Akpegbivẹ

Obọdẹ uruemu jọ nọ Jesu o wo nọ o were omai gaga họ, ọ riẹ ebẹbẹ nọ mai ahwo-akpọ nọ a gba ha ma be rẹriẹ ovao dhe. Okenọ Jesu ọ jọ otọakpọ, ọ jẹ hai “lele enọ e be ghọghọ ghọghọ” je “lele enọ e be viẹ viẹ.” (Rom 12:15) Wọhọ oriruo, nọ ilele udhosa-gbikpe Jesu a zihe no usi uwoma ota ze avọ evawere, “ẹzi ọfuafo o te ru ei wereva gaga.” (Luk 10:17-21) Evaọ abọdekọ riẹ, nọ Jesu ọ ruẹ epanọ uwhu Lazarọs o da imoni riẹ te, “o te dimẹ, o tẹ kẹe uye gaga.” (Jọn 11:33) Eme o ru nọ ọzae ọgbagba nana o ro wo ohrọ gbe ọdawẹ tere kẹ ahwo-akpọ nọ a gba ha? Oware nọ u wuzou gaga nọ u fiobọhọ kẹ Jesu họ, o you ahwo. “Oware nọ o jẹ mae were [iẹe] oma kọ emọ ahwo.” (Itẹ 8:31) Uyoyou nọ o wo kẹ ahwo u ru nọ ọ rọ riẹ ziezi kpahe oghẹrẹ nọ ahwo-akpọ a re roro. Jọn ukọ na ọ ta nọ: “Ọ riẹ oware nọ o rrọ eva ohwo-akpọ.”​—Jọn 2:25. w19.03 20 ¶1-2

Setan ọ raha eyero Job kpobi, te efe riẹ, gbe idibo riẹ, ọ tẹ jẹ raha odẹ riẹ evaọ oria nọ ọ be rria na. O tube kpe emọ ikpe riẹ kpobi no. Kẹsena ọ tẹ kẹ Job okpẹyao, onọ u ru oma riẹ vọ avọ eruẹso nọ e rẹ da gaga no uzou riẹ rite evawọ. Aye Job ọ tẹ jọ awawa avọ uweri, kẹsena ọ tẹ ta kẹ ọzae riẹ nọ ọ la Ọghẹnẹ eka re o whu. O ginẹ jọ Job oma nọ uwhu o mai woma, rekọ o kru ẹgbakiete riẹ. Kẹsena Setan ọ tẹ rọ abọ ọfa ruọ ẹe oma. Ọ rehọ ezae esa nọ e rrọ egbẹnyusu Job gwọlọ whrehe ẹrọwọ riẹ. Ezae nana a jọ kugbe Job edẹ buobu rekọ a kẹ riẹ uvumọ omosasọ họ. Ukpoye kọ eme a jẹ rọ fae ovao. A ta nọ Ọghẹnẹ ọ wha ebẹbẹ na kpobi sei, inọ ọ be daezọ họ sọ Job o bi kru ẹgbakiete riẹ. A tubẹ ta nọ Job yọ ohwo ọgeva, inọ eware iyoma nọ o ru i bi hwẹ ku ei na!​—Job 1:13-22; 2:7-11; 15:4, 5; 22:3-6; 25:4-6. w19.02 4 ¶7-8

Oghẹrẹ ozodhẹ jọ u woma kẹ omai. Wọhọ oriruo, u fo re ma dhẹ ozọ eva nọ ma re ru dha Jihova. O hae jọnọ Adamu avọ Ivi a dhẹ oghẹrẹ ozọ utioye, a hae te wọso Jihova ha. Rekọ a wọso ẹe. Nọ a ru ere no, ibiaro rai i te rovie, koyehọ a tẹ te riẹ nọ a raha uzi no. Uzioraha gbe uwhu ọvo họ oware nọ a te wha se emọ rai. Nọ a ruẹ nọ enẹ o ginẹ rrọ no, oma o tẹ jẹ vuọ ae inọ a rrọ ẹbẹba, a tẹ rọ ebe ure ruru oma rai. (Emu. 3:7, 21) Dede nọ ma rẹ dhẹ ozọ oware nọ o rẹ dha Jihova eva, ma rẹ whaha ozọ uwhu nọ ma rẹ dhẹ rororo. Jihova ọ gbẹ edhere nọ ma ti ro wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ no. Ma tẹ raha uzi nọ ma je kurẹriẹ no eva ze, Jihova ọ rẹ rọvrẹ omai. Ma te fi ẹrọwọ họ idhe ẹtanigbo Ọmọ riẹ, ọ rẹ rọvrẹ omai. Obọdẹ edhere jọ nọ ma re ro dhesẹ nọ ma wo ẹrọwọ họ, oma nọ ma re ro mudhe kẹ Ọghẹnẹ jẹ họ-ame.​—1 Pita 3:21. w19.03 5-6 ¶12-13

Jihova o ru eware buobu kẹ ahwo Izrẹl nọ o hai ti ru nọ a re ro dhesẹ edẹro. Jihova o si rai no igbo nọ ọ rọ iye ikpe kẹ ahwo Ijipti. Kẹsena Ọghẹnẹ o te siwi ai no okpẹtu nọ ọ hai ti te ai okenọ o kpe egbaẹmo ahwo Ijipti kpobi evaọ Abade Ọwawae na. Eva e were ahwo Izrẹl te epanọ a rọ so ile obokparọ ro jiri Jihova. Kọ a dhesẹ edẹro na ribri? Nọ ebẹbẹ efa i te ahwo Izrẹl, emamọ eware kpobi nọ Jihova o ru kẹ ae no e tẹ thọrọ ae ẹro. A te dhesẹ via nọ a gbe wo edẹro ho. (Ol. 106:7) Evaọ oghẹrẹ vẹ? Ebaibol na ọ ta nọ “ogbotu ahwo Izrẹl na kpobi a tẹ go kpahọ Mosis avọ Erọn,” yọ evaọ uzẹme, Jihova họ ọnọ a jẹ go kpahe na. (Ọny. 16:2, 8) Uruemu nana nọ idibo riẹ a dhesẹ na o were riẹ vievie he. Uwhremu na ọ tẹ ta nọ oge ahwo Izrẹl yena soso a ti whu evaọ udhude na, u te no Joshua avọ Kelẹb no.​—Ik. 14:22-24. w19.02 17 ¶12-13

