Ọvo

Okenọ Mosis ọ gbẹ jọ omọvo orua uvie Ijipti, o wo omaurokpotọ họ. Ẹdẹjọ eva e tubẹ dhae te epanọ o ro kpe ọzae jọ nọ o rri inọ o ru oware jọ thọ. Mosis o je roro nọ Jihova ọ te rọwokugbe oware nọ o ru na. Jihova ọ rehọ ikpe udhuvẹ fiobọhọ kẹ Mosis riẹ nọ orọnikọ udu ọvo o re wo ho re ọ sai su ahwo Izrẹl, o gwọlọ nọ o re wo omaurokpotọ re. Yọ re ọ sai wo omaurokpotọ, o gwọlọ nọ o re yoẹme jẹ jọ wowolẹ. O wuhrẹ eware nana ziezi te epanọ ọ rọ jọ emamọ osu. (Ọny. 2:11, 12; Iruẹru 7:21-30, 36) U fo nọ ezae uwou-orọo gbe ekpako ukoko a rẹ rọ aro kele Mosis. Nọ amọfa a te rri owhẹ vo, whọ nwani mu ofu hu. Nọ eware jọ e tẹ thọ owhẹ obọ, wo omaurokpotọ nọ whọ rẹ rọ rọwo nọ who gine ru thọ. (Ọtausi. 7:9, 20) Ru lele ekpọvio Jihova kpahe oghẹrẹ nọ a re ro ku ebẹbẹ họ. Jẹ hae kuyo nọ o rrọ wolẹ ẹsikpobi. (Itẹ 15:1) Ezae uwou-orọo gbe ekpako ukoko nọ a ru ere, a re ru eva were Jihova, wha udhedhẹ ze, je fi oriruo omaurokpotọ họ kẹ amọfa. w19.02 8 ¶1; 10 ¶9-10

Fikieme Jesu ọ jẹ rọ re ohrọ ahwo na? O muẹrohọ nọ ahwo na “a wọhọ igodẹ nọ i wo othuru hu.” Ẹsejọhọ Jesu ọ ruẹ nọ ejọ evaọ usu rai iyogbe yọ a bi ru iruo taso tuvo re a sae kuọ uviuwou rai. O sae jẹ jọnọ otu rai jọ a jọ uweri fiki ahwo nọ i whu ku ai. O tẹ rrọ ere, Jesu ọ te ginẹ riẹ epanọ eware e rrọ kẹ ae. O sae jọnọ ebẹbẹ nana jọ i te Jesu no re. Jesu o wo ororokẹ, onana u ru nọ o ro whowho ovuẹ omosasọ kẹ ae. (Aiz. 61:1, 2) Eme ma wuhrẹ no oriruo Jesu ze? Wọhọ Jesu, ma rrọ kugbe ahwo nọ “a wọhọ igodẹ nọ i wo othuru hu.” A wo ebẹbẹ buobu. Ovuẹ Uvie Ọghẹnẹ nọ ma bi whowho na họ oware nọ a gwọlọ. (Evia. 14:6) Fikiere, ma be rọ aro kele Olori mai ta usi uwoma kẹ ae keme ma be “re ohrọ oruori na gbe oyogbe na.” (Ol. 72:13) Ma wo ọdawẹ kẹ ahwo na, yọ ma gwọlọ fiobọhọ kẹ ae. w19.03 21-22 ¶6-7

U wo eware buobu nọ ma rẹ rọ fiki rai you Jihova. Ọye ọ be kẹ omai emamọ eware nọ ma be reawere rai kẹdẹ kẹdẹ, je bi wuhrẹ omai uzẹme na kpahe ọyomariẹ gbe ẹjiroro riẹ. (Jọn 8:31, 32) O ru ọruẹrẹfihotọ ukoko Ileleikristi na nọ o be kpọ omai jẹ be tha omai uke. Jihova o bi fiobọhọ kẹ omai thihakọ ebẹbẹ mai enẹna, yọ o ru omai wo ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ akpọ nọ ẹbẹbẹ ọvo ọ te jọ họ. (Evia. 21:3, 4) Nọ ma te roro didi kpahe eware buobu nọ Jihova o ru kẹ omai ro dhesẹ nọ o you omai, o rẹ wọ omai you rie. Yọ ma te you Jihova, ma te dhẹ ozọ uwhu vrẹta ha. Ukpoye, oware nọ o rẹ dha Jihova eva ma te dhẹ ozọ riẹ. Nọ whọ tẹ be hae kareghẹhọ irere buobu nọ i bi te owhẹ fiki ithubro Jihova nọ who bi ru lele, who ti you rie yọ izi riẹ e te were owhẹ ziezi. Oware ovuovo nọ Setan ọ te gbẹ sae rọ lẹliẹ owhẹ no edhere Jihova o te gbẹ jọ họ. Rri epanọ akpọ ra ọ te jọ nọ ikpe odu ọvo e tẹ ruọ emu no. Whọ te kareghẹhọ nọ ame nọ whọ họ na họ iroro nọ e mai woma nọ whọ jẹ no! w19.03 6 ¶14; 7 ¶19

Ahwo uviuwou na soso a re wo erere nọ omomọvo ọ tẹ be hai dhesẹ edẹro. Epanọ ahwo nọ a rọo no a dhesẹ edẹro kẹ ohwohwo te ere uyoyou rai kẹ ohwohwo o rẹ ga te. Yọ onana u re ru nọ a rẹ rọ rehọ iruthọ vrẹ ohwohwo lọlọhọ. Nọ ọzae o te wo edẹro kẹ aye riẹ, orọnikọ o re muẹrohọ emamọ eware nọ aye riẹ o bi ru gbe emamọ eme riẹ ọvo ho, o re je “jiri iei.” (Itẹ 31:28) Yọ aye nọ o wo areghẹ ọ rẹ fodẹ emamọ eware nọ ọzae riẹ o bi ru je jiri ei. Whai esẹgbini, ẹvẹ wha sai ro wuhrẹ emọ rai re a hai dhesẹ edẹro? Kareghẹhọ nọ emọ ra a te rọ aro kele ẹme gbe uruemu ra. Fikiere, hai yere emọ ra nọ a te ru oware jọ kẹ owhẹ, re whọ rọ ere fi emamọ oriruo hotọ kẹ ae. Ofariẹ, wuhrẹ emọ ra re a hai yere ahwo nọ a ru oware kẹ ae. Fiobọhọ kẹ emọ ra vuhumu nọ uyere u re no udu ze gbe inọ uyere rai o rẹ sai ru eva were amọfa. w19.02 17 ¶14-15

