgba mai kpobi re ma sai wo ọjẹrehọ gbe ọthọwẹ Ọghẹnẹ, u ti ru nọ obrukpe o ti gbe ro te omai hi. Ukpoye, Jihova ọ te ghale omai. Oma nọ ma be dao re ma sae jọ fuafo evaọ akpọ omuomu nana o gbẹ te jọ uvrẹvru hu. Ma wo imuẹro nọ Jihova o ti fiobọhọ kẹ omai kparobọ! w17.10 21 ¶1; 25 ¶19

Uvẹ sa-sa u rovie fihọ kẹ inievo-emetẹ nọ e re te rọo ho enẹna nọ a sai ro wobọ evaọ iruo Uvie na, wọhọ iruo ọkobaro, oria nọ ẹgwọlọ ọ mae rrọ nọ a rẹ kwa kpohọ, iruo ebabọ Egwa Uvie gbe ikokohọ, hayo Isukulu Rọkẹ Etausiuwoma Uvie Na nọ a re kpohọ. A sai tube kpohọ Isukulu Giliad dede. Dede nọ inievo-emetẹ nọ e kpako no a rẹ gbẹ sai ru eware buobu hu, oghale ulogbo a rrọ kẹ omai evaọ ukoko na re. Ma you rai gaga! Ejọ e gbẹ be sai ru te epanọ a je ru vẹre evaọ egagọ Ọghẹnẹ hẹ, rekọ a rẹ gbẹ sai wo udu je ru iruo. Wọhọ oriruo, nọ a tẹ vuẹ oniọvo-ọmọtẹ nọ ọ kpako no re ọ ta ẹme kẹ oniọvo-ọmọtẹ nọ ọ gbẹ maha kpahe osẹ riẹ, o gwọlọ udu re ọ sai ru ere. Orọnikọ ọ rẹ whọku oniọvo na ha, rekọ ọ rẹ sae tuduhọ iẹe awọ re o roro kpahe epanọ osẹ riẹ u re kpomahọ amọfa. (1 Tim. 2:9, 10) Ẹme nọ a rọ edhere oyoyou otiọna ta kẹ ohwo, o rẹ sai duobọtei udu jẹ lẹliẹe ru oware nọ u fo. w17.09 31-32 ¶17-18

Evaọ oke nọ u kpemu, ahwo nọ a viodẹ a je ru nọ Ebaibol na ọ gbẹ jẹ sai ro te ahwo buobu obọ họ. Rekọ, ahwo jọ nọ a wo evezi a rọ udu dhe inọ a re ru Ebaibol na te ohwo kpobi obọ. Joma ta kpahe owuhrẹ-egagọ jọ nọ a re se John Wycliffe nọ ọ rria evaọ etoke ikpe-udhusoi avọ ikpegbene. O vuhumu nọ u fo nọ ohwo kpobi o re wo erere no Ẹme Ọghẹnẹ ze. Rekọ evaọ oke riẹ, Ebaibol na ọ jẹ sai te ahwo buobu obọ họ evaọ England. Evaọ 1382, John Wycliffe avọ amọfa a tẹ fa Ebaibol na fihọ Oyibo, a te sei Ebaibol Wycliffe. Re a sai fiobọhọ kẹ ahwo wo otoriẹ Ebaibol na, utu nana o jẹ hae rọ owotọ ta usiuwoma no iwhre ruọ iwhre evaọ orẹwho England. Ẹsibuobu utu nana, u re se Ebaibol Wycliffe na kẹ ahwo nọ a nyaku, a vẹ kẹ ahwo na ewẹ-ebe nọ a rọ obọ kere eria jọ Ebaibol Wycliffe na fihọ. Ikpe buobu nọ i lele rie, ahwo buobu evaọ Europe gbe abọ ọfa akpọ na a te mu Ebaibol na họ ẹfa fihọ evẹrẹ sa-sa je ru ei te ahwo obọ re a sai wo erere noi ze. w17.09 20-21 ¶10-12