Jesu o ru ehaa ilogbo rọ kareghẹhọ uwhu nọ o bi ti whu hu, re ahwo a ruẹsi rri rie ruaro. Ukpoye, ọ ta kẹ ikọ riẹ nọ a hae rehọ ememu kareghẹhọ uwhu riẹ ẹsiẹvo ẹgbukpe. (Jọn 13:15; 1 Kọr. 11:23-25) Emu nana nọ o tulo ho rekiyọ o fo kẹ Ekareghẹhọ na u dhesẹ nọ Jesu o wo omorro ho. Eva e be were omai gaga nọ omaurokpotọ yọ ojọ evaọ usu iruemu Jesu nọ e mae viodẹ. (Fil. 2:5-8) Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele omaurokpotọ Jesu? Nọ ma tẹ be hae rehọ ẹgwọlọ amọfa karo. (Fil. 2:3, 4) Wariẹ roro kpahe aso urere nọ Jesu ọ jọ otọakpọ taure o te ti whu na. Ọ riẹ nọ o bi ti whu uwhu oja; ghele na o je roro kpahe epanọ eware e te jọ kẹ ikọ riẹ nọ o bi ti whu seba na. Fikiere ọ tẹ jẹ rọ aso urere na wuhrẹ ae, jẹ tuduhọ ae awọ. (Jọn 14:25-31) Jesu ọ rọ omaurokpotọ dhesẹ ọdawẹ kẹ amọfa vi omobọ riẹ. Obọdẹ oriruo o fihotọ kẹ omai na! w19.01 21 ¶5-6

Kọ udu o rẹ nawo owhẹ ẹsikpobi nọ whọ tẹ gwọlọ kpare obọ kuyo evaọ obọ ewuhrẹ? O tẹ rrọ ere, whẹ ọvo onana o be via kẹ hẹ. Uzẹme na họ, enwenọ ohwo kpobi ozọ o rẹ dina mu nọ ọ tẹ gwọlọ kuyo. Ozọ nana u dhesẹ emamọ oware. U dhesẹ nọ who wo omaurokpotọ, je bi rri amọfa inọ a rro vi owhẹ. Uruemu yena o rẹ were Jihova. (Ol. 138:6; Fil. 2:3) Rekọ Jihova ọ gwọlọ nọ who jiri ei jẹ tuduhọ inievo ra awọ evaọ obọ ewuhrẹ. (1 Tẹs. 5:11) O you owhẹ yọ o ti fiobọhọ kẹ owhẹ wo udu nọ whọ rẹ rọ kuyo. Joma ta kpahe ehrẹ Ebaibol jọ. Ebaibol na ọ ta nọ mai kpobi ma re ru thọ evaọ ẹme nọ ma ta hayo oghẹrẹ nọ ma rọ tae. (Jem. 3:2) Jihova o bi rẹro nọ ma rẹ jọ gbagba ha, yọ inievo mai a bi rẹro otiọye gbe he. (Ol. 103:12-14) Mai kpobi uviuwou ovona, yọ inievo mai a you omai. (Mak 10:29, 30; Jọn 13:35) Inievo mai a riẹ nọ ẹsejọ ma rẹ sae kẹ iyo mai gbiae oghẹrẹ nọ ma gwọlọ họ. w19.01 8 ¶3; 10-11 ¶10-11

Oyena o nwane lọhọ tere he evaọ akpọ inẹnẹ. Rekọ o rrọ oware nọ a rẹ sai ru hu hu. Jihova ọ gwọlọ nọ who yeri uzuazọ nọ o rẹ kẹ evawere. Ọghẹnẹ ọ sai fiobọhọ kẹ owhẹ kparobọ, orọnikọ evaọ oke uzoge ra ọvo ho rekọ evaọ edẹ uzuazọ ra kpobi. Re ma dhesẹ iẹe, joma ta oware nọ ma rẹ sai wuhrẹ evaọ iku emọ Izrẹl nọ i fi ewegrẹ rai kparobọ ro wo Ẹkwotọ Eyaa na tobọ. Nọ emọ Izrẹl a kẹle Ẹkwotọ Eyaa na no, Ọghẹnẹ ọ ta kẹ ae he inọ a wuhrẹ epanọ a rẹ họre hayo fi ẹmo. (Izie. 28:1, 2) Ukpoye, ọ vuẹ rai nọ a re koko ijaje riẹ je fievahọ iẹe. (Jos. 1:7-9) Evaọ eriwo ohwo-akpọ, onana yọ ohrẹ nọ u fioka ha. Rekọ oye họ ohrẹ nọ o mai woma, keme Jihova o ru nọ a ro fi ahwo Kenan kparobọ unuẹse buobu. (Jos. 24:11-13) Uzẹme, re a yoẹme kẹ Ọghẹnẹ o gwọlọ ẹrọwo, rekọ ẹrọwọ yena o rẹ kẹ erere ẹsikpobi. Ere o rrọ rite inẹnẹ. U re nwene vievie he. w18.12 25 ¶3-4

Ahwo jọ a zoruẹ no fiki otoriẹ okpokpọ nọ ma wo kpahe oria ikere jọ. Efa jọ a kuomagbe ikọ erue gbe amọfa nọ e be wọso omai. Onana u ru nọ ejọ i ro keke aro fihọ ‘si oma no’ Jihova gbe ukoko riẹ. (Hib. 3:12-14) O hai ti woma gaga, o hae jọnọ ahwo nana a fievahọ Jesu je kru ẹrọwọ rai wọhọ epanọ Pita ukọ na o ru! Amọfa jọ a rọ ẹmẹrera no ukoko na, yọ ẹsejọhọ a riẹ dede he bẹsenọ onana o rọ via. Ohwo nọ ọ rọ ẹmẹrera no ukoko na ọ wọhọ okọ nọ o rọ ẹmẹrera su vrẹ no unueri. Agbẹta nọ Ebaibol na ọ rọ ta nọ ahwo otiọna a “su vru” no ẹrọwọ na! (Hib. 2:1) Wo ohẹriẹ no ohwo nọ o keke aro fihọ kiuke ku uzẹme na, ohwo nọ o bi su vru no ukoko na ọ rẹ riẹ nọ oware utioye o be via kẹe he. Dede na, ohwo otiọna o re ru eware nọ e rẹ wha ebẹbẹ fihọ usu riẹ kugbe Jihova, onọ o rẹ sae raha usu na. w18.11 9 ¶5-6