Ẹme nana nọ Job ọ ta na o wuzou gaga. Ọ rọwo no abọ Ọghẹnẹ vievie he, yọ ma rẹ sai ru epọvo na. Setan ọ ta ẹme ọvona kpahe omai omomọvo re. Ẹvẹ u ro te owhẹ? U te owhẹ keme, Setan ọ be rọ ẹme na dhesẹ nọ who you Jihova Ọghẹnẹ no eva ze he. Anọ whọ te siọ Ọghẹnẹ ba ẹgọ nọ whọ tẹ rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ ologbo, gbe nọ u no owhẹ eva ze nọ who re kru ẹgbakiete he. (Job 2:4, 5; Evia. 12:10) Ẹvẹ onana o rrọ owhẹ oma? O kẹ owhẹ uye, o gbẹ rrọ ere? Rekọ roro kpahe onana: Jihova o fievahọ owhẹ te epanọ ọ rọ kẹ owhẹ obọdẹ uvẹ jọ. Jihova ọ be kẹ Setan uvẹ re ọ dawo owhẹ sọ whọ sai gine kru ẹgbakiete ra. Jihova o fievahọ owhẹ inọ whọ sai kru ẹgbakiete ra, je fiobọhọ dhesẹ nọ Setan yọ ọtọrue. Jihova ọ tẹ jẹ ya eyaa nọ o ti fiobọhọ kẹ owhẹ. (Hib. 13:6) Eva nọ Ọghẹnẹ Erumeru o fihọ omai na yọ obọdẹ uvẹ ulogbo. Kọ whọ gbẹ ruẹ oware nọ u ro wuzou re ma kru ẹgbakiete mai na? U re fiobọhọ kẹ omai dhesẹ nọ ọrue Setan ọ be ta, u re si afuẹwẹ no odẹ uwoma Ọsẹ obọ odhiwu mai, je dhesẹ nọ isuẹsu riẹ e mai woma. w19.02 5 ¶9-10

Jesu ọ vuẹ ikọ na kpahe ebẹbẹ nọ i ti te ai. Kẹsena ọ tẹ tuduhọ ae awọ re a rọ aro kele ọyomariẹ jẹ ta kẹ ae nọ a “kru udu ga!” (Jọn 16:1-4a, 33) Nọ ikpe buobu e vrẹ no, yọ ilele Jesu a gbe bi lele oriruo omarọkẹ riẹ je bi dhesẹ nọ a wo udu. A jẹ tha ohwohwo uke evaọ oke ebẹbẹ, dede nọ onana o wha uye se ai. (Hib. 10:33, 34) Epọvo na nẹnẹ re, ma re dhesẹ nọ ma wo udu wọhọ epanọ Jesu o ru. Wọhọ oriruo, re ma sai fiobọhọ kẹ inievo mai nọ a bi kpokpo fiki ẹrọwọ rai o gwọlọ udu. Ẹsejọ a sai mu inievo mai fihọ uwou-odi ekueku. O tẹ via ere, ma rẹ daoma ru oware kpobi nọ ma rẹ sai ro fiobọhọ kẹ ai, te othọ rai nọ ma rẹ thọ. (Fil. 1:14; Hib. 13:19) Edhere ọfa nọ ma re ro dhesẹ nọ ma wo udu họ, usi uwoma nọ ma rẹ ruabọhọ ta “ududu.” (Iruẹru 14:3) Wọhọ Jesu, ma gba riẹ mu nọ ma rẹ ta usi uwoma Uvie na nọ ahwo a tẹ be make wọso hayo kpokpo omai. w19.01 22-23 ¶8-9

Eme o re fiobọhọ kẹ owhẹ kẹ iyo nọ e rẹ bọ amọfa ga evaọ obọ ewuhrẹ? Oware nọ o mai wuzou họ, whọ rẹ ruẹrẹ oma kpahe kẹ ewuhrẹ kpobi. Who te roro kpahe uyo nọ whọ te kẹ jẹ ruẹrẹ oma kpahe ziezi, whọ te kuyo ababọ ozọ nọ u re mu owhẹ. (Itẹ 21:5) Re a ruẹrẹ oma kpahe ziezi kẹ ewuhrẹ, eme o gwọlọ? Re who te ti muhọ, lẹ se Jihova re ọ kẹ owhẹ ẹzi ọfuafo riẹ. (Luk 11:13; 1 Jọn 5:14) Kẹsena whọ vẹ rehọ iminiti jọ rri uzoẹme na soso duwu. Muẹrohọ uzoẹme uwuhrẹ na, izoẹme esese na, iwoho, gbe ekpẹti nọ e rrọ uzoẹme na. Nọ who bi wuhrẹ edhe-ẹme ọvuọvo na, daoma se eria Ebaibol nọ e rrọ edhe-ẹme na. Roro didi kpahe eware nọ who bi wuhrẹ na, maero kọ eria nọ whọ gwọlọ jọ kuyo. Epanọ whọ ruẹrẹ oma kpahe te ere who ti wo erere te, yọ ere o te lọhọ kẹ owhẹ te re whọ kuyo.​—2 Kọr. 9:6. w19.01 9 ¶6; 11-12 ¶13-15

Ẹzi ọfuafo na nọ Jihova o ro fiobọhọ kẹ Habakuk kere ọdawẹ riẹ fihotọ na u wuhrẹ omai obọdẹ oware jọ, inọ: U du gwọlọ nọ ozọ u mu omai hi, nọ ma gbẹ rọ vuẹe eware nọ e be kẹ omai idhọvẹ hẹ gbe avro nọ ma wo. Jihova ọ tubẹ rọ uwowou zizie omai nọ ma horie eva mai kpobi kẹe evaọ olẹ. (Ol. 50:15; 62:8) Habakuk o si kẹle Jihova, Ogbẹnyusu gbe Ọsẹ oyoyou riẹ nọ o fievahọ ziezi na. Habakuk ọ ruawa kpahe ebẹbẹ nọ ọ jẹ rẹro ruẹ na vrẹta ha, ọ rẹroso otoriẹ obọriẹ hẹ. Ukpoye, ọ lẹ kpahe eware nọ e jẹ kẹe uye na jẹ rọ ere fi emamọ oriruo hotọ kẹ omai. U te no ere no, Jihova nọ o re yo elẹ na o zizie omai nọ ma hae lẹ sei kpahe eware nọ e be kẹ omai idhọvẹ jẹ rọ ere dhesẹ nọ ma fievahọ iẹe. (Ol. 65:2) Ma tẹ be hai ru enẹ, ma te ruẹ obufihọ Jihova. Ọ te rọ ithubro riẹ fiobọhọ kẹ omai, jẹ rọ enẹ gbalọ hayo rọ obọ riẹ wowo omai. (Ol. 73:23, 24) O ti fiobọhọ kẹ omai riẹ eriwo riẹ, ghelọ oware nọ o be kẹ omai uye kẹhẹ. Ma tẹ be hae lẹ se Jihova yọ obọdẹ edhere jọ nọ ma re ro dhesẹ nọ ma fievahọ iẹe. w18.11 13 ¶2; 14 ¶5-6