Nọ ọzae-avọ-aye nọ a gwọlọ ọmọ a gbe bi yẹ hẹ, o rẹ kẹ “uye” gaga. (Itẹ 13:12) Evaọ oke Ebaibol, oware omovuọ ulogbo o jọ nọ aye ọ tẹ rrọ ọga. Reshẹl aye Jekọp, o dhesẹ epanọ o jẹ dae te nọ ọ ruẹ nọ oniọvo riẹ o bi yẹ rekọ ọyomariẹ ọ be sai yẹ hẹ. (Emu. 30:1, 2) Nọ a tẹ be ta kpahe uye nọ o rrọ orọo, u wo ọjọ nọ o rẹ kake ziọ ohwo iroro ho. Oyehọ uwhu ọrivẹ-orọo. Onana yọ ẹbẹbẹ oghẹrẹ sa nọ o te ahwo buobu no. Yọ o rẹ sae jọnọ otujọ nọ o via kẹ a rẹro onana ha. Dede na, Ileleikristi a fi ẹrọwọ họ eyaa Jesu erọ ẹkparomatha na. (Jọn 5:28, 29) Eme ẹruore yena o re ru kẹ ohwo nọ ọrivẹ-orọo o whu seba? O rẹ sae kẹe omosasọ. Onana yọ edhere ọfa nọ Ọsẹ oyoyou mai na ọ be rọ rehọ Ẹme riẹ kẹ ahwo nọ a rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ otiọna omosasọ. w17.06 4 ¶1; 5 ¶6; 6 ¶9

Ẹdẹjọ, Ọghẹnẹ o whowho odẹ riẹ gbe iruemu-aghae riẹ kẹ Mosis. Iruemu nọ Ọghẹnẹ ọ kake fodẹ họ, ohrọ gbe aruoriwo hayo ọdawẹ. (Ọny. 34:5-7) Jihova ọ hae sae kake fodẹ ogaga hayo areghẹ riẹ. Rekọ oware nọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹ Mosis nọ ọ jẹ gwọlọ imuẹro inọ Ọghẹnẹ ọ te thae uke họ, iruemu riẹ nọ i dhesẹ unevaze nọ o re ro fiobọhọ kẹ idibo riẹ. (Ọny. 33:13) Dede nọ a ma omai ahwo-akpọ evaọ oghẹrẹ nọ ma re ro dhesẹ ọdawẹ, oma o rẹ gwọlọ wọ omai dhesẹ oriobọ fiki sebaẹgba nọ ma reuku riẹ mi Adamu. Ẹsejọ o rẹ sae jọ bẹbẹ re ma salọ onọ ma re ru, sọ ma rẹ tẹrovi ẹgwọlọ obọmai hayo fiobọhọ kẹ amọfa. Otujọ o re wo ẹbẹbẹ nana noke toke. Eme ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ wo isiuru kẹ amọfa jẹ hai dhesẹ iẹe via? Orọ ọsosuọ, daoma roro kpahe oghẹrẹ nọ Jihova gbe amọfa a ro dhesẹ ọdawẹ no. Orọ avivẹ, roro kpahe epanọ whọ sae rọ rehọ aro kele Ọghẹnẹ, gbe epanọ o rẹ rọ kẹ owhẹ erere nọ who te ru ere. w17.09 8 ¶1; 9 ¶3

O gwọlọ nọ ẹjiroro nọ ma rẹ rọ whẹ uruemu okpokpọ na họ oma họ re ma rọ orro kẹ Jihova, orọnikọ re ahwo a jiri omai hi. Kareghẹhọ nọ makọ ukọ-odhiwu jọ nọ ọ jọ gbagba dede ọ thọ uzi keme ọ kuvẹ re omorro o rehọ iroro riẹ kpobi no. (Je rri Izikiẹl 28:17.) O tẹ via ere kẹ ukọ-odhiwu, kiyọ mai ahwo-akpọ o te mae jọ bẹbẹ kẹ re ma whaha omorro hayo uke-ufuo. Dede na, ma rẹ sai wo omaurokpotọ. Eme o ti fiobọhọ kẹ omai wo omaurokpotọ? Re ma sai wo omaurokpotọ, o gwọlọ nọ ma rẹ rọ oke jọ roro didi kẹdẹ kẹdẹ kpahe eware nọ ma bi se evaọ Ebaibol na. (Izie. 17:18-20) U fo nọ ma re roro didi kpahe iwuhrẹ Jesu, gbe idhere sa-sa nọ o ro dhesẹ omaurokpotọ. (Mat. 20:28) Jesu ọ tubẹ wozẹ awọ ikọ riẹ dede. (Jọn 13:12-17) O tẹ jẹ gwọlọ nọ ma hae lẹ ẹsikpobi re Ọghẹnẹ ọ kẹ omai ẹzi ọfuafo riẹ, onọ u re fiobọhọ kẹ omai whaha oghẹrẹ uruemu kpobi nọ ma re ro dhesẹ nọ ma woma vi amọfa.—Gal. 6:3, 4. w17.08 25 ¶11-12