Kọ whọ gwọlọ nọ a gbe wuhrẹ owhẹ evaọ ofẹ iruo Uvie na jọ, re whọ sae ruabọhọ iruo na ziezi? O tẹ rrọ ere, kiyọ whọ sai fi obe họ kẹ Isukulu Rọkẹ Etausiuwoma Uvie Na. A rẹ jọ isukulu nana wuhrẹ inievo emetẹ gbe emezae nọ e rrọ iruo odibọgba oke-kpobi re a sai wobọ vi epaọ anwẹdẹ evaọ iruo Uvie na. U re no inievo nana eva ze inọ a bi fi obe họ kẹ isukulu na, ukoko o sai vi ai kpohọ ofẹ iruo Uvie na kpobi nọ a te nwrotọ no. Kọ whọ sai fi obe họ kẹ isukulu nana nọ i re rovie uvẹ iruo efa fihọ kẹ owhẹ evaọ ukoko na? (1 Kọr. 9:23) Mai idibo Jihova ma rrọ wowou, ma re ru ọghọ gbe ewoma kẹ amọfa. Ma be daezọ amọfa kẹdẹ kẹdẹ. Onana o be lẹliẹ omai wo udhedhẹ gbe evawere. (Gal. 5:22, 23) Oghẹrẹ nọ uyero ra o rrọ kpobi kẹhẹ, who rẹ sai wo evawere nọ whọ tẹ be hae rọ aro kele Jihova ru ọghọ je lele iei ru iruo.​—Itẹ 3:9, 10. w18.08 27 ¶16-18

Ohwo jọ ọ sae nọ inọ, ‘Kọ u tube wo ẹjiroro jọ nọ Oleleikristi ọ sae rọ fa orọo riẹ o ve wo uvẹ nọ ọ rẹ rọ rehọ omọfa?’ Jesu ọ ta eriwo riẹ kpahe orọo-ofa, inọ: “Ohwo kpobi nọ ọ siọ aye riẹ ọ jẹ rehọ aye ọfa ọ thọ uzi ẹnwae-obro mukpahe aye na, yọ aye ọ tẹ siọ ọzae riẹ ọ jẹ rehọ ọzae ọfa, yọ o bruẹnwae.” (Mak 10:11, 12; Luk 16:18) Jesu ọ rọ enẹ dhesẹ nọ o wo adhẹẹ kẹ orọo, yọ ọ gwọlọ nọ amọfa a ru epọvo na re. Ọzae nọ ọ siọ aye riẹ nọ o bruẹnwae he (hayo aye nọ ọ siọ ọzae riẹ nọ o bruẹnwae he) fiki oware evere jọ, ọ jẹ rehọ omọfa, o bruẹnwae. Onana uzẹme keme ohwo ọ tẹ fa orọo riẹ, orọnikọ orọo na u kuhọ no ho. Evaọ eriwo Ọghẹnẹ, aimava na a gbẹ rrọ “uwo ovo.” Ofariẹ, Jesu ọ ta nọ ọzae nọ ọ siọ aye riẹ nọ o bruẹnwae he, o bi gele aye na fihọ ẹnwae-obro. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Evaọ oke nọ u kpemu, aye nọ ọzae ọ se ọ sae gwọlọ wariẹ rọo re ọ ruẹ ohwo nọ ọ rẹ rẹrotei evaọ abọ ugho. Aye otiọye ọ tẹ wariẹ rọo, yọ o bruẹnwae. w18.12 11 ¶8-9

Ẹme nọ Habakuk o lele Jihova ta na u ru udu riẹ totọ. Ọ tẹ gbaemu nọ ọ rẹ hẹrẹ bẹsenọ Jihova o re ru oware jọ. Orọnikọ ọ vabọ họ onana ha, keme uwhremu na ọ wariẹ ta nọ ọ “te rọ oma totọ hẹrẹ ẹdẹ nọ uye” o te tha. (Hab. 3:16) Eme oware nọ Habakuk ọ gba riẹ mu nọ o re ru na u wuhrẹ omai? Orọ ọsosuọ, ma rẹ siọ Jihova ba ẹlẹ se vievie he ghelọ edawọ nọ i te omai kẹhẹ. Orọ avọ ivẹ, ma rẹ gaviezọ kẹ ẹme nọ Jihova ọ be rọ Ebaibol na gbe ukoko riẹ ta kẹ omai. Orọ avọ esa, ma re thihakọ hẹrẹ Jihova, fi eva mai kpobi họ iẹe inọ o ti si uye mai no evaọ oke nọ o fihọ. Ma tẹ be hae ta eva mai kpobi kẹ Jihova, yoẹme kẹe jẹ hẹrẹ iẹe, wọhọ epanọ Habakuk o ru na, udu u ti te omai otọ re. Onana u ti fiobọhọ kẹ omai thihakọ. Ẹruore o ti fiobọhọ kẹ omai thihakọ ziezi, u ve ti je ru nọ ma te rọ wereva nọ ma tẹ make rẹriẹ ovao ku ebẹbẹ. Ẹruore o re fiobọhọ kẹ omai fievahọ nọ Ọsẹ obọ odhiwu mai o ti ru oware jọ.​—Rom 12:12. w18.11 15-16 ¶11-12

Ẹvẹ Jihova o rri omọfa nọ a re ru zoruẹ? Jesu ọ ta nọ: “Ohwo kpobi nọ o ru ọjọ evaọ usu esese nana nọ i wo ẹrọwọ na zoruẹ, o te mai woma kẹe otẹrọnọ a gba utho nọ a re ro wuhu eka fihọ iẹe ohọe a ve gbolo iei fihọ abade.” (Mak 9:42) Ẹme nana okolo ẹme he! Nọ orọnọ Jesu o wo ọkpọ iroro Ọsẹ riẹ na, o rẹ sai mu omai ẹro nọ epọvo na o rẹ jọ Jihova oma nọ ma tẹ rọ ekpehre uruemu mai ru olele Jesu jọ zoruẹ. (Jọn 14:9) Kọ ma rọwo kugbe eriwo nọ Jihova avọ Jesu a wo na? Kọ ma wo ọkpọ eriwo yena? Eme uruemu mai u bi dhesẹ? Wọhọ oriruo, o sae jọnọ oghẹrẹ ẹgọ hayo osẹ jọ o rẹ were omai gaga, yọ o be kẹ otujọ uye evaọ ukoko na, hayo lẹliẹ otujọ wo isiuru nọ i fo ho. Kọ uyoyou nọ ma wo kẹ inievo mai u ti ru omai kpairoro vrẹ ẹgọ nọ ọ be were omai na? w18.11 25 ¶9-10