Devidi ọso-ilezi na o mu usu kugbe ahwo nọ a rrọ ikpe sa-sa orọnikọ ehwa riẹ ọvo ho. Kọ whọ sae kareghẹhọ ‘okpohwo’ jọ nọ ọ jọ ogbẹnyusu ọkpekpe riẹ? Odẹ riẹ Jonatan. Evaọ uzẹme, aimava na a jọ usu egbẹnyusu ekpekpe nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na. Kọ whọ riẹ nọ Jonatan ọ rọ enwenọ ikpe ọgba vi Devidi? Eme o ru nọ a rọ jọ egbẹnyusu? Ẹrọwọ nọ a fihọ Ọghẹnẹ, adhẹẹ odidi nọ a wo kẹ ohwohwo, yọ a muẹrohọ nọ ozọ u je mu ai hi evaọ oke kpobi nọ a họre ewegrẹ Ọghẹnẹ. (1 Sam. 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1) Wọhọ Devidi avọ Jonatan, ma re wo “evawere” nọ ma te you ahwo nọ a you Jihova je fi ẹrọwọ họ iẹe. Kiera nọ ọ gọ Ọghẹnẹ ikpe buobu no ọ ta nọ, “Mẹ jọ erẹwho sa-sa mu egbẹnyusu, ahwo nọ a no uyẹ sa-sa ze.” Whẹ omara who te mu egbẹnyusu evaọ eria sa-sa re, whọ te ruẹ vevẹ nọ Ẹme Ọghẹnẹ gbe ẹzi riẹ o re gine ru ahwo wo okugbe. w18.12 26 ¶11-13

“Ọfariẹ-ogbe” ọ kẹre te izieraha sa-sa nọ i kiekpahe owezẹ kugbe omọfa nọ ọ rrọ ọrivẹ-orọo ohwo ho, wọhọ ẹnwae-obro, igberẹ-ibro, owezẹ enọ e re rọo ho, ezae nọ i re lele ezae wezẹ, eyae nọ i re lele eyae wezẹ, gbe ahwo nọ a re lele erao wezẹ. Wọhọ oriruo, otẹrọnọ ọzae nọ ọ rọo no o bruẹnwae, aye riẹ ọ rẹ sae jiroro sọ ọ rẹ siọ ọzae na hayo ọ rẹ se iẹe he. Muẹrohọ nọ Jesu ọ ta ha inọ ohwo nọ ọ rọo no o te bruẹnwae (por·neiʹa), o gbahọ nọ ọrivẹ-orọo riẹ na ọ rẹ fa orọo na. Wọhọ oriruo, aye uwou-orọo ọ sae jiroro nọ ọ rẹ gbẹ jọ orọo na dede nọ ọzae riẹ o bruẹnwae. Ẹsejọhọ o gbe you ọzae na; o sae jọnọ ọ gwọlọ rọvrẹ riẹ re aimava a sai ru oware nọ o rẹ wha evawere fihọ orọo rai vi epaọ anwẹdẹ. Re a t’uzẹme, aye na ọ tẹ fa orọo na yọ ọ wariẹ rọo ho, ọ sai wo ebẹbẹ efa sa-sa. Kọ ẹvẹ o ti ru evaọ abọ ugho gbe owezẹ ọzae-avọ-aye? Kọ ọ gbẹ te jọ goli? Kọ otẹrọnọ a wo emọ? (1 Kọr. 7:14) O rrọ vevẹ inọ u wo eware buobu nọ ọnọ ọ gwọlọ fa orọo na o re roro kpahe. w18.12 12 ¶10-11

Jihova o mukpahe umuomu. (Aiz. 61:8) Dede nọ ọ riẹ nọ ma re wo iroro ethọthọ ẹsejọ fiki sebaẹgba nọ ma reuku riẹ, ọ gwọlọ nọ ma rẹ daoma mukpahe umuomu wọhọ ọyomariẹ. Ma te bi roro didi kpahe oware nọ Jihova o ro mukpahe eyoma, u ti fiobọhọ kẹ omai wo ọkpọ iroro riẹ, ma ve ti wo ẹgba nọ ma rẹ rọ siọ eyoma. Ma te wo ọkpọ iroro Jihova kpahe umuomu, u ti fiobọhọ kẹ omai vuhumu inọ oghẹrẹ iruemu jọ e thọ, dede nọ a nwane jọ Ebaibol na ta kpahe ae gbiae he. Wọhọ oriruo, oghẹrẹ ile-igbe nọ ohwo ọ rẹ jọ keria ikpekpawọ omọfa gbile o be were ahwo buobu nẹnẹ. Ahwo jọ a sae ta nọ onana o nwani yoma tere he, inọ orọnikọ u dhesẹ nọ imava na a wezẹ kugbe no ho. Rekọ uruemu utioye na o ginẹ rọwo kugbe iroro Ọghẹnẹ, ọnọ o mukpahe oware uyoma kpobi na? Joma kẹnoma kẹ oware uyoma kpobi lelele, yọ ma sai ru onana nọ ma te wo oma-onyẹ je mukpahe oware nọ Jihova o mukpahe.​—Rom 12:9. w18.11 25 ¶11-12