O sae jọnọ u wo oke jọ evaọ uzuazọ mai nọ ma roro nọ ma je ru lele ekpakpọ ẹzi ọfuafo na, rekọ eware e nya epanọ ma rẹro rai hi. Ẹsejọhọ ma rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ sa-sa, hayo uyero nọ o gwọlọ nọ ma jọ ru inwene ilogbo. (Ọtausi. 9:11) Eme ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai nọ ma gbẹ rọ ruawa oware ovo ho, je wo “udhedhẹ Ọghẹnẹ”? Ileta nọ Pọl o kere se ahwo Filipai na i dhesẹ nọ oware nọ u re fiobọhọ kẹ omai whaha awa-ọruọ họ, olẹ. Fikiere, nọ ma tẹ be ruawa, ajọ ma ta ebẹbẹ mai na kẹ Jihova evaọ olẹ. (1 Pita 5:6, 7) Nọ whọ riẹ nọ Jihova ọ be daezọ ra na, lẹ sei avọ ẹrọwọ. Hae lẹ olẹ “uyere-okẹ” sei, jẹ kareghẹhọ idhere sa-sa nọ ọ rọ ghale owhẹ no. O rẹ bọ evaifihọ nọ ma wo kpahe iẹe ga nọ ma tẹ be hae kareghẹhọ nọ ọ rẹ sai “ru eware buobu gbidigbidi kẹ omai vi eware kpobi nọ ma yare hayo nọ ma roro.”—Ẹf. 3:20. w17.08 9 ¶4, 6; 10 ¶10

Iruo ọkobaro oke-kpobi nọ izoge Ileleikristi buobu a bi ru o be kẹ ae evawere. Otẹrọnọ whẹ yọ uzoge, whọ sai lele ejọ rai ta kpahe omaa nọ who wo. Inievo itieye nọ i kruga ziezi a sae vuẹ owhẹ nọ who ti wuhrẹ eware buobu evaọ iruo odibọgba oke-kpobi na nọ i re fiobọhọ kẹ owhẹ evaọ edẹ uzuazọ ra kpobi. Okenọ Jesu ọ jọ obọ odhiwu o wuhrẹ eware buobu mi Ọsẹ riẹ, yọ ọ jọ otọakpọ wuhrẹ eware efa re nọ o mu iruo odibọgba riẹ họ no. Wọhọ oriruo, ọ riẹ evawere nọ i re noi ze nọ ohwo o te bi wuhrẹ amọfa uzẹme na je bi kru ẹgbakiete evaọ otọ odawọ. (Aiz. 50:4; Hib. 5:8; 12:2) Jesu ọ ta nọ: “Wha nyai wuhrẹ ahwo erẹwho kpobi re a zihe ruọ ilele.” (Mat. 28:19, 20) Whọ tẹ ma omaa nọ u re fiobọhọ kẹ owhẹ rọ oke ra wuhrẹ amọfa, kiyọ iruo nọ e mai woma whọ salọ na, iruo nọ e rẹ wha orro se Jihova. Wọhọ iruo efa kpobi, o rẹ rehọ oke taure who te wo onaa ziezi evaọ iruo nana. w17.07 23 ¶6-7