Fikieme mai kpobi ma re ro kru ẹgbakiete mai? O gwọlọ nọ who re kru ẹgbakiete ra keme Setan o se Jihova abọ, yọ onana u te owhẹ re. Ukọ-odhiwu yena nọ ọ wọso Ọghẹnẹ na ọ raha odẹ Jihova evaọ okenọ ọ ta ẹme nọ u dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ yoyoma, Osu nọ ọ rẹ ta uzẹme he, nọ ọ gwọlọ ewoma obọriẹ ọvo. U yoma gaga inọ Adamu avọ Ivi a ruọ abọ Setan, wọso Jihova. (Emu. 3:1-6) Eware buobu nọ a jẹ reawere rai evaọ Idẹn u ru nọ a hae sai ro you Jihova gaga. Rekọ evaọ okenọ Setan ọ rọ wọso Jihova, uyoyou nọ Adamu avọ Ivi a wo kẹ Jihova o jọ gbagba ha, o gbunu gbọka ha. Onana o wha onọ ofa jọ ze. Onọ na họ: Kọ ohwo-akpọ jọ ọ te sae talamu Jihova Ọghẹnẹ fiki uyoyou nọ o wo kẹe? Ẹme na họ, kọ ahwo-akpọ a te sai kru ẹgbakiete rai? Onọ nana o romavia evaọ oke Job. (Job 1:8-11) Ọzae nana ọ gba ha, wọhọ epanọ ma gba ha na. Ọ jẹ hai ru thọ ẹsejọ. Ghele na Jihova o you Job fiki ẹgbakiete riẹ. w19.02 3-4 ¶6-7

Nọ Jesu ọ jẹ ta kpahe epanọ uzẹme Uvie Ọghẹnẹ o ghare te rọkẹ ahwo nọ a duku ei no, ọ kẹ ọtadhesẹ ọthueki jọ nọ ọ jẹ gwọlọ izuu eghaghae dẹ. Ọ tẹ ruẹ ọjọ nọ ọ ghare te epanọ ọthueki na ọ rọ “zẹ eware kpobi nọ o wo vẹrẹ vẹrẹ” re ọ sae dẹe. (Mat. 13:45, 46) Epọvo na re, uzẹme nọ ma jọ Ebaibol na wuhrẹ no, koyehọ uzẹme kpahe Uvie Ọghẹnẹ gbe eware efa nọ ma wuhrẹ no, e ghare kẹ omai te epanọ ma rọ rehọ unevaze siobọno eware buobu ababọ oke oraha re ma sai woi. Ma te rri uzẹme na ghaghae, ma te ‘zẹe’ vievie he. (Itẹ 23:23) U yoma kẹhẹ, idibo Ọghẹnẹ jọ a gbe rri uzẹme na ghare tere he, onana u ru nọ a rọ zẹe no dede. Ajọ oware utiona o via kẹ omai vievie he. Re ma sai dhesẹ nọ ma rri uzẹme na ghaghae, gbe inọ ma te zẹe vievie he, o gwọlọ nọ ma rẹ hai ru lele uthubro Ebaibol nọ o ta nọ ma hae “nya evaọ uzẹme na.” (3 Jọn 2-4) Ma tẹ rọ iwuhrẹ Ọghẹnẹ karo evaọ uzuazọ, je bi ru lele eware nọ ma wuhrẹ u re dhesẹ nọ ma be nya evaọ uzẹme na. w18.11 9 ¶3

A vuẹ ahwo Izrẹl nọ a du wọ ohọre ruọ Jẹriko ho, rekọ a nya okpẹwho na wariẹ ẹsiẹvo okpẹdẹ evaọ edẹ ezeza gbe isiahrẹ evaọ ẹdẹ avọ ihrẹ. Egbaẹmo na jọ a hae sai roro nọ, ‘Kinọ oke oraha gbe omolahiẹ kufiẹ vẹ!’ Rekọ Osu nọ a rẹ ruẹ hẹ na ọ riẹ oware nọ o bi ru. Orọnikọ oware nọ ọ ta na u ru ẹrọwọ ahwo Izrẹl ga ọvo ho, rekọ o whaha e rai ẹmo-ofio ovao dhe ovao kugbe egbaẹmo Jẹriko nọ e jọ gaga na. (Jos. 6:2-5) Eme ma sai wuhrẹ no iku nana ze? Ẹsejọ ma rẹ sae riẹ oware kpobi nọ o wha riẹ ze nọ ukoko na o be rọ rehọ onaa okpokpọ ru eware he. Wọhọ oriruo, o sae jọ nọ evaọ oke ọsosuọ o nwane were omai tere he re ma rehọ eware wọhọ ifonu gbe ekọmputa ru uwuhrẹ omobọ mai, ta usiuwoma, je ru iwuhrẹ ukoko. Rekọ enẹna, ẹsejọhọ ma ruẹ irere nọ i bi no ai ze no, otẹrọnọ ma sai wo eware nana jẹ be rehọ ai ru iruo. Nọ ma tẹ ruẹ irere itieye nọ i re no eware ekpokpọ nọ ma bi ru ze dede nọ ma wo avro kpahe ae vẹre, ẹrọwọ gbe okugbe mai ọ rẹ ga. w18.10 23 ¶8-9

Eware itienana buobu nọ ilele Jesu gbe amọfa dede a je rẹro rai inọ Mesaya na o ti ru na u ru nọ ahwo Galili a jẹ rọ gwọlọ nọ Jesu ọ jọ ovie rai. O sae jọnọ a je roro nọ Jesu ọ te jọ emamọ osu. Ọ riẹ ẹme ẹta ziezi; ọ rẹ sai siwi ahwo nọ a be mọ; ọ rẹ sae tubẹ rọ emu kẹ ahwo nọ ohọo u bi kpe. Nọ Jesu ọ rọ emu ko oware wọhọ ezae idu isoi (5,000), ọ ruẹ nọ eriwo ahwo na o nwene. “Nọ Jesu ọ riẹ nọ a be te gwọlọ nyaze re a kru rie ro mu ovie, o te sioma rehọ wariẹ kpobọ ugbehru na, ọye ọvo ọ tẹ jọ etẹe.” (Jọn 6:10-15) O wọhọ nọ okiokiọ riẹ udu ahwo na u te ti kpotọ, kẹsena Jesu ọ tẹ roma totọ wuhrẹ ogbotu na kpahe iruo nọ ọ nyaze ti ru. Ọ nyaze ti fiobọhọ kẹ ahwo na riẹ Ọghẹnẹ, orọnikọ re o ti su re ọ rọ ere ru eware woma kẹ ahwo-akpọ họ. Ọ ta kẹ ae nọ: “Wha du ru iruo kẹ emu nọ ọ rẹ raha ha, rekọ rọkẹ emu nọ ọ rẹ kẹ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.”​—Jọn 6:25-27. w18.06 4 ¶4-5