Pọl ukọ na ọ ruẹ nọ eyaa nọ Jihova ọ jọ etenẹ ya na i wuzou gaga te epanọ Pọl omariẹ ọ rọ wariẹ eyaa nana isiasa soso! (Rom 1:17; Gal. 3:11; Hib. 10:38) Ghele ebẹbẹ nọ ohwo okiẹrẹe ọ rẹriẹ ovao dhe kẹhẹ, nọ o te kru ẹrọwọ riẹ je fievahọ Ọghẹnẹ, ọ te rọ ẹro ruẹ eyaa Ọghẹnẹ nọ i ti rugba. Jihova ọ be vuẹ omai nọ ma tẹrovi ẹbẹbẹ mai hi, ukpoye joma rri kpohọ eghale nọ ma ti wo evaọ obaro. Obe Habakuk u wuhrẹ omai otu nọ ọ be rria edẹ urere na obọdẹ oware. Jihova ọ ya eyaa uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ kẹ ohwo kpobi nọ o kru ẹrọwọ riẹ je fievahọ iẹe. Joma ruabọhọ bọ ẹrọwọ mai ga je fievahọ Ọghẹnẹ ghelọ idhọvẹ gbe awa-ọruọ mai kpobi. Jihova ọ rehọ Habakuk kẹ omai imuẹro nọ ọ te tha omai uke je siwi omai. Ọ rọ ẹwo ta kẹ omai nọ ma fievahọ iẹe je thihakọ hẹrẹ oke nọ o fihọ. Nọ ọ tẹ rọ Uvie riẹ ze no, akpọ na kpobi ọ te vọ avọ idibo riẹ nọ e rrọ wowolẹ nọ i ti yerikugbe jẹ gọe avọ evawere.​—Mat. 5:5; Hib. 10:36-39. w18.11 16-17 ¶15-17

Ahwo buobu nọ a gaviezọ kẹ iwuhrẹ Jesu evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ a ruabọhọ nya evaọ uzẹme na ha. Wọhọ oriruo, nọ Jesu ọ rọ edhere igbunu ko ogbotu ahwo no, ahwo na a te lele iei kpohọ abọdekọ Abade Galili. Kẹsena Jesu ọ tẹ ta ẹme jọ nọ o gbe rai unu, inọ: “Ajokpanọ wha rẹ re uwo Ọmọ ohwo jẹ da azẹ riẹ, o gbẹ rrọ ere he wha rẹ jọ omarai wo uzuazọ họ.” Ukpenọ a ta kẹ Jesu re o ru ẹme na vẹ kẹ ae, a te zoruẹ fiki ẹme na jẹ ta nọ: “Ẹme nana ọ tọtọ kẹhẹ; ono ọ rẹ sae gaviezọ kẹe?” Onana u te ru nọ “ilele riẹ buobu a [ro] zihe bru eware nọ a nya seba, a gbe je lele iei hi.” (Jọn 6:53-66) U yoma kẹhẹ, ahwo jọ a kru uzẹme na ga nẹnẹ hẹ. Ejọ i zoruẹ no fiki ẹme nọ oniọvo jọ nọ o wo owha-iruo evaọ ukoko na ọ ta hayo oware nọ o ru. Ọwhọkuo nọ a kẹ ejọ no Ebaibol na ze u ru eva dha ae, yọ efa i siobọno uzẹme na fiki ẹbẹbẹ nọ a wo kugbe oniọvo jọ evaọ ukoko na. w18.11 9 ¶3-5

Ma gbẹ riẹ oware nọ o wha inwene jọ nọ ma be ruẹ evaọ ukoko na ze he, u fo re ma roro kpahe oghẹrẹ nọ Kristi o ro su ahwo Ọghẹnẹ evaọ oke nọ u kpemu. Evaọ oke Joshua gbe oke Ileleikristi ọsosuọ na, Kristi o su ahwo Ọghẹnẹ evaọ emamọ edhere, onọ o thọ rai, ru ẹrọwọ rai ga, je ru ai wo okugbe. (Hib. 13:8) Jesu ọ gwọlọ nọ ma kru egagọ Ọghẹnẹ ga, yọ ma be ruẹ onana evaọ oghẹrẹ nọ “ọrigbo nọ a re fievahọ nọ o wo areghẹ na” o bi ro dhesẹ oware nọ u fo eruo kẹ omai evaọ ẹruoke. (Mat. 24:45) Ma te muẹrohọ oghẹrẹ nọ Kristi ọ be rọ kpọ omai, ma rẹ ruẹ nọ o riẹe oja gaga re ma wo usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ. U te no eware nọ e rẹ lẹliẹ omai kruga evaọ ukoko na nọ Kristi ọ be kẹ omai no, o bi je fiobọhọ kẹ omai tẹrovi iruo nọ e mai wuzou evaọ otọakpọ nẹnẹ, oyehọ usiuwoma ota na.​—Mak 13:10. w18.10 25 ¶13-16

Emamọ oriruo oma-oriẹsuo nọ ma re dhesẹ nọ a tẹ maki ru omai eva dha ọ rrọ obe 2 Samuẹle 16:5-13. Devidi avọ idibo riẹ a thihakọ ekela gbe itho nọ Shimẹi omoni Sọl ovie na o je ro fi ai. Devidi o ru onana dede nọ o wo ogaga nọ ọ hae sai ro ku ẹbẹbẹ na họ. Eme o fiobọhọ kẹ Devidi nọ ọ sai ro su omariẹ? Eme-obehru Olezi avọ 3 i dhesẹ nọ Devidi o kere ole na evaọ okenọ ọ jẹ “dhẹse Absalọm ọmọzae riẹ ba.” Owọ ọsosuọ avọ owọ avọ ivẹ o nwani dhesẹ eware nọ e via evaọ uzou avọ 16 orọ obe Samuẹle Avivẹ na. Kẹsena Olezi 3:4 o tẹ ta kpahe evaifihọ nọ Devidi o wo nọ ọ ta nọ: “Mẹ rọ uru mẹ bose ỌNOWO; [yọ o ti] yo kẹ omẹ.” Ma rẹ sae lẹ re, nọ amọfa a te bi ru eva dha omai. Kẹsena Jihova ọ vẹ te kẹ omai ẹzi ọfuafo riẹ nọ u ti fiobọhọ kẹ omai thihakọ. Kọ whọ sai roro te oware jọ nọ o jọ gwọlọ nọ who dhesẹ oma-onyẹ hayo rọvrẹ ohwo jọ nọ o keke aro fihọ ru owhẹ eva dha? Kọ who fievahọ Jihova inọ ọ be ruẹ ẹbẹbẹ ra gbe inọ ọ te ghale owhẹ? w18.09 6-7 ¶16-17