Avro ọ riẹ hẹ, obọ Jihova Ọsẹ obọ odhiwu mai nọ ọ vọ avọ ohrọ na omosasọ mai o be mai no ze. (2 Kọr. 1:3, 4) Oware ofa jọ nọ o rẹ kẹ ahwo nọ a rrọ uweri omosasọ họ, ukoko Ileleikristi na. (1 Tẹs. 5:11) Ẹvẹ whọ sae rọ rehọ uduotahawọ gbe omosasọ kẹ ahwo nọ “iroro egaga” hayo ọkora ọ da oma fia? (Itẹ 17:22) Kareghẹhọ nọ u wo “oke jọ nọ a rẹ rọ fọ tou, oke jọ nọ a rẹ rọ ta ẹme.” (Ọtausi. 3:7) Aye-uku jọ nọ a re se Dalene ọ ta nọ: “O gwọlọ nọ ahwo nọ a rrọ uweri a rẹ ta hayo dhesẹ epanọ oware nọ o via na o be kẹ ae uye te. Fikiere, oware nọ o mai woma nọ whọ rẹ sai ru kẹ ahwo otiọna họ, ezọ nọ whọ rẹ gaviẹ kẹ ae ababọ ẹme nọ who re bru dhe ai unu.” Junia nọ oniọvo ọmọzae riẹ o kpe omobọ riẹ ọ ta nọ: “Dede nọ ẹsejọhọ whọ te sae riẹ epanọ edada ohwo nọ ọ rrọ uweri e ga te he, oware nọ o mai wuzou họ, whọ ginẹ gwọlọ riẹ epanọ o rrọ ae oma.” Kareghẹhọ re nọ, ahwo kpobi a re weri oghẹrẹ ovona ha. w17.07 13 ¶3; 14 ¶11-13

Nẹnẹ, ugho họ oware nọ ahwo buobu a rri nọ o mai wuzou. A rẹ tẹrovi epanọ a re ro koko efe buobu họ kẹ omarai, hayo dhogbo epanọ eware nọ a wo no i gbe ro no ae obọ họ. Oware nọ o mai wuzou kẹ amọfa họ, uviuwou rai, epanọ a re ro wo omokpokpọ, hayo eware efa. Dede na, re ma dhesẹvia nọ esuo Jihova ọ mai woma u wuzou vi eware yena kpobi. O gwọlọ nọ ma rẹ whaha oware kpobi nọ u re si iroro mai no oware nana nọ u wuzou gaga na. Ma gbẹ yọroma ha, ma rẹ sai duomahọ iruẹru ikẹdẹ kẹdẹ mai te epanọ o rẹ rọ thọrọ omai ẹro inọ uketha nọ ma rẹ rọ kẹ esuo Ọghẹnẹ o mai wuzou. Hayo ma sae kuvẹ re ebẹbẹ nọ ma be rẹriẹ ovao dhe i ru omai kpairoro vrẹ ẹme udu esuo ehrugbakpọ na. Evaọ abọdekọ riẹ, ma te rri nọ u gine wuzou re ma dhesẹvia nọ esuo Ọghẹnẹ ọ mai woma, u ti fiobọhọ kẹ omai dikihẹ ga nọ ma tẹ be rẹriẹ ovao dhe edawọ ikẹdẹ kẹdẹ mai. Onana u ve ti si omai kẹle Jihova vi epaọ anwẹdẹ. w17.06 22 ¶1-2

Edhere oyoyou Jihova o re ro su. Epọvo na re, o gwọlọ nọ ahwo nọ a wuzou iviuwou gbe ekpako ukoko nọ i you esuo Jihova a re dhuaro kẹ ahwo nọ a rrọ otọ rai hi, wọhọ ẹsenọ ae omarai a rrọ isu jọ re. Ukpoye, a rẹ raro kele Jihova. Pọl ukọ na ọ raro kele Jihova gbe Jesu Kristi evaọ ẹme nana. Pọl o kpomovuọ họ inievo ukoko na oma ha, hayo gba ae họ ru oware he. Ukpoye, ọ jẹ tẹzẹ ae. (Rom 12:1; Ẹf. 4:1; Filim. 8-10) Nwanọ ere Jihova o re ru. Fikiere, epọvo na u fo nọ ahwo kpobi nọ a rrọ abọ esuo Jihova jẹ be thae uke nẹnẹ a re ru re. Ẹvẹ ma be hai yerikugbe ahwo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ udu evaọ ukoko na hayo enọ i wuzou uviuwou? Ma tẹ be hae romakpotọ je yoẹme kẹ ae, u re dhesẹ nọ ma rrọ abọ esuo Jihova. Ma gbẹ maki wo otoriẹ iroro jọ nọ ekpako ukoko a jẹ hẹ hayo nọ e gbẹ make were omai hi, o gwọlọ nọ ma ru lele uthubro nọ a be kẹ omai ghele. Onana u wo ohẹriẹ gaga no uruemu nọ ahwo obọ akpọ a re dhesẹ, rekọ enẹ o gwọlọ nọ ahwo nọ a rrọ abọ esuo Jihova a re ru.—Ẹf. 5:22, 23; 6:1-3; Hib. 13:17. w17.06 30 ¶14-15