Jesu ọ riẹ epanọ eware e jọ ahwo oma, maero kọ enọ e wọhọ ukpoko nọ u wiri rẹrẹ hayo uwhiki-ukpẹ nọ u bi ti fu, wọhọ odẹme. Onana o soriẹ nọ o ro wo ororokẹ, ẹwo gbe odiri kẹ ahwo. (Mak 10:14) Uzẹme riẹ họ, ma wo orimuo Jesu gbe onaa ewuhrẹ riẹ hẹ. Rekọ ma rẹ sai wo ororokẹ rọkẹ ahwo nọ a rrọ ẹkwotọ usiuwoma ota mai, yọ u fo nọ ma re ru ere. Onana u kugbe oghẹrẹ nọ ma rẹ rọ ta ẹme kẹ ae, okenọ ma rẹ rọ ta ẹme kẹ ae gbe epanọ ma rẹ ta ẹme kẹ ae lehie te. Nẹnẹ na, egba-ihreki, ikpahwo egọmeti, gbe isu egagọ a ru ima ahwo buobu fihọ “oyoya jẹ vahabọ” no. (Mat. 9:36) Onana o wha riẹ ze nọ ahwo buobu a gbe bi ro fievahọ ohwo ọvuọvo ho, a tẹ jẹ rrọ ababọ ẹruore. Fikiere u wuzou gaga re ma jọ wowou je dhesẹ ọdawẹ evaọ oghẹrẹ ẹme nọ o re no omai unu ze gbe uvou nọ ma rẹ rọ tae! Evaọ uzẹme, orọnikọ fiki eriariẹ Ebaibol gbe onaa ẹmeọta mai ọvo ahwo a be rọ gaviezọ kẹ ovuẹ mai hi, ukpoye kọ uvi isiuru nọ ma wo kẹ ae gbe oghẹrẹ nọ ma be ma ẹme mai te. w18.09 31-32 ¶13-14

Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma gwọlọ riẹ Ọghẹnẹ? Nọ ma tẹ be rọ emu iwuhrẹ Ọghẹnẹ kuọ oma, ru eware nọ e rẹ were Ọghẹnẹ, jẹ rehọ egagọ Ọghẹnẹ evawere mai na karo ẹsikpobi. Ma te bi ru eware nọ ma fodẹ na, ma ti wo evawere vi epaọ anwẹdẹ. Ẹrọwọ nọ ma fihọ eyaa Ọghẹnẹ nọ i ti rugba evaọ obaro na ọ te ga. (Tait. 2:13) Usu okpekpe nọ ma rẹ daoma wo kugbe Jihova, yọ obọdẹ edhere nọ ma re ro wo evawere nọ e rẹ tọ. Pọl ukọ na o kere nọ: “Wha hae ghọghọ ẹsikpobi evaọ Olori na [Jihova]. Mẹ be wariẹ ta nọ, Wha ghọghọ!” (Fil. 4:4) Re ma wo usu oghaghae yena, o gwọlọ nọ ma re wo areghẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ kẹ. (Itẹ 3:13, 18) Dede na, re evawere mai e sae jọ ribri, orọnikọ ma re se Ẹme Ọghẹnẹ ọvo ho, u wuzou re ma ru lele eware nọ ma wuhrẹ. Jesu o dhesẹ epanọ u wuzou te re ma ru lele eware nọ ma wuhrẹ nọ ọ ta nọ: “Wha tẹ riẹ eware nana, eva e rẹ were owhai nọ wha te ru ai.” (Jọn 13:17; Jem. 1:25) Onana họ oware nọ o gwọlọ re whọ riẹ Ọghẹnẹ je wo evawere nọ e rẹ jọ ribri. w18.09 18 ¶4-6

Ẹpafras ọ riẹ inievo na ziezi, yọ ọ jẹ daezọ rai. Makọ evaọ okenọ avọ Pọl a “gbẹ [jọ] uwou-odi,” o vuhu ẹbẹbẹ nọ inievo na a wo evaọ egagọ Ọghẹnẹ. (Filim. 23) Yọ o ru oware jọ kpahe onana. Kọ oyena u gbe dhesẹ nọ ọ be ginẹ rọ ewoma amọfa karo? Ma tẹ be lẹ roro ahwo nọ ma gbẹ be gọ Jihova u re fiobọhọ kẹ ae gaga, maero nọ ma tẹ be lẹ kẹ ae omomọvo je se odẹ rai evaọ olẹ mai. (2 Kọr. 1:11; Jem. 5:16) Roro kpahe ahwo nọ whọ rẹ sae lẹ roro, nọ who re tube se odẹ rai dede evaọ olẹ ra. Inievo mai buobu a wọhọ Ẹpafras, a rẹ lẹ kẹ ahwo nọ a rrọ ukoko rai gbe iviuwou rai nọ e wọ ewha egbẹgbẹdẹ, nọ e rẹriẹ ovao dhe edawọ hayo iroro-ejẹ jọ nọ i wuzou gaga. U te no ere no, ma rẹ daoma kareghẹhọ ibe Ileleikristi mai nọ ahwo a whu ku, nọ eware okpẹtu gbe enọ ẹmo ọ raha eware rai, gbe enọ e be reoja fiki ẹgaga akpọ. Avro ọ riẹ hẹ, inievo buobu e riẹ nọ u fo nọ ma rẹ lẹ roro, nọ elẹ mai e rẹ sai fiobọhọ kẹ. w18.09 5-6 ¶12-13