Ma tẹ rrọ usi uwoma, ma rẹ daoma dhesẹ ororokẹ gbe adhẹẹ ẹsikpobi, ma rẹ daoma riẹ ahwo ẹkwotọ mai ziezi. Ma tẹ be ta usiuwoma no uwou ruọ uwou, ma hae kareghẹhọ nọ ahwo na a zizie omai hi. Fikiere u wuzou gaga re ma kpohọ usiuwoma evaọ okenọ ma roro nọ ahwo a te mae rọ gaviezọ! (Mat. 7:12) Wọhọ oriruo, kọ ahwo ẹkwotọ ra a rẹ gwọlọ gbẹ jọ owezẹ omojọ nọ oke o tẹ maki rie no evaọ Ẹdẹ-Ọmaha gbe Ẹdoka? O tẹ rrọ ere, whọ sae rọ usi uwoma ota iyẹrẹ, usiuwoma ota ẹgbede, hayo ozihebro muhọ re whọ ta ẹme kugbe ahwo nọ a kpama no je bi kpohọ ọvuọ oria riẹ. Iruo e vọ ahwo buobu obọ, fikiere u re woma re who ru ẹme ra kpẹre, maero evaọ orọ ọsosuọ nọ who bi ro lele ohwo ta ẹme. (1 Kọr. 9:20-23) Ahwo a tẹ ruẹ nọ ma bi muẹrohọ oghẹrẹ nọ eware e rrọ kẹ ai je bi vuhumu inọ a gine wo uvẹ tere he, ẹsiẹ a te mae gwọlọ nọ ma hae nyaze te ta usiuwoma kẹ ae. U fo re ma hai dhesẹ ubi ẹzi Ọghẹnẹ evaọ usiuwoma ota mai. Enẹ ma sae rọ ginẹ jọ “ibe iruiruo Ọghẹnẹ,” enọ Jihova ọ sai ro si ahwo ziọ uzẹme na.​—1 Kọr. 3:6, 7. w18.09 32 ¶15-17

Ẹvẹ ẹwolẹ o re ro fiba evawere mai? Nọ ahwo a tẹ riẹ uzẹme na gbagba no, a re nwene. Ahwo jọ a jẹ hae dhuaro, whọ ẹwhọ, je mu ofu ohọre gaga. Rekọ enẹna a whẹ “uruemu okpokpọ na” họ oma no, a te bi dhesẹ “uvi uyoyou gbe ohrọ-oriọ, uwowou, omaurokpotọ, ẹwolẹ, gbe odiri.” (Kọl. 3:9-12) Fiki onana, a wo udhedhẹ, uyoyou, gbe evawere vi epaọ anwẹdẹ no. U te no ere no, Ọghẹnẹ ọ ya eyaa nọ ahwo otiọye na a te “rehọ otọ na reuku.” (Ol. 37:8-10, 29) Oghẹrẹ vẹ enọ e rrọ wowolẹ a te rọ rehọ “otọakpọ na reuku”? Ilele Jesu nọ a rọ ẹzi wholo a te rọ otọakpọ na reuku evaọ okenọ a ti su otọakpọ na wọhọ ivie gbe izerẹ. (Evia. 20:6) Rekọ ima ahwo buobu nọ a ti kpohọ odhiwu hu a te rọ otọakpọ na reuku keme a te kẹ ae uvẹ re a rriae bẹdẹ bẹdẹ avọ oma ogbagba, udhedhẹ, gbe evawere. w18.09 19 ¶8-9

Jihova omariẹ o fi oriruo nọ ọ mai woma hotọ evaọ onana. (Emu. 18:32; Jos. 10:14) Roro kpahe oware nọ a gbiku riẹ evaọ Ọnyano 32:11-14. Dede nọ Jihova ọvo ọ rẹ sai ku ẹbẹbẹ na họ ababọ ohrẹ nọ Mosis ọ rẹ kẹe, ọ kẹ Mosis uvẹ re ọ ta epanọ o riẹe oma. Kọ bro ahwo a rẹ sae romatotọ gaviezọ kẹ ohrẹ ohwo nọ ọ jiroro nọ e gba tere he je ru oware nọ ohwo na ọ ta kẹe? Ghele na Jihova ọ rẹ romakpotọ gaviezọ, nọ ahwo-akpọ nọ a wo ẹrọwọ a tẹ be lẹ sei. U fo re mai omomọvo ọ nọ omariẹ nọ: ‘Otẹrọnọ Jihova ọ rẹ sai hrẹ oma ziotọ lele ahwo-akpọ yeri jẹ nabe gaviezọ kẹ ae wọhọ epanọ o ru kẹ Abraham, Reshẹl, Mosis, Joshua, Manoa, Elaejah, gbe Hẹzikaya na, kọ u gbe fo re mẹ kẹ ibe Ileleikristi mẹ adhẹẹ, bru ọghọ họ ae oma, gaviezọ nọ a tẹ be ta iroro rai, je ru lele oware uwoma nọ a jiroro riẹ? Kọ ohwo jọ evaọ ukoko mai hayo uviuwou mẹ ọ gwọlọ nọ mẹ gaviezọ kẹe obọnana? Eme u fo nọ me ru kpahe oware nọ ọ be ta na? Eme me ti ru kpahe iẹe?’​—Emu. 30:6; Ibr. 13:9; 1 Iv. 17:22; 2 Irv. 30:20. w18.09 6 ¶14-15

O rẹ sae jọ bẹbẹ re ma hai ruọghọ ẹsikpobi, nọ ma tẹ rrọ kugbe ahwo nọ a be rọ ẹgwọlọ obọrai ọvo karo. O make rrọ ere na, Jesu ọ ta nọ izi ivẹ nọ e mae rro họ, ma rẹ rọ udu mai kpobi gbe uzuazọ mai kpobi gbe iroro mai kpobi gbe ẹgba mai kpobi you Jihova Ọghẹnẹ, ma ve je you erivẹ mai epanọ ma you omamai. (Mak 12:28-31) Ahwo nọ a you Jihova a rẹ rọ aro kele iei. Jihova o re ru amọfa ọghọ, yọ ere Jesu re. Yọ aimava na a ta nọ ma ru epọvo na, keme onana u ti gine ru omai wo evawere. Ma tẹ be hai ruọghọ ẹsikpobi evaọ usu mai kugbe Ọghẹnẹ gbe amọfa, o te wha orro se Jihova, o vẹ te jẹ wha erere se omai gbe amọfa. Avro ọ riẹ hẹ, whọ be daoma fiobọhọ kẹ amọfa no vẹre, maero kọ ibe Ileleikristi ra. (Gal. 6:10) Whọ tẹ be ruabọhọ ru onana, eva ra e te were ahwo, a ti you owhẹ, yọ u ti je ru owhẹ wo evawere. w18.08 22 ¶19-20