O gwọlọ nọ ma raha oke jọ kugbe, jẹ rọ uduotahawọ kẹ inievo nọ udu u whrehe no, nọ e rrọ ọkora, hayo nọ e be rẹriẹ ovao dhe oghẹrẹ ebẹbẹ efa, te a kpako no hayo a gbẹ maha. (Itẹ 12:25; Kọl. 4:11) U re dhesẹ nọ ma gine you ibe Ileleikristi mai nọ ma tẹ be hae rọ ẹmeunu gbe uruemu dhesẹ ọdawẹ kẹ “enọ ma gbẹ rrọ ẹrọwọ na.” (Gal. 6:10) Ebaibol na ọ ta nọ “evaọ edẹ urere” akpọ omuomu nana, ahwo buobu a ti dhesẹ uruemu oriobọ gbe uvou-uthe. (2 Tim. 3:1, 2) Fikiere, o gba omai Ileleikristi họ nọ ma rẹ daoma gaga re uyoyou mai kẹ Ọghẹnẹ, uzẹme Ebaibol na, gbe amọfa o ruẹsi dhe ẹgẹga. Uzẹme, u re wo ẹsejọ nọ ma re wo ẹbẹbẹ kugbe ibe Ileleikristi mai jọ. Rekọ o rẹ jọ oware evawere kẹ ukoko na gaga nọ uyoyou o tẹ be hae wọ omai ku ebẹbẹ họ dhedhẹ! (Ẹf. 4:32; Kọl. 3:14) Fikiere, jọ ma gbe wo uyoyou ogaga kẹ Jihova, Ẹme riẹ, gbe ibe Ileleikristi mai. w17.05 21 ¶17-18

Mai Ileleikristi ma rẹ sai rẹro nọ okienyẹ ọ rẹ sai no obọ ahwo nọ a rrọ ukoko ho te omai. Rekọ ẹrọwọ mai ọ rẹ sai nuhu nọ ma te muẹrohọ nọ o wọhọ nọ a bi kienyẹ omai evaọ ukoko na. Eme who ti ru nọ who te roro nọ a ru owhẹ thọ evaọ ukoko na, hayo otẹrọnọ whẹ avọ oniọvo jọ wha wo ẹme? Kọ whọ te kuvẹ re oyena u ru owhẹ zoruẹ? Fikinọ ma gba ha yọ eware e rẹ thọ omai obọ ẹsejọ, oniọvo jọ evaọ ukoko na ọ sai ru omai oware jọ nọ u re dhesẹ nọ o bi kienyẹ omai, hayo o sae jọnọ mai ma bi ru oware utioye kẹ omọfa evaọ ukoko na. Dede nọ oware utioye o rẹ kake via ha, nọ o tẹ via, u fo re u gbe omai unu hayo ru omai zoruẹ hẹ. Jihova ọ riẹ onana, oye o soriẹ nọ o ro fi emamọ ehrẹ họ Ebaibol na nọ i re fiobọhọ kẹ omai kru ẹrọwọ omai, otẹrọnọ ibe Ileleikristi mai a ru omai oware jọ thọ.—Ol. 55:12-14. w17.04 19 ¶4-5