Nọ Pọl ọ ta ẹme nana, orọnikọ eware nọ ma rẹ sae ghale kẹ amọfa ọvo o wo họ iroro ho. Onana o kẹre te uduotahawọ, gbe ọkpọvio nọ ma rẹ sae kẹ amọfa, jegbe iruo nọ ma rẹ sai ru ro fiobọhọ kẹ amọfa nọ o tẹ gwọlọ ere. (Iruẹru 20:31-35) Pọl ọ rọ ẹme gbe oriruo riẹ wuhrẹ omai inọ ma rẹ sae rọ oke nọ ma wo, ẹgba mai, gbe uyoyou fiobọhọ kẹ amọfa. Ahwo nọ a wuhrẹ haro kpahe ọriakugbe ahwo-akpọ a ta re inọ, ọghoruo o re ru ahwo wereva. Obe jọ o ta nọ, “ahwo a rẹ niyẹrẹ nọ evawere rai i re vihọ nọ a te ru eware iwoma kẹ amọfa.” Egba-ekiakiẹ a ta nọ, obọ nọ a re fihọ kẹ amọfa u wuzou gaga nọ ohwo ọ tẹ gwọlọ nọ uzuazọ riẹ u wo “obọdẹ ẹjiroro gbe otofa.” A ta nọ o rrọ ere “keme u re ru ugogo ẹgwọlọ ohwo-akpọ gba.” Onana u ru nọ egba-eriariẹ a rẹ rọ ta ẹsikpobi nọ jọ ahwo a hae fialoma via kẹ iruo obufihọ re a ruẹsi wo omokpokpọ gbe evawere. Onana u re gbe omai unu hu, mai otu nọ ọ rọwo nọ Ebaibol na yọ obe nọ u no obọ Jihova ze, Ọsẹ oyoyou nọ ọ ma omai ahwo-akpọ na.​—2 Tim. 3:16, 17. w18.08 22 ¶17-18

Oware nọ Aizaya ọruẹaro na ọ ta kpahe Olori mai, Jesu Kristi o be kẹ omai uduotahawọ gbe omosasọ gaga. Aizaya ọ ruẹaro nọ Jesu ọ te “rọ ẹro-ọruẹ, hayo a tanọ bruoziẹ hẹ.” Ọ tẹ jẹ ta nọ ọ te “rehọ ẹrẹreokie guẹdhọ iwhrori.” (Aiz. 11:3, 4) Fikieme onana o rọ rrọ uduotahawọ kẹ omai? O rrọ ere, keme akpọ nana nọ ma rrọ na ọ vọ avọ okienyẹ gbe ẹzi omohẹriẹ. Mai kpobi ma gwọlọ Obruoziẹ nọ ọ rrọ gbagba na, ọnọ ọ rẹ rọ okafe hayo rri ovao ohwo bruoziẹ hẹ. Kẹdẹ kẹdẹ ma rẹ gwọlọ rọ oghẹrẹ nọ ahwo a rrọ bruoziẹ rai. Rekọ fikinọ ma gba ha, ma sai bruoziẹ ọgbagba kpahe ahwo ho wọhọ Jesu. Ẹsibuobu oware nọ ibiaro mai e ruẹ ma re rri ro bruoziẹ. Rekọ, okenọ Jesu ọ jọ otọakpọ, ọ juzi kẹ omai nọ ma rri “okafe gheghe” bruoziẹ hẹ, rekọ ma “bruoziẹ okiẹrẹe.” O rrọ vevẹ nọ Jesu ọ gwọlọ nọ ma jọ wọhọ ọyomariẹ, inọ ma rọ okafe bruoziẹ amọfa ha. w18.08 8 ¶1-2

Uzẹme na họ, ma bi yo urru Ọghẹnẹ no obọ odhiwu ze nẹnẹ hẹ. Dede na, ọ be rọ Ebaibol na kẹ omai ithubro. U te no ere no, ẹzi Jihova o bi fiobọhọ kẹ “orieyero nọ a re fievahọ na” re ọ gbẹ hae rọ Ẹme Ọghẹnẹ wuhrẹ idibo Riẹ. (Luk 12:42) Ẹme Ọghẹnẹ nọ o bi te omai obọ nẹnẹ o bu kẹhẹ! Ma wo ebe nọ a kere gbe enọ a fihọ itanẹte, ividio, gbe enọ a rekọdo nọ a rẹ gaviezọ kẹ. Jọ eme nọ Ọghẹnẹ ọ ta, nọ a kere fihọ Ebaibol na e kẹ omai imuẹro inọ Jihova họ ọnọ ọ be kpọ eware kpobi, yọ ọ te ruẹrẹ eware kpobi nọ Setan avọ akpọ omuomu riẹ a raha ku omai. Joma gbaemu inọ ma rẹ gaviezọ kẹ urru Jihova ziezi. Ma te ru ere, ma te sai thihakọ ebẹbẹ kpobi nọ i bi te omai enẹna gbe enọ e rrọ obaro tha. Ebaibol na ọ kareghẹhọ omai nọ: “O gwọlọ nọ wha re thihakọ, re nọ wha te ru oreva Ọghẹnẹ no, wha vẹ ruẹsi wo orugba eyaa na.”​—Hib. 10:36. w19.03 13 ¶17-18

Fikinọ Mosis o su ahwo Izrẹl ikpe buobu, o sae jọ nọ udu u je bru Joshua sọ ahwo Ọghẹnẹ a te romakpotọ kẹ isuẹsu riẹ. (Izie. 34:8, 10-12) Obe jọ nọ o fotọ eme nọ e rrọ Ebaibol o ta kpahe Joshua 1:1, 2 inọ: “No anwae ze rite enẹna, ozighi ọ rẹ romavia gaga oke kpobi nọ a tẹ be rehọ isuẹsu kẹ amọfa.” Dede nọ ozọ o dina jọ Joshua oma wọhọ epanọ o rẹ jọ kẹ ohwo na, o mu iruo họ nọ emedẹ jọ e vrẹ no. (Jos. 1:9-11) Eva nọ o fihọ Ọghẹnẹ u ku rie he. Wọhọ epanọ Ebaibol i dhesẹ, Jihova ọ rehọ ukọ-odhiwu riẹ su Joshua avọ ahwo riẹ. Ma rẹ sae ta nọ ukọ-odhiwu yena họ Ẹme na, Ọmọ ọsosuọ Ọghẹnẹ. (Ọny. 23:20-23; Jọn 1:1) Jihova o fiobọhọ kẹ ahwo Izrẹl romakpotọ evaọ okenọ o mi Mosis esuo kẹ Joshua. w18.10 22-23 ¶1-4