Jihova o re rri nọ oria jọ nọ ohwo o no ze, uyẹ, orẹwho, orua, hayo ẹvẹrẹ riẹ ọ mai woma ha. Ohwo kpobi, te ọzae te aye nọ ọ dhozọ Ọghẹnẹ je bi ru oware nọ u kiehọ ọ rẹ jẹrehọ. (Gal. 3:26-28; Evia. 7:9, 10) Avro ọ riẹ hẹ, whọ rọwo nọ ere Ọghẹnẹ ọ rrọ. Kọ otẹrọnọ oria hayo ẹkwotọ nọ a re jo dhesẹ ẹzi omohẹriẹ whọ jọ whẹro? Whọ sai rri omara nọ who wo ọriẹwẹ hẹ, rekọ ẹsejọhọ whọ dina wo uruemu ọriẹwẹ evaọ udu ra. Makọ Pita dede nọ Jihova o dhesẹ via kẹ evaọ eruẹaruẹ inọ ọyomariẹ o wo ọriẹwẹ hẹ, o dhesẹ uruemu ọriẹwẹ uwhremu na. (Gal. 2:11-14) Ẹvẹ ma sae rọ whaha uruemu okafe nọ a re rri ro bruoziẹ? O gwọlọ nọ ma rẹ romatotọ rehọ Ebaibol na kiẹ omamai riwi sọ ma wo iroro hayo ẹzi omohẹriẹ jọ. (Ol. 119:105) Yọ ẹsejọhọ o te jẹ gwọlọ nọ ma kẹ amọfa uvẹ re a fiobọhọ kẹ omai nọ a tẹ jọ omamai muẹrohọ ẹzi omohẹriẹ jọ, o tẹ make rọnọ ma roro nọ ma wo ẹbẹbẹ yena ha. (Gal. 2:11, 14) O sae jọnọ uruemu na o daruọ omai oma no te epanọ ma be rọ riẹ hẹ inọ ma wo rie. w18.08 9 ¶5-6

Nọ omara nọ: ‘Kọ ahwo a be ruẹ vevẹ nọ Jihova mẹ rọ oma mẹ kẹ riẹriẹriẹ? Kọ mẹ be rọ uvẹ kpobi dhesẹ omamẹ inọ mẹ yọ Osẹri Jihova?’ O rẹ kẹ Jihova uye gaga nọ ọ salọ omai no na, ma gbe bi ru re amọfa a riẹ hẹ inọ ọye o wo omai. (Ol. 119:46; Mak 8:38) U yoma kẹhẹ inọ a gbe bi vuhu ahwo jọ họ sọ a be gọ Ọghẹnẹ hayo a be gọe he fikinọ a be rọ aro kele “ẹzi akpọ na.” (1 Kọr. 2:12) Ẹzi yena ọ rẹ wọ ohwo ru lele “isiuru uwo” na. (Ẹf. 2:3) Wọhọ oriruo, epanọ a kẹ omai ehrẹ kpahe ẹgọ gbe osẹ te no ghele na, ẹgọ gbe osẹ ofafariẹ o gbẹ be were otujọ. A bi ku iwu nọ e gbamu oma họ gbe enọ i re rovie oma fihọ tubẹ ziọ iwuhrẹ gbe ikokohọ dede. Yọ ejọ i bi ru hayo bru oghẹrẹ eto nọ i fo kẹ ọg’Ọghẹnẹ vievie he. (1 Tim. 2:9, 10) Fikiere, nọ a tẹ rrọ udevie ahwo, o rẹ jọ bẹbẹ re whọ riẹ ọnọ ọ rrọ ọrọ Jihova gbe ọnọ ọ rrọ “ogbẹnyusu akpọ na.”​—Jem. 4:4. w18.07 24 ¶11-12

Edhere jọ nọ mai kpobi ma rọ rrọ “inievo” họ, oma Adamu ma no ze. (Iruẹru 17:26) Rekọ orọnikọ ere ọvo ho. Jesu ọ ta nọ ilele riẹ inievo keme a vuhumu nọ Jihova họ Ọsẹ obọ odhiwu rai. (Mat. 12:50) U te no ere no, a zihe ruọ ahwo uviuwou ulogbo no evaọ egagọ Ọghẹnẹ, yọ uyoyou gbe ẹrọwọ u ku rai gbe. Onana o soriẹ nọ ikọ na a rọ jọ ileta rai se ibe Ileleikristi rai “inievo.” (Rom 1:13; 1 Pita 2:17; 1 Jọn 3:13) Nọ Jesu ọ vuẹ ilele riẹ nọ a rri ibe Ileleikristi rai wọhọ inievo no, o te ru ai riẹ nọ omaurokpotọ u wuzou gaga. (Mat. 23:11, 12) Omorro o jẹ gwọlọ wha ohẹriẹ fihọ udevie rai. Yọ o rẹ sae jọnọ eriwo nọ ejọ rai a wo inọ uyẹ rai o mai woma, o jẹ wha onana ze re. Kọ u gine fo re ahwo Ju a fu uke fikinọ a no uyẹ Abraham ze? Ahwo Ju buobu a wo eriwo yena. Rekọ Jọn Ọhọahwo-Ame na ọ vuẹ rai nọ: “Ọghẹnẹ ọ rẹ sai zihe itho nana ruọ emọ kẹ Abraham.”​—Luk 3:8. w18.06 9-10 ¶8-9

Nọ ma tẹ rẹriẹ ovao dhe eware nọ e rẹ wha evedha se omai hayo nọ ohwo jọ ọ tẹ be hai ru oware jọ nọ o be were omai hi, kọ ma be hae kpọ ẹrọo mai hayo ofu mai? (Itẹ 10:19; Mat. 5:22) Nọ amọfa a tẹ kpọ omai eva, o gwọlọ nọ ma rẹ “kuvẹ kẹ ofu Ọghẹnẹ.” (Rom 12:17-21) Nọ ma tẹ tẹrovi Jihova ẹsikpobi, ma te rehọ adhẹẹ kẹe ẹkwoma ofu riẹ nọ ma rẹ kuvẹ kẹ, ma vẹ rọ odiri hẹrẹ iẹe re o ru oware jọ evaọ okenọ o rri nọ u fo. Ma gbẹ hẹrẹ iẹe he nọ mai ọvo ma jẹ kioja na kẹ omamai, kiyọ ma rọ adhẹẹ kẹ Jihova ha. Kọ ma be hae nabi ru lele ekpọvio ekpokpọ nọ i no obọ Jihova ze? Ma tẹ be hai ru lele ekpọvio ekpokpọ, ma gbẹ te talamu oghẹrẹ nọ ma be hai ru eware anwẹdẹ hẹ. Ukpoye, ma te nwani ru lele edhere ọkpokpọ nọ Jihova ọ rehọ ukoko riẹ ta nọ ma ro ru eware. (Hib. 13:17) Evaọ oke ovona, ma rẹ yọroma re ma gbe “ru vrẹ eware nọ a kere na ha.” (1 Kọr. 4:6) Ma te bi ru ere, yọ ma be tọ ibiaro mai vi Jihova. w18.07 15-16 ¶17-18