Otẹrọnọ ọzae hayo aye ra ọ rrọ ukoko ho, o rẹ sai ru nọ ebẹbẹ nọ e rẹ romavia evaọ orọo ra i re ro bu vi epanọ u fo, onọ o rẹ wha awaọruọ ze. Ghele na, fikinọ ọrivẹ-orọo ra ọ rrọ ukoko enẹna ha, yọ ẹjiroro nọ whọ rẹ rọ hẹriẹ hayo fa orọo ra ha. (1 Kọr. 7:12-16) Dede nọ ọzae nọ ọ rrọ ukoko ho ọ rẹ sae karo evaọ eware nọ i wobọ kugbe egagọ Ọghẹnẹ hẹ, o gwọlọ nọ aye na ọ rẹ kẹe adhẹẹ keme ọye o wuzou uviuwou na. Epọvo na re, nọ aye ọ gbẹ make rrọ ukoko ho, o gwọlọ nọ ọzae na o re you rie nevaze je tete iei. (Ẹf. 5:22, 23, 28, 29) Kọ eme who re ru nọ ọrivẹ-orọo ra ọ tẹ be whaha owhẹ eware jọ evaọ egagọ Ọghẹnẹ? Wọhọ oriruo, ọzae oniọvo-ọmọtẹ jọ ọ vuẹ riẹ nọ edẹ jọ ọvo o re kpohọ usiuwoma evaọ oka na. Whọ tẹ rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ otiọye, nọ omara nọ: ‘Kọ ọzae mẹ ọ be whaha omẹ nọ mẹ siọ Ọghẹnẹ ba ẹgọ? Otẹrọnọ ere o rrọ họ, kọ mẹ sai ru oware nọ ọ ta na?’ Whọ tẹ be hai roro te ziezi, o rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ whaha oghẹrẹ ebẹbẹ jọ evaọ orọo ra.—Fil. 4:5. w17.10 13 ¶7-8

Wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ, ahwo a bi “no kẹvẹrẹ kẹvẹrẹ erẹwho kpobi tha,” bi zurie ziọ ukoko Jihova. (Zek. 8:23) Rekọ ẹvẹrẹ ọ rẹ sai ru ei bẹbẹ kẹ owhẹ re who wuhrẹ emọ ra uzẹme na. Emọ ra họ emọ-uwuhrẹ Ebaibol ra nọ e mai wuzou, yọ re a sai wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, o gwọlọ nọ a rẹ “riẹ” Jihova. (Jọn 17:3) Re emọ ra a sae riẹ iwuhrẹ Jihova, o gbahọ nọ whọ “rẹ rehọ ae gbe-iku” kẹ ae evaọ oke kpobi nọ u fo. (Izie. 6:6, 7) Ẹsejọhọ emọ ra a ti wuhrẹ ẹvẹrẹ ẹkwotọ nọ wha rrọ na evaọ okegbe na gbe obọ isukulu, rekọ nọ whọ tẹ be hae rọ ẹvẹrẹ ra lele ai ta ẹme noke toke a ti ro wuhrẹ iẹe. Emọ ra a tẹ riẹ ẹvẹrẹ ra, a te sai lele owhẹ ta ẹme ziezi, yọ u ti je fiobọhọ kẹ ai evaọ edhere ọfa. Emọ ra a tẹ riẹ ẹvẹrẹ vi ọvo, u ti fiobọhọ kẹ ai roro ziezi je kuomagbe amọfa vi epanọ o jọ. w17.05 9 ¶5-6

Ahwo Izrẹl a wo emamọ ekwakwa ẹmo nọ a re ro fiẹmo hayo thọ omarai hi, rekọ ewegrẹ rai na a wo ekẹkẹ egba izii (900), nọ i wo ekpọ ayọno. (Ibr. 4:1-3, 13; 5:6-8) Ghele na, Jihova ọ ta kẹ Debora ọruẹaro-aye na nọ ọ vuẹ Berak ẹme nọ ọ rrọ ikere okpẹdẹ na. Berak o ru lele ọkpọvio Jihova ababọ oke oraha. (Ibr. 4:14-16) Nọ a mu ẹmo na họ efi no evaọ oria nọ a re se Teanak, okposo ọ tẹ rrọ idudhe nọ o lẹliẹ otọ na kpobi zihe ruọ ọloho. Berak o te le egbaẹmo Sisera rite Haroshẹt, nọ o rehọ emaele ikpegbisoi thabọ no oria nọ a jẹ jọ fi ẹmo na. Nọ u te oria jọ, Sisera ọ tẹ dhẹ siọ akẹkẹ riẹ ba kpobọ Zeananim, ẹsejọhọ ẹwho nọ ọ kẹle Kedẹsh. Ọ tẹ dhẹ ruọ uwou aye nọ a re se Jael, aye Hẹba ohwo Kẹn, yọ Jael o dede i rie rehọ. Fikinọ oma o rrọ Sisera no, ọ tẹ wezẹ vrẹ. Onana u te rovie uvẹ fihọ nọ Jael o ro kpei. (Ibr. 4:17-21) Ahwo Izrẹl a te fi ewegrẹ rai kparobọ. w17.04 29-30 ¶6-8