Jihova o re muẹrohọ enọ u no eva ze re a gọe, yọ o re kere edẹ rai fihọ “obe ekareghẹhọ” riẹ. Re a kere odẹ mai fihọ “obe ekareghẹhọ” Jihova, re ma jẹ jọ ahwo riẹ, o gwọlọ nọ ma re ru eware jọ. Malakae ọ ta vevẹ nọ ma rẹ ‘dhozọ Jihova je roro didi kpahe odẹ riẹ.’ Nọ ma tẹ rọ oma mai kẹ ohwo hayo oware jọ vrẹta, o sai ru nọ a re ro si odẹ mai no obe uzuazọ Jihova, wọhọ odẹme. (Ọny. 32:33; Ol. 69:28) Fikiere omauromudhe mai kẹ Jihova u vi eyaa nọ ma rẹ ya inọ ma ti ru oreva riẹ, gbe ame-ọhọ. Eware nana e rẹ rehọ oke re a te ru ai hi, yọ oke o be nyaharo na ohwo ọ rẹ gbẹ tubẹ kareghẹhọ ae he. Re ma dhesẹ vevẹ nọ abọ Jihova ma ginẹ rrọ, o gwọlọ nọ ma re yoẹme kẹe ẹsikpobi, koyehọ kẹdẹ kẹdẹ, evaọ edẹ uzuazọ mai kpobi.​—1 Pita 4:1, 2. w18.07 23-24 ¶7-9

Onana o rẹ via kpregede he. O gwọlọ nọ ma re wo ‘ẹnyaharo’ hayo ruabọhọ wuhrẹ ẹme Ọghẹnẹ re ma sae rọ ere te ẹkpako. Onana u dhesẹ nọ ma rẹ rro haro evaọ eriariẹ gbe otoriẹ ẹme Ọghẹnẹ. Oyejabọ nọ a be hae rọ tuduhọ omai awọ noke toke inọ ma se oria jọ Ebaibol na kẹdẹ kẹdẹ. (Ol. 1:1-3) Kọ who fi utee yena họ kẹ omara no? Whọ tẹ be hai ru onana, u re fiobọhọ kẹ owhẹ wo otoriẹ udidi kpahe izi gbe ehri-izi Ebaibol na. Uzi nọ o mai wuzou nọ a jie kẹ Ileleikristi họ, onọ o ta kpahe uyoyou. Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ: “Ẹkwoma onana ahwo kpobi a te rọ riẹ nọ whai yọ ilele mẹ, nọ wha te wo uyoyou evaọ udevie rai.” (Jọn 13:35) Oniọvo Jesu nọ a re se Jemis o se uyoyou “uzi Ovie na.” (Jem. 2:8) Pọl ọ ta nọ: “Uyoyou họ orugba uzi na.” (Rom 13:10) U gbe omai unu hu inọ a ta kpahe uyoyou te enẹ, keme Ebaibol na ọ ta nọ “Ọghẹnẹ họ uyoyou.”​—1 Jọn 4:8. w18.06 19 ¶14-15

Jihova họ ohwo nọ ahwo Izrẹl a ru eva dha, rekọ Mosis họ ohwo nọ o muofu. Fikinọ ọ sai su omariẹ hẹ, u te ru ei ta eme ababọ eroro nọ o roro kpahe oware nọ o rẹ sai noi ze. Mosis ọ kẹ uvẹ re oware nọ amọfa a ru o lẹliẹe si ibiaro riẹ no Jihova. Mosis ọ riẹ ru evaọ orọ ọsosuọ. (Ọny. 7:6) Rekọ o sae jọ nọ oma o lọhọ riẹ, eware e tẹ jẹ vẹso ẹe fiki ahwo Izrẹl aghẹmeeyo na nọ o bi su anwọ ikpe buobu ze na. Kọ o sae jọnọ Mosis o je roro kpahe omobọriẹ ọvo, epanọ uyero na o jọ kẹe viukpọ epanọ ọ rẹ rọ wha orro se Jihova? Otẹrọnọ oware jọ u ru emamọ ọruẹaro wọhọ Mosis na si iroro riẹ no Ọghẹnẹ je zoruẹ, o rẹ sae via kẹ omai lọlọhọ re. Wọhọ Mosis, ma be te ruọ eva ẹkwotọ jọ kẹle na, akpọ ọkpokpọ nọ Jihova ọ ya eyaa riẹ kẹ omai na. (2 Pita 3:13) Mai ọvuọvo ọ gwọlọ nọ obọdẹ uvẹ yena o va omai abọ họ. Rekọ re ma sai wo uvẹ yena, o gwọlọ nọ ma rẹ tọ ibiaro mai vi Jihova, jẹ daoma gwọlọ epanọ ma re ro ru oreva riẹ ẹsikpobi.​—1 Jọn 2:17. w18.07 15 ¶14-16

Setan ọ rẹ sae gba ohwo họ ru oware he nọ ohwo na ọ gbẹ gwọlọ ru oware na ha. (Jem. 1:14) Ogbori ahwo buobu a bi ro ru ẹgwọlọ Setan nẹnẹ na. Rekọ nọ ohwo ọ tẹ riẹ uzẹme na, ọ rẹ salọ sọ abọ Jihova hayo abọ Setan ọ gwọlọ jọ. (Iruẹru 3:17; 17:30) Ma tẹ gbaemu nọ oreva Ọghẹnẹ ma re ru, oware ovo o rrọ nọ Setan ọ rẹ sai ru ro whrehe ẹgbakiete mai hi. (Job 2:3; 27:5) U wo eware efa nọ Setan avọ idhivẹri riẹ a rẹ sai ru hu. Wọhọ oriruo, Ikereakere na e jọ oria ovo ta nọ a rẹ sae riẹ oware nọ o rrọ omai iroro ho. Jihova avọ Jesu ọvo a rẹ sai ro ru onana. (1 Sam. 16:7; Mak 2:8) Ma tẹ lẹ se Ọghẹnẹ jẹ daoma ru lele olẹ mai nọ o rọwokugbe oreva riẹ, o rẹ sai mu omai ẹro nọ Jihova ọ te kẹ Setan uvẹ hẹ re o ru oware jọ nọ o rẹ wha omonwa ebẹdẹ bẹdẹ se omai. (Ol. 34:7) O gwọlọ nọ ma riẹ ọwegrẹ mai, rekọ u fo nọ ma dhozọ riẹ vrẹta ha. Avọ obufihọ Jihova, makọ ahwo-akpọ nọ a gba ha dede a rẹ sai fi Setan kparobọ. Ma tẹ wọso ẹe, ọ rẹ dhẹ siọ omai ba.​—Jem. 4:7; 1 Pita 5:9. w18.05 26 ¶15-17