Nọ whọ be nyaharo te ẹkpako na, whọ te ruẹ nọ ehri-izi Ebaibol e te mai wuzou kẹ owhẹ. O rrọ ere keme izi e rrọ rọkẹ ugogo iyero jọ ọvo, rekọ ehri-izi e rrọ rọkẹ oghẹrẹ uyero sa-sa. Wọhọ oriruo, ọmaha ọ riẹ enwoma nọ i re noi ze he nọ o te bi lele ekpehre ahwo nyusu, fikiere ọsẹ hayo oni nọ o wo orimuo o re fi izi họ nọ e rẹ thọe. (1 Kọr. 15:33) Rekọ nọ ọmọ na ọ be kpako na, o ve ti wo orimuo nọ u re fiobọhọ kẹe rọ ehri-izi Ebaibol jẹ emamọ iroro. Onana u ve ti ru nọ ọ te rọ riẹ oghẹrẹ ahwo nọ u fo nọ o re lele nyusu. (1 Kọr. 13:11; 14:20) Ma tẹ be hae rọ ehri-izi Ebaibol jiroro evaọ oware kpobi nọ ma bi ru, obroziẹ-iroro mai ọ te hae kpọ omai ru oware nọ o rẹ were Ọghẹnẹ. Kọ ma wo eware kpobi nọ ma gwọlọ re ma sae jiroro nọ e rẹ were Jihova? Ee. Ma te bi ru lele izi gbe ehri-izi nọ e rrọ Ebaibol na, ma te sai “te ziezi, ruẹrẹ oma kpahe ziezi kẹ iruo iwoma kpobi.”​—2 Tim. 3:16, 17. w18.06 19 ¶14; 20 ¶16-17

Jesu o gbiku ro dhesẹ nọ ohwo Sameria ọ rẹ sai wuhrẹ ahwo Ju oware nọ uyoyou ọrivẹ o ginẹ rrọ. (Luk 10:25-37) Re ilele Jesu a sai ru iruo nọ ọ kẹ rai gba, o gwọlọ nọ a re siobọno uruemu omorro gbe ẹzi omohẹriẹ nọ a wo kpobi. Taure Jesu o te muvrẹ kpobọ odhiwu, ọ ta kẹ ikọ riẹ nọ a se isẹri “evaọ Judia soso gbe Sameria, je rite oria nọ o mai thabọ evaọ otọakpọ na.” (Iruẹru 1:8) Jesu ọ ruẹrẹ e rai kpahe kẹ onana no vẹre nọ ọ ta kpahe emamọ iruemu nọ ahwo ekwotọ efa a wo. O jiri oletu ogbaẹmo ẹkwotọ jọ inọ o wo ẹrọwọ gaga. (Mat. 8:5-10) Jesu ọ jọ Nazarẹt, ẹwho nọ o no ze ta kpahe oghẹrẹ nọ Jihova o ro dhesẹ aruoriwo kẹ ahwo erẹwho efa, wọhọ aye-uku Fonisia nọ o no Zarẹfat ze, gbe Neaman, ohwo Siria nọ oti ọ jọ oma na. (Luk 4:25-27) Yọ orọnikọ Jesu ọ ta usiuwoma kẹ aye Sameria jọ ọvo ho, rekọ ọ jọ ẹwho Sameria te edẹ ivẹ fiki isiuru nọ ahwo na a wo kẹ ovuẹ riẹ.​—Jọn 4:21-24, 40. w18.06 10 ¶10-11

Pọl ukọ na ọ rọ uzuazọ uyero Oleleikristi mai dhesẹ orọ alakpa-ẹmo. Dede na, orọnikọ ahwo-akpọ ma bi lele họre he. Setan avọ idhivẹri riẹ họ ewegrẹ mai nọ ma bi lele họre. A họre kri no, yọ a wo onaa ẹmo-ofio vi omai thethabọ. O wọhọ ẹsenọ ma rẹ sai fi ai kparobọ họ, maero nọ ma tẹ rrọ izoge. Kọ izoge a rẹ sai lele ogbaẹmo Setan avọ ikọ-imuomu riẹ họre avọ irẹro inọ a ti fi kparobọ? Ee, izoge i bi lele ae họre, je bi fi kparobọ! Ẹvẹ onana o be sae rọ lọhọ? Keme a be “hai wo ogaga no obọ Olori na ze.” Ofariẹ, wọhọ egbaẹmo nọ a wuhrẹ ziezi, a “whẹ ẹgọ-ẹmo ọsoso nọ o no obọ Ọghẹnẹ ze na họ oma.” (Ẹf. 6:10-12) O wọhọ nọ ẹgọ-ẹmo nọ isoja ogbaẹmo Rom a re kuhọ Pọl o rri rọ kẹ oriruo na.​—Iruẹru 28:16. w18.05 27 ¶1-2

Ẹjiroro ọsosuọ nọ ma be rọ ta usiuwoma họ, re ma rọ orro kẹ Jihova je ru odẹ riẹ fo. (Jọn 15:1, 8) Ghele na, ma rẹ sai ru odẹ Ọghẹnẹ fo vi epanọ o rrọ họ. Odẹ na o rrọ ọrẹri hayo fuafo gbagba. Rekọ muẹrohọ ẹme nọ Aizaya ọruẹaro na ọ ta: “Jihova nọ o wo egbaẹmo họ Ọnọ wha re rri nọ ọ rrọ ọrẹri.” (Aiz. 8:13, NW ) Edhere jọ nọ ma re ro ru odẹ Ọghẹnẹ fo họ, ma te bi gine rri nọ odẹ na u wo ohẹriẹ no edẹ efa kpobi je bi fiobọhọ kẹ amọfa rri odẹ na nọ o rrọ fuafo. Wọhọ oriruo, ma tẹ be ta kẹ amọfa kpahe iruemu aghae Jihova gbe ẹjiroro nọ o wo kẹ ahwo-akpọ, yọ ma be thọ Ọghẹnẹ je ru ahwo riẹ nọ eware iyoma kpobi nọ Setan ọ ta kpahe iẹe na yọ erue. (Emu. 3:1-5) U re je dhesẹ nọ ma bi ru odẹ Ọghẹnẹ fo nọ ma tẹ be daoma fiobọhọ kẹ ahwo ẹkwotọ mai vuhumu nọ Jihova ‘o te ọnọ o re wo orro, ọghọ gbe ogaga’ kpobi.​—Evia. 4:11. w18.05 18 ¶3-4