Nọ Amagẹdọn o te fi vrẹ no, kọ ukoko jọ o te jọ otọakpọ na? Ebaibol na ọ vuẹ omai nọ: “Idhiwu ekpokpọ gbe otọakpọ ọkpokpọ e riẹ nọ ma be hẹrẹ wọhọ epaọ eyaa riẹ, yọ ẹrẹreokie ọ te jọ eva rai.” (2 Pita 3:13) Idhiwu anwae avọ akpọ anwae nana, koyehọ egọmeti ogbekuo gbe ahwo nọ a rrọ otọ rai, a ti no otọ riẹriẹriẹ. Kọ eme a ti ro nwene ẹta rai? Ẹme na, “idhiwu ekpokpọ gbe otọakpọ ọkpokpọ,” u dhesẹ nọ egọmeti ọkpokpọ ọ te jariẹ nọ o ti su ahwo okiẹrẹe evaọ otọakpọ na. Okenọ Jesu o ti su Uvie na, o ti dhesẹ ọkpọ iruemu Ọghẹnẹ, ọnọ ọ rrọ kpatiẹ na. (1 Kọr. 14:33) Fikiere eware kpobi e te jọ kpatiẹ evaọ “otọakpọ ọkpokpọ” na. Emamọ ezae e te jariẹ nọ e te rẹrote eware. (Ol. 45:16) Jesu avọ ahwo idu udhuhrẹ gbe ene (144,000) na, a te vuẹ ae onọ a re ru. Dai roro kpahe okenọ ukoko ovuọvo nọ o kare ogbekuo, nọ okugbe ọ rrọ u ti ro nwene ẹta ikoko ogbekuo nọ e rrọ akpọ na soso. w17.04 11 ¶8-9

Orọo o rrọ ghaghae evaọ aro Ọghẹnẹ. Iraro Ọghẹnẹ gbe ahwo buobu, ọzae-avọ-aye na a jọ ya eyaa orọo na. Wọhọ oriruo, a rẹ ya eyaa inọ a ti you ohwohwo, rehọ ohwohwo ghaghae, jẹ rọ adhẹẹ kẹ ohwohwo, gbe inọ a ti ru ere evaọ epanọ a “te rria kugbe kri te evaọ otọakpọ na wọhọ epanọ ọruẹrẹfihọ orọo Ọghẹnẹ o ta.” O sae jọnọ eme evona dẹẹ ahwo kpobi a rẹ ta ha, ghele na iraro Ọghẹnẹ a jọ ya eyaa orọo rai na. Kẹsena a ve whowho ai nọ a zihe ruọ ọzae-avọ-aye no, yọ onana u dhesẹ nọ a rẹ jọ kugbe ohwohwo bọo ẹdẹ uwhu. (1 Kọr. 7:39) Fikiere wọhọ ẹme nọ Jesu ọ ta, “Onọ Ọghẹnẹ o kugbe no, ajọ ohwo ọvo ọ hẹriẹ iẹe he,” makọ ọzae na, aye na, hayo omọfa kpobi. Ọzae avọ aye kpobi nọ a gwọlọ rọo, a rẹ riẹ vuhumu nọ a rẹ fa orọo na vievie he. (Mak 10:9) Uzẹme riẹ họ, imava nọ e be rọo na a gba ha, fikiere orọo ovuọvo o gba gbe he. Oyejabọ nọ Ebaibol ọ rọ ta nọ ahwo nọ a rọo no a ti “wo uye” ẹsejọ.—1 Kọr. 7:28. w17.04 7 ¶14-15