Dae rehọ iẹe nọ whọ gwọlọ kpohọ erẹ ugbothabọ jọ rọkẹ oware jọ nọ u wuzou gaga, yọ omoto whọ te ro nya. Nọ who te oria nọ a rẹ jọ ruọ omoto, whọ tẹ ruẹ nọ imoto sa-sa e rrọ etẹe. O gwọlọ nọ whọ rẹ ro omoto nọ o bi kpohọ obei. Whọ tẹ ro omoto kpobi nọ whọ ruẹ, who re te obonọ whọ be nya ha. Izoge nẹnẹ a wọhọ ohwo yena. Ẹsejọ, a rẹ sai reghe no fiki uvẹ sa-sa gbe iroro-ejẹ nọ a rẹriẹ ovao dhe. Nọ whai izoge wha tẹ riẹ obonọ wha bi kpohọ evaọ uzuazọ, u ti fiobọhọ kẹ owhai jẹ emamọ iroro. Kọ wha te rọ uzuazọ rai gọ Jihova? Onana u dhesẹ nọ izoge a re ru lele ohrẹ riẹ evaọ kabọ kabọ uzuazọ, onọ u kugbe isukulu, iruo, owha-iruo uviuwou, gbe eware efa. U te je dhesẹ nọ a re fi itee họ kẹ omarai evaọ egagọ Jihova. Izoge nọ e tẹrovi egagọ Jihova a ti wo eghale riẹ, onọ u ti ru ai yeri emamọ uzuazọ. w18.04 25 ¶1-3

Jẹfta o koko eyaa riẹ je vi ọmọtẹ riẹ na kpohọ uwou-udhu egagọ Ọghẹnẹ evaọ obọ Shailo re ọ jọ obei ru iruo evaọ etoke uzuazọ riẹ kpobi. (Ibr. 11:30-35) Oghẹrẹ kpobi nọ onana o da Jẹfta te kẹhẹ, ọmọtẹ riẹ nọ ọ rọwokugbe eyaa ọsẹ riẹ na o te mae da. (Ibr. 11:36, 37) Onana u ru nọ ọmọtẹ na ọ rọ kpairoro vrẹ orọo, emọ nọ ọ hai ti yẹ, gbe ukuoriọ ọsẹ riẹ nọ ọ hai ti wo. Fikiere, ọ ginẹ gwọlọ uduotahawọ. Ebaibol na ọ ta nọ: “O tẹ jọ uruemu evaọ Izrẹl, nọ emetẹ Izrẹl e jẹhẹ [nyai yere, NW ] ọmọtẹ Jẹfta ohwo Giliad na edẹ ene kukpe kukpe.” (Ibr. 11:39, 40) U wo inievo buobu nọ e rọo nẹnẹ hẹ re a sae tẹrovi iruo Uvie na hayo “eware Olori na,” kọ o gbẹ gwọlọ nọ ma kẹ inievo nana uduotahawọ?​—1 Kọr. 7:32-35. w18.04 17 ¶10-11

Ikọ-odhiwu buobu a ruọ abọ Setan. Taure Owhe oke Noa o te ti ku, Setan o ru nọ ikọ-odhiwu yena jọ a ro lele emetẹ ahwo-akpọ wezẹ. A jọ Ebaibol na ta kpahe oware nana nọ o via na inọ, araomuomu na o si abọvo abasa isi obọ odhiwu lele oma. (Emu. 6:1-4; Evia. 12:3, 4) Ikọ-odhiwu yena a dhesẹ vevẹ nọ otọ Setan a rrọ evaọ okenọ a hẹriẹ oma no uviuwou Ọghẹnẹ. Dede na, orọnikọ utu ọwọsuọ gheghe Setan avọ ikọ-odhiwu nana a rrọ họ. Setan ọ rehọ uvie obọriẹ mu, nọ o wọhọ Uvie Ọghẹnẹ. O ru omariẹ họ ovie, ọ rehọ itu egọmeti sa-sa mu, jẹ kẹ ae udu re a jọ isu akpọ na. (Ẹf. 6:12) Setan ọ be rọ ikọ-imuomu riẹ nana kpọ isu akpọ na kpobi. w18.05 23 ¶5-6

Uyoyou nọ Ọghẹnẹ o wo kẹ omai o rẹ wọe kẹ omai ọkpọvio ẹsejọ wọhọ ọsọmọ. Eva e were Devidi nọ Ọghẹnẹ ọ kẹe ohrẹ. O roro didi kpahe epanọ Ọghẹnẹ o re rri eware, ọ daoma wo ọkpọ eriwo Ọghẹnẹ je yeri uzuazọ riẹ lele oyena. Whọ tẹ rọ aro kele Devidi, who ti you Ọghẹnẹ vi epaọ anwẹdẹ, yọ whọ te gbaemu nọ who re yoẹme kẹe. Usu ra kugbe Ọghẹnẹ o te jẹ kpekpe ziezi. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Christin ọ ta nọ, “Me te bi ru ekiakiẹ je roro didi kpahe oware nọ me bi se, o rẹ jọ omẹ oma nọ mẹ Jihova o kere eme na kẹ!” Orọnikọ ma bi bru okpa họ ẹme na ha inọ who te wo usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ who re wo obọdẹ eriariẹ gbe orimuo nọ u re fiobọhọ kẹ owhẹ wo eriwo Ọghẹnẹ kpahe akpọ na gbe epanọ obaro akpọ na ọ te jọ. Kọ fikieme Ọghẹnẹ ọ be rọ kẹ owhẹ obọdẹ eriariẹ avọ orimuo otiọna? Keme ọ gwọlọ nọ whọ rehọ eware nọ i fo karo evaọ uzuazọ, jẹ emamọ iroro, je rẹro nọ Ọghẹnẹ o ti fiobọhọ kẹ owhẹ yeri emamọ uzuazọ evaọ obaro.​—Aiz. 26:3. w18.12 26 ¶9-10