Ugogo ẹjiroro nọ ma re ro fi itee họ evaọ egagọ Ọghẹnẹ họ, re ma dhesẹ nọ uyoyou riẹ kẹ omai gbe eware nọ o ru kẹ omai no, e da omai ẹro fia. Whẹ uzoge, roro kpahe eware nọ Jihova ọ kẹ owhẹ no. Wọhọ oriruo, uzuazọ ra, ẹrọwọ ra, Ebaibol na, ukoko na, gbe ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ yọ eware nọ who wo no obọ Jihova ze. Fikiere, ma tẹ be rọ eware nọ i wobọ kugbe egagọ Jihova karo, yọ edhere nọ ma re ro dhesẹ nọ eghale riẹ e da omai ẹro fia. Onana u re ru omai sikẹle Jihova. Who te fi itee họ evaọ egagọ Jihova, o rẹ kẹ owhẹ uvẹ nọ who re ro ru iruo kẹe. Onana u re ru owhẹ sikẹle iẹe gaga re. Pọl ukọ na o kere nọ: “Keme Ọghẹnẹ ọ rrọ ohwo nọ o kiẹrẹe hẹ hẹ nọ iruo rai gbe uyoyou nọ wha dhesẹ kẹ odẹ riẹ e rẹ rọ thọrọ iẹe ẹro.” (Hib. 6:10) Who du roro nọ whọ maha vi ohwo nọ o re fi itee họ evaọ ukoko na ha. Kọ whọ gbẹ salọ itee jọ evaọ egagọ Jihova jẹ ruẹ nọ who le rai tobọ?​—Fil. 1:10, 11. w18.04 26 ¶5-6

Ẹkwotọ Rom Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ a jẹ rria, yọ ahwo Rom a jẹ hae robọ sudu inọ a wo obọdẹ izi nọ a bi koko, a riẹ uvi-oziẹ, je wo ufuoma. Ghele na, erigbo i ru eware buobu nọ e lẹliẹ uvie-ulogbo Rom viodẹ na. U wo okejọ dede nọ imasa evaọ udevie imakpe e jọ erigbo evaọ Rom. Ababọ avro, igbo avọ ufuoma e jọ oware nọ ahwo buobu a jẹ hae ta ẹme kpahe gaga, makọ Ileleikristi dede. Ileta nọ Pọl ukọ na o kere e ta eware buobu kpahe ufuoma. Dede na, orọnikọ epanọ ahwo a re ro yerikugbe ziezi hayo epanọ esuo egọmeti oke yena o re ro woma, ọ tẹrovi hi. Pọl ukọ na o rẹro nọ obọ ohwo-akpọ hayo ukoko ahwo-akpọ jọ ufuoma u ti no ze he, ukpoye Pọl avọ ibe Ileleikristi riẹ a jẹ daoma ta usi uwoma Uvie Ọghẹnẹ kẹ ahwo je ru ai riẹ epanọ idhe ẹtanigbo Jesu Kristi e ghare te. Pọl o je si iroro ahwo kpohọ oria nọ ma sae jọ wo uvi ufuoma. w18.04 8 ¶1-2

Evaọ aso taure Jesu o te ti whu, ọ ta eme ikere inẹnẹ na kẹ Pita ukọ na. Pita ọ jọ odẹẹ hayo ọnọ ọ jẹ kobaro evaọ ukoko Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ. (Gal. 2:9) Oware nọ o ru evaọ Pẹntikọst gbe oke ofa o tuduhọ ibe Ileleikristi riẹ awọ gaga. Evaọ ubrobọ urere usiuwoma ota riẹ, o kere ileta jọ se ibe Ileleikristi riẹ. Ọ ta nọ: “[Me] kere umutho eme nana se owhai, re mẹ tuduhọ owhai awọ je se isẹri uzẹme inọ onana họ uwowou ulogbo Ọghẹnẹ. Wha dikihẹ ga evaọ eva riẹ.” (1 Pita 5:12) Ileta nọ Pita o kere e jọ uduotahawọ kẹ ahwo oke yena, yọ epọvo na o rrọ kẹ omai nẹnẹ re. Ma gwọlọ uduotahawọ nana gaga, nọ ma be hẹrẹ okenọ eyaa Jihova i ti ro rugba na.​—2 Pita 3:13. w18.04 17 ¶12-13

O wọhọ nọ evaọ oria kpobi, ahwo a gwọlọ ru oware nọ o were rai je yeri uzuazọ epanọ a gwọlọ. Re ahwo a sai wo ufuoma nọ a gwọlọ na, u bi ru ai ru eware sa-sa. Ahwo buobu a re ru ozighi, kpareso egọmeti, hayo tubẹ daoma rọ ogaga nwene isuẹsu re a sai wo ufuoma nọ a gwọlọ. Dede na, kọ ufuoma na u bi gine te ai obọ? Vievie. Edada gbe uwhu o be hai noi ze ẹsibuobu viukpọ ufuoma nọ a gwọlọ na. Onana o rọwokugbe ẹme nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ wọ Solomọn ovie na kere inọ: “Ohwo ọ rẹ rehọ obọ ogaga su ọrivẹ riẹ nwa oma.” (Ọtausi. 8:9) Jemis olele na ọ jọ oria ikere inẹnẹ na ta ugogo oware nọ o rẹ wha uvi evawere gbe evevọwẹ ze. Jihova nọ ọ kẹ uzi ogbagba na, ọ mae riẹ oware nọ o rẹ lẹliẹ ohwo-akpọ wo evawere gbe evevọwẹ. Ọ kẹ ọzae-avọ-aye ọsosuọ na eware kpobi nọ a gwọlọ, te uvi ufuoma nọ o rẹ sai ru ai wo evawere. w18.04 3 ¶1-3